Auğanstandağı "Taliban" müşeleri. Foto: EPA/BBC.

Auğanstannıñ prezidenti BWW, NATO wyımdarınıñ jäne 20 elden kelgen ökilder bas qosqan Kabuldağı otırıs kezinde «Taliban» wyımın resmi sayasi top retinde qabıldau wsınısın alğa qoyğan edi. Tipti ol «Talibanğa» artıq talap-şarttar qoymay, kelissözge tartudı wsındı. Talibterdi ımırağa tartudan qanday nätije şığuı mümkin? Bwl Auğanstan jağdayın özgerte ala ma? Bwl swraqtarğa älemdik ıqpaldı basılımdar ne deydi?

Bir mezgil twraqtanıp qalğan Auğanstan jağdayı, soñğı uaqıttarda qayta şielenise tüsti. Oğan türli jağdaylar sebep boluda. Aytalıq, Süriya men Irak jerinde jeñilis tapqan «Islam memleketi» terrorlıq wyımı sodırların Auğanstan jerine köptep toptastırdı. Olar «Taliban» baqılauındağı jerlerge ielik etu üşin eki top arasında jii qaqtığıstarğa bardı. Eki top arasındağı bäseke Auğanstandağı terrorlıq şabuıldardı barğan sayın köbeytti. Qañtardıñ özinde eki-üş ret terrorlıq şabuıldar el ortalığında boldı.

BBC taratqan aqparatqa süyensek, 2014 jılı Auğanstandağı halıqaralıq koaliciya küşteriniñ köp böligi elden şığarılğannan keyin, talipterdiñ baqılauındağı aymaqtar barğan sayın keñeygen. Bwl künde Auğanstannıñ  70 payızdan astam aumağında «Taliban» wyımı belsendi äreket etedi. Qwrama Ştat Auğanstandağı qauipsizdikti küşeytu maqsatında qarulı küşteriniñ sanın köbeytkenimen jağday özgere qoyğan joq.

Osıdan bwrın Süriya men Irak jerinen şegingen «IM» küşteri men Auğanstandağı talipter birigip ülken qauip bola ma degen de qauipter bolğan. Alayda, bwl wyımnıñ bir-birine jwldızı qarsı.

Auğanstandağı aqparat közderi, Auğanstannıñ jağdayınıñ qiınday tüsuine Tramp ükimetiniñ Auğanstandağı äsker sanın köbeytui jäne olardıñ jetekşiligine «Talibanğa» şabuıl jasau qwqığın bergeni dep qaraydı. Sebebi, Tramp ükimetiniñ bwl äreketi talipterdiñ esirtki saudasınıñ jolın kesip, qarjı közderin buıp tastadı. «Talibanğa» qısımdı küşeytken sayın, olar da öziniñ küşin körsetip, türli şabuıldar wyımdastıruda.

Auğanstan jağdayınıñ qiındauına ekinşi sebebin, eldegi BBC jurnalisi Dauvud Azami: «Taliban» wyımı Auğanstandağı ükimet pen resmi küşterdiñ älsiz ekenin körsetuge tırısıp  otır», – dep tüsindiredi. Üşinşiden, «Taliban» men «IM» küşteri arasındağı bäseke. «IM» küşteri küşeyip twrğan kezde «Taliban» sekildi özge wyımdar men qozğalıstardı özine qosıp alu oyında bolğan. Biraq 20 jıldan astam uaqıt Auğanstannıñ belgili bir aymaqtarın baqılauına wstağan «Talibandar» olarğa tizgin wstatqısı kelmegen.

Osıdan birneşe kün bwrın «Taliban» wyımı AQŞ-tı kelissöz ötkizuge şaqırğan. Atalmış wyım kelissözdi öziniñ Kabul qalasındağı «ökildigi» arqılı jürgizetinin aytqan. Osıdan bwrın Kabul biligi bwl ökildikti jabu turalı wsınıstı Katarğa joldağan. Şım-şıtırıq Auğanstan jağdayı qazir «Taliban» wyımın resmi sayasi top retinde maqwldau wsınısına deyin jetti.

Bıltır jazda AQŞ prezidenti: «Biz Auğanstandağı qarulı küşterdi Auğanstan ükimeti qanşa uaqıt qajet etse, sonşa uaqıtqa qaldıramız. Iraktağı qatelikti qaytalamaymız», – degen bolatın. Tramp ükimeti «Talibanmen» kelissözge salqın qabaq tanıtıp kelgenimen, soñğı kezderi kelissözge degen közqarası özgergeni de bayqaladı. Ärine, Tramp ükimeti taliptermen kelissöz jürgizui de mümkin. Biraq, kelissözden nätije şığatınına eşkim kepildik bere almaydı. AQŞ-pen kelissözder turalı mälimdemede talipter Kabulmen jüzbe-jüz söylesuge keletin, kelmeytinin aytqan joq.

Kelissözder sätti ötken künniñ özinde, qolına qaru alıp ondağan jıl soğıs salğan qatardağı talipterdiñ oñay tärtipke tüsui ekitalay. Al olardı ükimettiñ qauipsizdik küşteriniñ qatarına alu da qiın. Bwğan deyin qarsılas bolıp kelgen taraptardıñ bir-birine degen senimsizdigi talay jılğa jalğasatını aydan anıq. «Taliban» müşeleriniñ Auğanstannıñ sayasi ömirine aralasıp ketui de oñayğa soqpaydı. Äsirese sırtqı küşter mäselesine kelgen de Kabul men «Taliban» közqarası otasa almaydı. Auğanstandağı sırtqı küşter  – AQŞ, Resey jäne Päkistan. Osı küşterdiñ Auğanstandağı müddesi de ot üstine may qwyadı. Ayta keteyik, Auğanstannan Reseyge jılına 75-80 tonna esirtki kiredi eken.

Mine, osınday jağdaylar Auğanstanda «Taliban» wyımı men Kabul biliginiñ ımırasına qolaylı bolmay otır. Talibterdiñ basım köbi Auğanstan prezidentiniñ wsınısın qabılday qoymaydı. Qabıldağan künde de birden tınıştıq pen beybitşilik ornay qalmaydı. Qazirge deyin «Taliban» jetekşileri kelissöz turalı wsınısqa jauap qaytarmadı.

“The Qazaq Times”