Älem kartası. Foto: thinglink.com.

Osıdan bir ğasır bwrın älemdi Düniejüzilik birinşi soğıstıñ örti şarpıp twrğan edi. Älemniñ geosayasi kartası ay sayın aunap, jıl sayın jañarıp jatqan. Eki retki ğılım-tehnika revolyuciyasınıñ ıqpalında älemge jaña qwndılıqtar saltanat qwrıp, imperalizm men feodalizmge qarsı küres dümpuleri tınbay estilip twrdı. Bir elderde jalaular köterilip, adamzattıñ bolaşağın tübirimen özgerte qoyatın bolıp, wrda-jıq wrandar köterilip jatsa, endi bir elderde otarşıldıqqa qarsı ölispey berispeytin kürester jürip jattı. Ärine, ol däuirdiñ tarihi bağası bwğan deyin berilip qoydı. Biz onı jañalaudan aulaqpız, aytpağımız – bügin.

Älemdik jağdaydı salmaqtap qarağan sarapşılardıñ basım köbi bolmasa da, işinarası qazirgi kezdegi älem jağdayın Birinşi düniejüzilik soğıs aldındağı kezge wqsatadı. Şeteldik ıqpaldı aqparat qwraldarınıñ jazbaların aqtarıp otırıp mwnday oylarğa birneşe ret wşırasıp qalğanımız bar. Ärine, eki retki dünie soğısın basınan keşirgen adamzat köp sabaq aldı. Sondıqtan da aqıldı adam adamzatqa ortaq zobalañ alıp keletin soğıstıñ qayta boluın aramandamaydı da, tilemeydi. Beybitşiliktiñ qadirin äbden tüsingen, sol soğıstı körgen adamdardıñ sanı kün sanap azayıp kele jatsa da, "Soğıs" degen osı bir zwlmattıñ mäñgi bolmauın tileytinder köp.

Bir ğasır bwrın oyana bastağan jaña qwndılıqtar, jaña biregeylikter, olardıñ arasındağı kereğar-qayşılıqtar milliondağan adamdı soğısqa itermeledi. Imperatorlarğa qarsı oq atıldı, imperiyalar arasında da qaqtığıs boldı. Aqırı, Birinşi düniejüzilik soğıstıñ nätijesinde Austriya-Vengriya, Britaniya, Osman sındı alıp imperiyalar ıdıradı. Dünie kartasında badırayıp-badırayıp jatqan şekaralar wsaqtala tüsti.

Ötken ğasırdıñ soñın ala jahandanu, älemdik birtwlğalanu ideyası beleñ ala bastadı. Bwl äsirese ekonomikadan anıq körinis taptı. Älem ekonomikası "tonnıñ işki bauınday" jımdasıp, kirigip ketti. Ükimetter de bwl jaña auqımdı bağamdap, soğan say qam-qareket ete bastadı. Alayda, älemniñ twtastay bir twlğağa aynalıp ketuine qazirgi adamzat qoğamınıñ deñgeyi äli de dayın emes ekenine köz jetkizdik. Sebebi, Wlttıq ideologiya äli de öziniñ küş-quatın saqtap twr. Düniejüzilik birinşi soğıstan beri bölşektengen älem, äli de sol ürdisten tanbağanday körinedi. Mızğımastay köringen Keñes odağınıñ ıdırauı da köp närsege jauap beredi.  Balqan tübegi, Şığıs Europa, Tayau- Şığıs öñirlerinde bwğan mısal jetkilikti. Qazir, Tayau-Şığısta kürdter derbestikke wmtılsa, birlikke wmtılğan Europa elderiniñ özinde Britaniya odaqtan şığıp, Ispaniyada Kataloniya derbestik swrauda.

Tek osı mısaldar ğana twtas älemniñ bölşektene tüsuge bet alğanın anıq däleldemeydi. Desek te, din işinen din, el işinen el, qoğam işinen qoğam bölinip şığıp, qayşılıqtardı wlğaytıp, qaru siltesip, qabaq jarısıp, jağa jırtısıp älemdik beybitşilikti qaterge wstap otırğanı qalay? Kimder osığan müddeli boldı? Älde bwl "bölip al da biley ber" deytin otarşıldardıñ piğılı äli de ömir sürip twrğanın bildire me? Tap basıp "bılay edi" deu mümkin emes. Qalayda älemniñ abır-sabır küyde ekeni anıq.

Bügingi künde bölşektenip jatqan memleketter emes, senimder men ideologiyalar. Jaña ekstremistik oy-ağımdar payda bolıp, senimder men ortaq ideologiyalarğa qarsı şığuda. Resey men Qıtayğa körşiles Qazaqstan sol ekeuiniñ ğana emes üş birdey ottıñ ortasında deuge boladı. Eñ bastı qwndılıqtarımızdı küyretuge jasalğan qanday da bir şabuıl tikeley bizdi bölşekteuge jasalğan şabuıl. Öz senimine özin, öz eline özin qarsı qoyğan jat senim aldında bilik pen halıqtıñ qalğıp ketuine de bolmaytınday körinedi.

“The Qazaq Times”