Foto: nytstyle.com

Garvardtıñ neyrobiologi Lia Somervil' (Leah H. Somerville) midıñ qalay damitının anıqtau üşin köptegen täjiribeler jasadı. Onıñ aytuınşa, «Mi – sub'ekt. Onıñ qalay damitının bilseñ, köptegen zañdı qwbılıstardıñ da şeşimin tabuıñ mümkin». Bwl turalı nytstyle.com  jazadı.

Samervil (Dr. Somerville)  därigerdiñ zertteu nısanı: midıñ damu jolın nemese kezeñin anıqtau, midıñ damuı adamnıñ jasına qanşalıqtı äser etedi. Köp jağdayda, zertteuşi «Qaşan mi qızmeti toqtaydı? Qaşanğa deyin damidı?» degen swraqtarğa tap bolatının aytadı.  Osı kezde Samervil hanım «men olardıñ swrağın qanağattandırmaytın jauap qaytaramın» deydi.

Ğalım soñğı jıldarı köptegen mäselelerdi anıqtağan. Alayda, ol öte kürdeli kartinağa tap bolğan.

Jalpı, adam balasınıñ miı, eresek adamdardıñ miınıñ kölemindey bolıp 10 jasında qalıptasadı. Biraq, osı qalıptasu procesin jüzege asıratın neyrondar,  midı  jıl sayın özgertip otıradı. Körşiles neyrondarmen baylanıs üziledi de, midıñ basqa böligimen baylanısa bastaydı. Soñına kelgende, yağni mi jetile bastağanda, bwl özgerister bäseñdeydi. YAğni, midıñ qalıptasuı erte degende 20 jasta, keybirinde 30, ne odan asqan jasında tolıq ayaqtaladı. Demek osı kezde neyrondardıñ jwmısı bäseñdeydi. Keybir balalardıñ oylauı eresek adamdardıñ oylauınday boladı. Biraq, olar – bäribir – bala. Biz solay oylaytın edik. Olay emes eken. Är adamnıñ jeke individ ekenin eskersek, olardıñ miınıñ damuı da ärtürli bolatınına köz jetkizdik.

Nevropatologtar boljağanday, neyrondardıñ alıs ornalasuı eresek adamdardıñ miınıñ jaqsı jwmıs isteuine oñ äser etedi jäne köp aqparat qabılday aladı. Mi qırtıstarınıñ özgeru anatomiyası siyaqtı, onıñ belsendiligi de özgeredi. Adam miı turalı aqparattardı saraptau barısında E. Aqniyazovtıñ qızıqtı materialın közimiz şaldı. Onda bılay dep jazılğan:

Korey därigerleriniñ däleldeuinşe, ota jasaudıñ (operaciya) kömegimen aqımaqtıñ özin danışpan etip şığaruğa bolatın körinedi. Öytkeni, Seul wlttıq universitetiniñ bir top ğalımdarı midıñ artqı böliginde aqıldılıqqa «jauap beretin» nükteniñ bar ekenin anıqtağan. Ol üşin Li Kun Ho bastağan ğalımdar 16-18 jas aralığındağı 25 talanttı balanıñ jäne 25 qarapayım balanıñ miın magnittik-rezonanstıq tomograftıñ kömegimen baqılauğa alğan. Olarğa türli esepter şığartıp, oy eñbegin talap etetin tapsırmalar beredi. Sonda anıqtalğanı – aqıldı balalardıñ şüyde twsındağı mi böligi belsendi türde jwmıs istegen, al qarapayım balalardıñ miınıñ bwl böligi wyıqtap jatqan. Osını zerttey kele ğalımdar «midıñ qattı jwmıs isteuiniñ sebebi ondağı neyrondardıñ köp boluı», – deydi. Demek, kez kelgen adamdı danışpan etip şığaru üşin onıñ mi böliginiñ osı twsındağı neyrondardıñ belsendiligin arttıru qajet. Ğalımdar osı säulelendiru jolımen nemese neyrondardıñ impul'sin arttıra tüsetindey etip operaciya jasau arqılı jüzege asıruğa bolatının aytadı. Korey ğalımdarınıñ pikirinşe, «mwnday operaciyanı adam miınıñ qalıptasu procesi tolıq ayaqtalatın kez – 25 jasqa deyin jasağan jön».

Sonımen qatar,  Plos ONE jurnalına silteme jasay otırıp, The Independent gazeti bılay dep jazadı: «Öşpendilik payda bolğanında adam miınıñ qay böligi iske qosılsa, romantikalıq mahabbat, qwştarlıq, jaqsı köru kezinde de midıñ däl sol böligi iske qosıladı».

Ras. Bizdiñ sanamız ben miımızdıñ arasındağı qatınastar bir qarağanda osınday. Onıñ bizge beymälim aqtañdaqtarı tipti köp. «Tüsinemin», «oylaymın», «esime tüsirdim» deytindey sözderdiñ arğı jağında qanday fizikalıq-himiyalıq procester jürip jatır, ol – äli bizge jwmbaq.

Midıñ biz bilmeytin qwpiyası äli köp. Ğalımdar äli künge deyin jete zerttep bolğan joq. Qwpiya aşılğan sayın, beymälim twstarı köbeye tüsude. Sondıqtan bügingi tañda adam miın zertteu jwmıstarı  äli de jalğasın tappaq. İzdenimpaz, öte aqıldı ğalımdardıñ miınıñ tek qana 3-4 payızı  jwmıs isteytinin eskersek, keminde 30-40 payızı jwmıs istese qalay bolatın edi dep degen oy keledi. Sizder qalay oylaysızdar?

“The Qazaq Times”