Foto: Abai.kz

Biılğı jıl qazaq eli üşin ataulı künderge tolı boldı. Jıl bastala salıp, älemdik sport bäsekesiniñ jalauın jelbiretsek, büginde ğalam  elderi köz tikken «EKSPO-2017» Körmesin ötkizip jatırmız. Sonımen qatar, elimiz sayasattağı da ıqpalı artıp, halıqaralıq kelissözder, men konferenciyalardı wyımdastırıp otırğan jayımız bar. Biraq bwdan basqa da täuelsiz memleketimizdiñ qalıptasuına negiz bolğan tarihi oqiğalardı esten şığarmağanımız jön. Tarih sahnasında sonau HH ğasırda qwrılğan «Alaşorda» Ükimetine büginde 100 jıl tolıp otır. Eldiñ irgetasın qalap ketken osı partiyanıñ atqarğan isi men eren eñbegi eldiñ esinde me?

"Alaşorda" Ükmeti men Alaş qozğalısı

Älihan Nwrmwhametwlı Bökeyhanov bastağan qazaq azattıq qozğalısı basşılarınıñ jäne sayasi wyımınıñ dwrıstığın ömir ağımınıñ özi jan-jaqtı däleldep berdi.

Qazaq azattıq qozğalısı közdegen maqsat-mwrattardıñ jalpı adamzattıq qwndılıqtar arasında ekendigin keyingi älemdik tarih körsetip otır. Nikaragua wlt-azattıq qozğalısınıñ basşısı Sandino kezinde «bizdiñ qozğalısımızğa sırttan taptıq mazmwn, sipat beruge wmtılıstar jasalındı. Biz oğan üzildi-kesildi qarsı boldıq, öytkeni bizdiñ küresimiz antikolonialdıq mazmwndağı küres edi» dep mälimdedi. Alaş atauındağı qazaq wlt-azattıq qozğalısınıñ basşıları Sandino jasağan twjırımğa HH ğasırdıñ 20-jıldarı kelgen bolatın.

Alaştıq wstanımdağı ziyalılar bol'şevikter wsınğan socializm ideyasımen osı jolda belgilengen tötenşe özgeristerdi qabılday alğan joq. Ahmet Baytwrsınwlı qazaq halqınıñ bol'şevikter ideyasın qabıldauğa dayar emestigine baylanıstı olar wsınğan socializm ideyasın «şaqırılmağan böten qonaq» dep atadı.

Mämbet Qoygeldievtiñ  «Alaş ideyası: bir ğasır ötken soñ» maqalasında aytılğanday: "Bol'şevikter wyımdastırğan 1917 jılğı socialistik revolyuciya men odan keyingi özgeristerge baylanıstı bwl aytılğan oylar, ärine, jaña qoğam qwru isine belsendi türde atsalısqan ağa buınnıñ jasampaz eñbegin joqqa şığarğandıq emes. Qarapayım halıq, onıñ ozıq tuğan wldarı men qızdarı üşin socializm ideyası, Twrar Rısqwlov däl atap körsetkenindey, tüpkilikti jalğız mwrat emes, qoğamdıq ömirdi jağımdı mağınada özgertudiñ qwralı esebinde jürdi. Osı twrğıdan ağa buınnıñ qajırlı eñbegi öz nätijesin bergendigi anıq. Olardıñ türli auırtpalıqtarğa qaramastan, atqarğan maqsattıq qızmeti men eñbeginiñ eñ bastı nätijeleriniñ biri – bügingi memlekettik täuelsizdigimiz".

Alaştıñ 100 jıldıq mereytoyı

«EKSPO» dep «esimiz auıp» jürgende osı aytulı mereytoy säl köleñkede qalıp qoyğan sekildi. Aqtalu üşin  BAQ-tan da, bilikten de  kinä izdedik. Biraq osı uaqıtqa deyin bwl künniñ mañızı men Alaşordanıñ aytulı datası halıqtıñ sanasına siñe qoymağan sekildi.

Ötken jıldıñ qazan ayında «Aq jol» QDP parlamenttik frakciyasınıñ deputattarı Prem'er-Ministr B.Sağıntaevtıñ atına deputattıq saual joldap, «qazaq halqınıñ bostandığı üşin ayanbay eñbek etken Alaş qayratkerlerin layıqtı wlıqtauğa arnalğan tanımdıq is-şaralar belgilep, iske asırudı» swrağan bolatın. Säykesinşe, prim'er-ministr deputattardıñ wsınısın qabıl alıp: «2017 jılı ortalıq jäne jergilikti atqaruşı organdar jalpıhalıqtıq tarihi mäni bar atalğan oqiğanıñ 100 jıldığı ayasında respublikalıq deñgeyde birqatar mereytoylıq is-şaralar ötkizudi josparlap otır. Mädeniet jäne sport ministrligine  müddeli memlekettik organdarmen birlesip, 2017 jılı Alaş partiyasınıñ  qwrıluınıñ 100 jıl toluı ayasında is-şaralar keşenin ötkizu boyınşa şaralar qabıldau tapsırıldı» degen edi. Endi osı uäde etilgen şaralar qanşalıqtı deñgeyde jüzege asuda jäne qanday jwmıstar atqarıldı nemese atqarılıp jatır. Bir şolıp öteyik...

1. «Aq jol» partiyası  «Alaş armanı – Täuelsiz Qazaq Eli» attı halıqaralıq  müşäyra  jariyalap otır.

Müşäyranıñ maqsatı – Täuelsiz Qazaqstannıñ bügingi kelbeti men memlekettigimizdiñ  negizi bolıp tabılatın alğaşqqı zamanaui sayasi Alaş partiyası  men  «Alaşlorda» ükimetiniñ arıstarına tarihi bağa beru; jas wrpaqtı patriottıq-tağılımdıq tärbiege baulitın   Täuelsiz Qazaqstannıñ «Mäñgilik el» wlttıq ideyasınan tuındaytın  Qazaq tarihındağı qaldırğan izi zor qayratker twlğalardıñ eren eñbekterin  jırlau;  ruhani wlttıq mwramız ben eldik-erlik qwndılıqtarımızdı wlıqtau.

2. «Alaşorda» qoğamdıq qorı wyıtqı bolğan Alaş avtonomiyasınıñ köşbasşısı Älihan Bökeyhannıñ ğılımi zertteuleri men şığarmalarınıñ birinşi tolıqtırılğan 15 tomdıq monografiyasınıñ üşinşi kitabı jarıqqa şıqtı. Sonıñ ayasında Özbekstan, Türkiya, Resey, Germaniya, Wlıbritaniya, Qıtaydan ğalımdar kelip qatısqan Mwhtar Äuezov atındağı Oñtüstik Qazaqstan memlekettik universitetinde halıqaralıq konferenciya ötken bolatın. Biraq bwl kitap jeke käsipkerdiñ qoldauımen 500 dana bolıp qana basıldı. Ükimetten qoldau bolmağandıqtan, ğılımi eñbekti basqa tilderge audarıp, älemge tanıtu mümkin bolmay otır.

3. «Wlt bolmısı» jurnalınıñ «Alaş jolı» ädebi şığarmaşılıq bäygesi.

Respublikalıq patriottıq, ädebi-tanımdıq «Wlt bolmısı» jurnalı men Auğan soğısı ardagerler wyımdarınıñ «Qazaqstan ardagerleri» qauımdastığı birlese otırıp, Alaşordanıñ qwrılğanına 100 jıl toluına oray poeziya, proza, jurnalistika jäne dramaturgiya salaları boyınşa dästürli «Wlt bolmısı ädebi sıylığı» bayqauın jariyalap otır.

Bwl jobalar jeke wyımdar men azamattardıñ bastamasımen jasalğan bolatın. Al respublikalıq deñgeyde tikeley ükimettiñ, ministrliktiñ tarapınan ötkizilip jatqan şaralardıñ esebi  oblıstıq, qalalıq, universitettik deñgeydegi irili-wsaqtı konferenciyalar, ğılımi, mädeni şaralarmen şektelip qalğan.

Joğarıda körsetilgen Baqıtjan Sağıntaevtıñ hatındağı uäde etilgen dünielerdiñ iske asırılğandarı joqtıñ qası. Biraq, ükimet ministrlikke tapsırıp, arnayı jospar qwrılıp, jwmıstar atqarılğan edi. Nätijesinde – oblıstarğa, aymaqtarğa, oqu orındarına siltep qana otır.

2015-2016 jıldarı wlt janaşırları arnayı 60 baptan twratın, «Alaşordanıñ» 100 jıldığına jäne de Älihan Bökeyhannıñ 150 jıldığına arnalğan jobalar men şaralardıñ tizimin, josparın arnayı qwjat retinde biliktiñ qwzırına wsınğan bolatın. Ol wsınıstardıñ işinde:

  • Qarağandı oblısındağı audanğa alaş arısı Älihan Bökeyhannıñ atın berip, eskertkişin ornatu;
  • Astana qalasında Halıqaralıq körme ayasında el tarihınan sır  şertetin «Alaş alleyasın» salu;
  • Almatı jäne Astana qalalarındağı agrarlıq universitetterge alaş qayratkerleriniñ atın beru;
  • 2016 jıldı – «Älihan jılı» dep atau;
  • Biılğı 2017 jıldı Alaşordanıñ 100 jıldıq mereytoyına oray «Alaşorda jılı» dep atau;
  • Memlekettiñ qoldauımen Alaşorda tarihınan sır şertetin ğılımi monografiyalardı jarıqqa şığaru sekildi t.b. şaralar qarastırılğan eken. Rasında, şınayı wyımdastırılğandarınan göri «qağaz jüzinde» bolıp jatqandarınıñ köp ekenin bayqap otırmız.

Bwl el tarihına selqos qarau ma, älde «qarjı bölinbedi» degen sıltaudıñ aqiqatqa aynalğanı ma?

Äzirbayjan men Ukrainada Alaşorda sekildi eldiñ irgetasın qalap ketken tarihi partiya men memlekettik wyımdardıñ  mereytoyın jalpı wlttıq deñgeyde  atap ötip jatqanda, bizdiñ atqarılğan şaralardı izdep otırğanımız da ıñğaysız eken...

“The Qazaq Times”