وتكەن اپتادا الەمدى دۇرلىكتىرگەن كيبەر شابۋىلشى كىم؟

وتكەن اپتاداعى كيبەر، شابۋىلدان كەيىن سولتۇستىك كورەيانىڭ عالامتورداعى سوعىس قۋاتىنا الەم تەگىس نازار اۋداردى. وتكەن اپتانىڭ سوڭىندا  «جىلاعىم كەلەدى» (WannaCry)  دەگەن اتپەن تارالعان كومپيۋتەرلىك جۇمساق بولشەكتى ءبۇلدىرۋشى ۆيرۋس دۇنيەجۇزىلىك عالمتور جەلىسىنە كەڭ تارالدى. ولاي بولسا، كەزەكتى كيبەر شابۋىلدىڭ كەلتىرگەن زيانى مەن پەردە ارتىندا نۇسقاۋشىسى تۋرالى، سونداي-اق، ولاردان قانداي دەرەكتەر قالىپ، كىمدەر انىقتاۋ جۇرگىزگەنى تۋرالى اقپاراتتارعا نازار سالىپ كورەلىك.    

جەلىلىك قاۋىپسىزدىك سالاسى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا،  جۇزدەن استام ەلدەردىڭ كومپيۋتەرىن زاقىمداعان كيبەر شابۋىلدان سولتۇستىك كورەيانىڭ «قولتاڭباسىن» بايقاۋعا بولادى.  بۇل رەتكى كيبەر شابۋىلدان كەيىن سىر-قۇپياسىن ىشىنە بۇگىپ جاتاتىن وسى ءبىر ەلدىڭ كيبەر شابۋىل قۋاتى الەم نازارىن وزىنە اۋداردى.

بۇل تۋرالى وڭتۇستىك كورەيانىڭ بەلگىلى ءبىر قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرى: « سولتۇستىك كورەيانىڭ نەگىزگى حاكەرلەر قوسىنىندا شامامەن 1 مىڭ 700 ادام بار. ال ولاردىڭ كومەكشى قوسىنىندا  5 مىڭنان استام ادام جۇمىس ىستەيدى. سوڭعى كەزدەرى ولاردىڭ شابۋىل تەحنيكالارى مەن وزگەدە جاقتاعى جەتىستىگى بارىنشا جوعارلاپ كەلەدى»، – دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى.

اقش فەدەرالدى بارلاۋ باسقارماسى (US Federal Bureau of Investigation) 

2014 جىلى Sony-عا  جاسالعان حاكەرلىك شابۋىلدىڭ سولتۇستىك كورەيادان كەلگەنى تۇراقتاندىرعان بولاتىن. بۇدان سىرت،  اقش-تىڭ «The Wall Street Journal» باسىلىمى ناۋرىز ايىندا جاريالاعان ماقالاسىندا، سولتۇستىك كورەياداعى كيبەر شابۋىل توبى وتكەن جىلى بەنگالدىڭ نيۋ-يورك دەپوزيت بانكىنەن $ 8100000 كولەمىندەگى اقشاسىن ۇرلاپ كەتكەنى تۋرالى ايتىلعان.  ماقالادا سونداعى دالەل-فاكتتەر تولىقتاي كورسەتە كەلىپ، سولتۇستىك كورەيانىڭ حاكەرلىك شابۋىل ارقىلى اقشا ۇرلاۋ ارەكەتىنە توسقاۋىل قويۋ كەرەكتىگىن جازعان ەدى. الايدا،  سولتۇستىك كورەيا بۇل تاعىلعان ايىپتاردى تەرىسكە شىعارعان.

الەمدى دۇرلىكتىرگەن «WannaCry» شىنىمەن دە سولتۇستىك كورەيا تارابىنان تاراتىلدى ما؟ مەيلى كىم جاساپ تاراتسا دا  الەمدەگى از بولماعان ەلدەردىڭ كومپيۋتەرىنە زور دارەجەدە زيان كەلتىردى. جەلىلىك قاۋىپسىزدىك سالاسىنىڭ ماماندارى بىرنەشە اپتادا بۇل ءىستىڭ انىق-قانىعىن بىلۋگە بولادى دەپ وتىر.

ال،  Alphabet Inc. پەن Google قاتارلى ەڭ ءىرى كومپانياداعى ماماندار «WannaCry»-دىڭ كيبەر شابۋىل پروگرامماسىنىڭ ءتۇرى مەن كودى،  بۇدان بۇرىن دا دۇنيەنى دۇبىرگە سالعان سولتۇستىك كورەيانىڭ كيبەر شابۋىل باعدارلاماسىنا ۇقسايدى دەپ وتىر.

قازىرگە دەيىن سولتۇستىك كورەيا جاق بۇل تۋرالى ناقتى پىكىر بىلدىرمەدى.

اقش پەن قىتايدىڭ بىرقاتار عالىمدارى بولسا بۇل ىسكە بىردەن سولتۇستىك كورەيانىڭ قاتىسى بار دەپ جەڭىل-جەلپى شەشىم جاساۋعا قارسى ەكەندەرىن ايتادى. ولاردىڭ پىكىرىنشە بۇل كيبەر شابۋىل باعدارلاماسىنا جاساعان اناليز بويىنشا باعدارلاما كودى تىم كۇردەلى ەمەس ەكەن. ياعني، ونى وڭاي تانىپ الۋعا جانە دەر كەزىندە تىزگىندەۋگە دە بولادى. ونىڭ ۇستىنە وسى كيبەر شابۋىل ارقىلى ۇرلاعان اقشا كولەمى بىرنەشە ون مىڭ اقش دوللارىن قۇرايدى.

ۋاشينگتونداعى «NewSky Security» اتتى بانكتىڭ توراعاسى Scott Wu: « سولتۇستىك كورەيا اتالعان جەلىلىك شابۋىلدى، تەك قانا اقشا ۇرلاۋ ءۇشىن جاسادى دەپ قاراۋ تىم قيسىنسىز. سەبەبى، اتاعان ەل اقشا تابۋ ءۇشىن مۇنداي سوراقى قادامعا بارمايتىنى انىق. باسقا ەلمەن سالىستىرعاندا سولتۇستىك كورەيا ءۇشىن بۇنداي تاۋەكەلشىلدىك جاساۋ وتە قاتەرلى»، – دەگەن كوزقاراسىن ءبىلدىردى. Scott Wu بولسا كەزىندە ميكرو جۇمساق بولشەكتەردى (Microsoft, MSFT)  شابۋىلدان قورعاۋ ورتالىقتارىندا جۇمىس اتقارعان جوعارى دارەجەلى مامان بولىپ تابىلادى. ول ءوزى بۇدان بۇرىن ميكرو جۇمساق بولشەكتەردى شابۋىلدان ساقتاۋ ورتالىعىندا جۇمىستا بولعان مامان ەدى.

قىتاي ءسىم ءباسپاسوز قىزمەتكەرى حۋا چۋنباۋ جۋرناليستەرگە بەرگەن جاۋابىندا: «اتالعان ۆيرۋستى الەمگە تاراتۋشى سولتۇستىك كورەيا ما ەمەس پە، بۇل تۋرالى قىتاي تارابى ەشقانداي مالىمەتكە يە ەمەس»، – دەدى. الايدا، وسىدان بۇرىن قىتايدىڭ ىقپالى مەديا قۇرالدارى ەلدىڭ 40 مىڭنان استام جەلىلىك قۇرىلىمدارى «WannaCry»-دان زارداپ شەككەنى تۋرالى جازعان بولاتىن. ءتىپتى، بۇل ۇكىمەتتىك ورىندار مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ كەيبىر كومپيۋتەرلىك قۇرىلعىلارىنىڭ دا زيانعا ۇشىراعانىن جاريا ەتكەن.

اتالعان كيبەر شابۋىل ءىسىنىڭ سوڭىنا جىڭىشكەلىكپەن تەكسەرۋ جاساپ جاتقان قاۋىپسىزدىك مامانداردىڭ پىكىرى مىناداي: «بۇل كيبەر شابۋىل سولتۇستىك كورەيانىڭ ارەكەتىنە كوبىرەك ۇقسايدى. دەگەنمەن، ازداعان ۇقساستىقتارعا بولا شەشىم جاساۋ اسىعىستىق بولماق. سەبەبى، حاكەرلەر وزگە ەلدە وتىرىپ-اق، كۇماندى سولتۇستىك كورەياعا اۋداراتىن شابۋىل باعدارلاماسىن تاراتىپ وتىرعان بولۋى دا مۇمكىن». دەسە دە، بۇل ماماندار الەمدىك جەلىلىك قاۋىپسىزدىك ءۇشىن سولتۇستىك كورەيا ەڭ قاۋىپتى ەل ەكەنىن جاسىرمادى. ويتكەنى، ولار كيبەر شابۋىل ارقىلى ەكونوميكالىق مۇددەگە قول جەتكىزگىسى كەلەدى.

مۇحيتتىڭ ارعى-بەرگى بەتىنە دە اشىقتان اشىق سەس كورسەتۋ سولتۇستىك كورەيانىڭ داعدىسىنا اينالعانى راس. جارتى عاسىرعا تاياۋ ۋاقىتتان بەرى الەم ەلدەرىن ابىگەرگە ءتۇسىرىپ كەلەدى. ءوزىنىڭ كوپتەگەن ەلدەن ساياسي تۇرعىدا وقشاۋلانىپ قالعانىنا قاراماستان، جاڭا تەحنولوگيالار داۋىرىندە دە، عالامتورعا دا تىنىشتىق بەرمەۋگە بەكىنىپ وتىر ما كىم بىلەدى؟!

ادىلەت احمەتۇلى

“The Qazaq Times”