Foto: The Wire

Aldağı aptada Qıtayda QKP-nıñ (Qıtay Komunistik Partiyasınıñ) XIX kezekti qwrıltayı ötedi. Qwrıltaydıñ sol el üşin mañızdılığı turalı aytpasa da tüsinikti. Bwl qwrıltay Qıtay ükimetiniñ aldağı uaqıttağı sayasattarına naqtı bağıttar beredi. Barlıq işki-sırtqı sayasatınıñ qwbılasın tüzgeli twr. Al bizdi oylandıratını Qıtaydıñ Qazaqstanmen birden bir şekaralıq provinciyası Şınjañ Wyğır Avtonomiyasındağı jağday.

Osığan deyin Şınjañda jäne ondağı az sandı wlttarğa jürgizilip otırğan sayasat turalı habardarmız. Ondağı nanım-senim men wlttardıñ teñ qwqığı ğana emes, kisi qwqığınıñ auır därejede bülinip otırğanın bilemiz. Mäseleni birjaqtı jergilikti ükimetten boluı mümkin degen ümitke köbirek jaqın boljamdar aytılğan. Aytalıq, Şınjañnıñ partkom hatşısı bolıp kelgen Çın Çuangonıñ birjaqtı janıştau sayasatı öñirdegi halıqtardıñ qwqığın taptadı dep qaraldı. Degenmen, Şınjañ jağdayınıñ bwl küyge jetui tikeley Beyjiñ biliginiñ satılay jürgizip otırğan sayasatınıñ körinisi ekeni şın. Olay bolsa aldağı qwrıltaydan keyin Qazaqstanmen şekaralas jatqan Şınjañdağı Qıtay sayasatı qalay özgerui mümkin?

Bwl swraqqa jauap izdegen «Aziya Azattıq Radiosı» (RFA) N'yu-York Universitetiniñ professorı, sayasattanuşı Şa Mıñnıñ pikirin swrağan. Professor Şa Mıñ qazirgi kezdegi Şınjañ jağdayına toqtala kelip, wyğırlarğa bağıttalğan janıştau sayasatı jürgizilip otırğanın aşıq aytqan. Ol XIX qwrıltaydan keyin Şınjañ jağdayında oñdı özgeristerdiñ boluı ekitalay degen pikirde.

Şa Mıñ sözinde: «XIX qwrıltaydan keyin Qıtay biliginiñ wyğır sayasatında oñdı özgeris bolmaydı. Onıñ sebebi Qıtay biligi wyğırlardı «qaterli» dep qaraydı. Meniñşe wyğırlarğa qaratılğan janıştau sayasatı, jalpılıq janıştauğa özgertiledi. Osığan deyin wyğırlarğa bağıttalıp kelgen din joralğılarına şekteu qoyu; wyğır mädenieti men wyğır tiline şekteu qoyu qatarlılar endigi jerde barlıq wlttarğa qoldanıluı mümkin», – degen pikirin bildirgen.

Ol jäne qazirgi Şınjañ partkomınıñ birinşi hatşısı Çın Çuangonıñ sayasatı turalı aytqan pikirinde: «Çın Çuango jürgizip jatqan qattı qwldıq sayasatı şın mänisinde Qıtay ortalıq ükimetiniñ tapsırması. Eger Qıtay ortalıq ükimeti qoldamağanda ol mwnday qatañ sayasattı jürgize almaytın edi. Sondıqtan da ol Tibet pen Şınjañda meylinşe qatañ sayasat jürgize aldı», – dedi.

Qıtay ortalıq qalasında aldağı aptada bolatın dübirli jiın, eldiñ jer-jerinen kelgen ökilderdiñ qatısuımen Qıtay ortalıq ükimetiniñ sayasatına auqımdı özgerister turalı şeşim qabıldaydı dep kütilude. Bwl Qıtaydıñ işki sayasatı ğana emes, körşi eldermen tipti alıs qwrlıqtarmen bolğan jaña qatınasın qalıptastıruı ğajap emes.

Degenmen, Şınjañdağı sayasattıñ oñalmauğa bet aluı, ondağı twrğındardıñ kisi qwqığı twrğısınan jäne wlttardıñ teñdigi twrğısınan keleñsizdikterdiñ boluı körşiles bizdi ğana emes, twtas älemge ülken alañdauşılıq tuğızadı. Äsirese Şınjañda jasap jatqan eki millionğa juıq qazaq qandastarımızdıñ tağdırı köbirek alañdatadı. Şınjañdağı halıqtıñ jappay janıştauğa wşırauı, bir ğana onda jasap jatqan qazaqtardıñ ğana emes, bir wlt retinde jalpı qazaq tağdırına da köleñkesin tüsirmek.

“The Qazaq Times”