Ötken aptada älemdi dürliktirgen kiber şabuılşı kim?

Ötken aptadağı kiber, şabuıldan keyin Soltüstik Koreyanıñ ğalamtordağı soğıs quatına älem tegis nazar audardı. Ötken aptanıñ soñında  «Jılağım keledi» (WannaCry)  degen atpen taralğan komp'yuterlik jwmsaq bölşekti büldiruşi virus düniejüzilik ğalmtor jelisine keñ taraldı. Olay bolsa, kezekti kiber şabuıldıñ keltirgen ziyanı men perde artında nwsqauşısı turalı, sonday-aq, olardan qanday derekter qalıp, kimder anıqtau jürgizgeni turalı aqparattarğa nazar salıp körelik.    

Jelilik qauipsizdik salası mamandarınıñ aytuınşa,  jüzden astam elderdiñ komp'yuterin zaqımdağan kiber şabuıldan Soltüstik Koreyanıñ «qoltañbasın» bayqauğa boladı.  Bwl retki kiber şabuıldan keyin sır-qwpiyasın işine bügip jatatın osı bir eldiñ kiber şabuıl quatı älem nazarın özine audardı.

Bwl turalı Oñtüstik Koreyanıñ belgili bir qauipsizdik qızmetkeri: « Soltüstik Koreyanıñ negizgi hakerler qosınında şamamen 1 mıñ 700 adam bar. Al olardıñ kömekşi qosınında  5 mıñnan astam adam jwmıs isteydi. Soñğı kezderi olardıñ şabuıl tehnikaları men özgede jaqtağı jetistigi barınşa joğarlap keledi», – degen pikirin bildirdi.

Aqş Federaldı barlau basqarması (US Federal Bureau of Investigation) 

2014 jılı Sony-ğa  jasalğan hakerlik şabuıldıñ Soltüstik Koreyadan kelgeni twraqtandırğan bolatın. Bwdan sırt,  AQŞ-tıñ «The Wall Street Journal» basılımı naurız ayında jariyalağan maqalasında, Soltüstik Koreyadağı kiber şabuıl tobı ötken jılı Bengaldıñ N'yu-York depozit bankinen $ 8100000 kölemindegi aqşasın wrlap ketkeni turalı aytılğan.  Maqalada sondağı dälel-faktter tolıqtay körsete kelip, Soltüstik Koreyanıñ hakerlik şabuıl arqılı aqşa wrlau äreketine tosqauıl qoyu kerektigin jazğan edi. Alayda,  Soltüstik Koreya bwl tağılğan ayıptardı teriske şığarğan.

Älemdi dürliktirgen «WannaCry» şınımen de Soltüstik Koreya tarabınan taratıldı ma? Meyli kim jasap taratsa da  älemdegi az bolmağan elderdiñ komp'yuterine zor därejede ziyan keltirdi. Jelilik qauipsizdik salasınıñ mamandarı birneşe aptada bwl istiñ anıq-qanığın biluge boladı dep otır.

Al,  Alphabet Inc. pen Google qatarlı eñ iri kompaniyadağı mamandar «WannaCry»-dıñ kiber şabuıl programmasınıñ türi men kodı,  bwdan bwrın da dünieni dübirge salğan Soltüstik Koreyanıñ kiber şabuıl bağdarlamasına wqsaydı dep otır.

Qazirge deyin Soltüstik Koreya jaq bwl turalı naqtı pikir bildirmedi.

AQŞ pen Qıtaydıñ birqatar ğalımdarı bolsa bwl iske birden Soltüstik Koreyanıñ qatısı bar dep jeñil-jelpi şeşim jasauğa qarsı ekenderin aytadı. Olardıñ pikirinşe bwl kiber şabuıl bağdarlamasına jasağan analiz boyınşa bağdarlama kodı tım kürdeli emes eken. YAğni, onı oñay tanıp aluğa jäne der kezinde tizgindeuge de boladı. Onıñ üstine osı kiber şabuıl arqılı wrlağan aqşa kölemi birneşe on mıñ AQŞ dolların qwraydı.

Uaşingtondağı «NewSky Security» attı banktıñ törağası Scott Wu: « Soltüstik Koreya atalğan jelilik şabuıldı, tek qana aqşa wrlau üşin jasadı dep qarau tım qisınsız. Sebebi, atağan el aqşa tabu üşin mwnday soraqı qadamğa barmaytını anıq. Basqa elmen salıstırğanda Soltüstik Koreya üşin bwnday täuekelşildik jasau öte qaterli», – degen közqarasın bildirdi. Scott Wu bolsa kezinde mikro jwmsaq bölşekterdi (Microsoft, MSFT)  şabuıldan qorğau ortalıqtarında jwmıs atqarğan joğarı därejeli maman bolıp tabıladı. Ol özi bwdan bwrın mikro jwmsaq bölşekterdi şabuıldan saqtau ortalığında jwmısta bolğan maman edi.

Qıtay SİM baspasöz qızmetkeri Hua Çunbau jurnalisterge bergen jauabında: «Atalğan virustı älemge taratuşı Soltüstik Koreya ma emes pe, bwl turalı Qıtay tarabı eşqanday mälimetke ie emes», – dedi. Alayda, osıdan bwrın Qıtaydıñ ıqpalı mediya qwraldarı eldiñ 40 mıñnan astam jelilik qwrılımdarı «WannaCry»-dan zardap şekkeni turalı jazğan bolatın. Tipti, bwl ükimettik orındar men densaulıq saqtau salasınıñ keybir komp'yuterlik qwrılğılarınıñ da ziyanğa wşırağanın jariya etken.

Atalğan kiber şabuıl isiniñ soñına jiñişkelikpen tekseru jasap jatqan qauipsizdik mamandardıñ pikiri mınaday: «Bwl kiber şabuıl Soltüstik Koreyanıñ äreketine köbirek wqsaydı. Degenmen, azdağan wqsastıqtarğa bola şeşim jasau asığıstıq bolmaq. Sebebi, hakerler özge elde otırıp-aq, kümändi Soltüstik Koreyağa audaratın şabuıl bağdarlamasın taratıp otırğan boluı da mümkin». Dese de, bwl mamandar älemdik jelilik qauipsizdik üşin Soltüstik Koreya eñ qauipti el ekenin jasırmadı. Öytkeni, olar kiber şabuıl arqılı ekonomikalıq müddege qol jetkizgisi keledi.

Mwhittıñ arğı-bergi betine de aşıqtan aşıq ses körsetu Soltüstik Koreyanıñ dağdısına aynalğanı ras. Jartı ğasırğa tayau uaqıttan beri älem elderin äbigerge tüsirip keledi. Öziniñ köptegen elden sayasi twrğıda oqşaulanıp qalğanına qaramastan, jaña tehnologiyalar däuirinde de, ğalamtorğa da tınıştıq bermeuge bekinip otır ma kim biledi?!

Ädilet Ahmetwlı

“The Qazaq Times”