2050 جىلعا قاراي سۋ تاپشىلىعى سالدارىنان ورتالىق ازياداعى جاعداي قيىنداي تۇسەدى

دۇنيەجۇزىلىك بانك ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە،  ورتا ازياداعى  سۋ تاپشىلىعى 2050 جىلعا قاراي وڭىردەگى جالپى ىشكى ءونىمدى 11 پايىزعا تومەندەتۋى مۇمكىن. بۇكىل الەم بويىنشا سۋ تاپشىلىعىن سەزىنىپ وتىرعان حالىق سانى - 1,6 ملرد. جاھاندىق جىلىنۋ پروتسەسى اسەرىنەن عالامدىق تەمپەراتۋرانىڭ كوتەرىلۋى، جاۋىن-شاشىن مولشەرىنىڭ كۇرت ازايۋى، سۋ رەسۋرستارىنىڭ دۇرىس بولىنبەۋى، ادامداردىڭ ىسىراپشىلدىعى سياقتى فاكتورلار الداعى ۋاقىتتا جوعارىدا كورسەتىلگەن حالىق سانىن بىرنەشە ەسەگە ارتتىرۋى مۇمكىن. 

2014  جىلى  «Nature» حالىقارالىق عىلىمي جۋرنالى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمسىز پايدالاناتىن مەملەكەتتەردىڭ قاتارىندا كوش باستاپ تۇرعانىن جازعان بولاتىن. ءسوزىمىزدى ستاتيستيكالىق دەرەكتەرمەن تۇيىندەسەك: تۇرىكمەنستان جان باسىنا شاققاندا 5,5 مىڭ م³ سۋ شىعىندايدى. بۇل اقش-تىڭ كورسەتكىشىنەن 4 ەسە، قىتايدا تىركەلگەن سۋ رەسۋرستارىن پايدالانۋ دەڭگەيىنەن 13 ەسە كوپ. سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمسىز پايدالاناتىن ەلدەر قاتارىندا 4  جانە 5-ءشى ورىنداردا تۇراتىن وزبەكستان مەن قىرعىزستاننىڭ ءار تۇرعىنى شامامەن 2 مىڭ م³ سۋ جۇمسايدى. بۇل تىزىمدە قازاقستان 11-ءشى، تاجىكستان 7 ورىندا.

ورتالىق ازياداعى سۋ رەسۋرستارى جونىندە اڭگىمە قوزعالا قالسا، ويعا ورالاتىن تاعى ءبىر ماسەلە - ايماقتاعى وزەندەردىڭ مەملەكەتتەر اراسىندا گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا بايلانىستى بىركەلكى بولىنبەۋى. ماسەلەن، قىرعىزستان مەن تاجىكستان سۋ قورلارىنا باي مەملەكەتتەرگە، ال قازاقستان، وزبەكستان مەن تۇرىكمەنستان سۋ رەسۋرستارى از شوعىرلانعان ەلدەرگە جاتادى.

ورتالىق ازياداعى وزەندەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءوز باستاۋىن الاتىن قىرعىزستان مەن تاجىكستاندا ەلەكتر ەنەرگياسى ءوندىرىسىنىڭ 70-80 پايىزى سۋ ەلەكتر ستانسالارىنان الىنسا، قازاقستان، وزبەكستان مەن تۇرىكمەنستاندا بۇل قۋات كوزىنىڭ ۇلەسى - 10-15 پايىزدان اسپايدى.

سوڭعى 100 جىلدا ورتالىق ازيادا جىلدىق تەمپەراتۋرانىڭ بىرنەشە گرادۋسقا كوتەرىلگەنى بايقالادى. بۇل تابيعي قۇبىلىس قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ كليماتىنا كەلەسى وزگەرىستەردى الىپ كەلدى: قازاقستاندا جىلدىق ورتاشا تەمپەراتۋرا 1,4, قىرعىزستاندا 1,6 گرادۋسقا  كوتەرىلىپ، جاۋىن-شاشىن مولشەرى سايكەسىنشە،  17 مم جانە 23 مم-گە ازايعان. دۇنيەجۇزىلىك بانك ساراپشىلارىنىڭ زەرتتەۋلەرىندە اتالعان كليماتتىق اۋىتقۋلار 2050 جىلعا قاراي ءامۋداريا باسسەينىندەگى سۋ كولەمىن 10-15%، سىردارياداعى سۋ قورىن 6-10% تومەندەتەدى دەلىنگەن.

سۋ رەسۋرستارىنىڭ ەڭ كوپ پايدالانىلاتىن باعىتى - اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى. اگروونەركاسىپتە پايدالانىلاتىن تەحنيكانىڭ ەسكى بولۋى، سۋارۋ تاسىلدەرىنىڭ ۇتىمدى قولدانىلماۋى كوپ جىلدار بويى سۋ قورلارىنىڭ دۇرىس يگەرىلمەي كەلۋىنە الىپ كەلدى. جاھاندىق ماسەلەگە اينالعان ارال ەكولوگياسىنىڭ دا ەڭ اۋەلى وسى اۋىل شارۋاشىلىق ەگىستىكتەرىنە سۋدى جولدان بۇرىپ الىپ، ەسەپسىز پايدالانۋدان باستالعانى ءبارىنىڭ ەسىندە شىعار؟!

وسى قالىپتاسقان جاعدايدى وزگەرتىپ، سىندارلى بولجامداردى شىندىققا اينالدىرماس ءۇشىن، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىندە قازىر تامشىلاتىپ سۋارۋ سىندى ۇنەمدى ادىستەر قولدانىسقا ەنگىزىلدى. بۇكىل الەمدەگى سۋدىڭ 29 پايىزعا جۋىعىن قاجەت ەتەتىن وندىرىستە دە ءبىر قولدانعان سۋدى قايتا پايدالانۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ - جوعارىدا كورسەتىلگەن رەيتينگتەگى كوشباسشىلىقتان تۇسۋگە وڭ ىقپال ەتەرى ءسوزسىز.

“The Qazaq Times”