پۋتينگە كەرەگى وسى ما ەدى؟ ونسىز دا رەسەيدىڭ باتىس ەلدەرىمەن قارىم-قاتىناسى ناشار كۇيدە تۇرعان، ۋكرايناعا شابۋىل جاسالعاننان كەيىن ماسكەۋ ءتىپتى دە اۋىر ساياسي-ەكونوميكالىق سوققى الدى. قازىر رەسەي باتىستىڭ كۇيرەتۋشى سانكتسيالارىنا تاپ بولىپ، الەم ەلدەرى جاعىنان «باسقىنشى مەملەكەت» قاتارىندا قارالىپ جاتىر. بۇعاتتاۋ مەن شەكتەۋلەر وسىمەن عانا شەكتەلمەيدى، باتىس الەمى رەسەيدى تۇبەگەيلى وقشاۋلاپ تاستاۋعا كىرىسكەندەي.

كوپتەگەن ساراپشىلار، ۋكرايناعا شابۋىل جاساۋدىڭ الدىندا ءپۋتيننىڭ جالپى گەوساياسي جاعدايعا قاتىستى پىكىرلەرى مەن ونى جەتكىزۋدەگى تاسىلدەرىنىڭ وعاشتىعىنا نازار اۋداردى. ونىڭ لنر مەن دنر-گە قاتىستى شەشىمدەرى جانە ۋكرايناعا شابۋىل جاساۋى «شىندىقتان الىستاپ قالعان ساياساتكەر» دەپ باعالاۋعا جول اشتى. ءتىپتى، كەيبىر ەلدىڭ ليدەرلەرى، رەسميلەرى «اقىل-ەسىنىڭ دۇرىستىعىنا كۇمان كەلتىرەمىن» دەپ تە جاتتى. الايدا، بۇعان دەيىنگى ءپۋتيننىڭ مىنەز-قۇلقى مەن ساياسي پورترەتىنە قاتىستى ۇزاق ۋاقىتتىق الەۋمەتتىك جانە قۇپيا بارلاۋ مالىمەتتەرىنە نەگىزدەلگەن باعالاۋ ناتيجەلەرى بۇعان قايشى. بۇعان دەيىنگى باعالاۋلاردا 69 جاستاعى ءپۋتيندى سالقىنقاندى، ايلاكەر، قاۋىپتى جانە اۆانتيۋريست دەپ قارايدى.

ۋكرايناداعى قازىرگى جاعداي. (قىزىل ءتۇس رەسەي باقىلاۋىنا الىنعان ايماقتار دەلىنەد). فوتو: BBC

سوندا، بۇنداي پۋتينگە كەرەگى وسى ما ەدى؟ جالپى، ۋكرايناداعى سوعىس انە-مىنە بولادى، بولمايدى دەپ تۇرعان تۇستا «پۋتين قاۋىپتى ويىنعا ءباس تىككەلى وتىر» دەگەن بولجامدار ايتىلىپ ەدى. ەندىگى جاعدايدان قاراعاندا ءپۋتيننىڭ قويعان ءباسى ءوزى ءۇشىن عانا ەمەس، الەم ءۇشىن دە قاۋىپتى بولىپ بارا جاتقان جوق پا؟

«پۋتيندىك رەسەيدى باعالاماۋ ارقاشان دۇرىس ەمەس»، – دەگەن ەدى ورتالىق بارلاۋ اگەنتتىگىنىڭ (تسرۋ ارى قاراي وبا نەمەسە CIA)  ديركتورى بەرنس اقپان ايىنداعى كونگرەسس الدىنداعى جاۋاپ بەرۋ كەزىندە. جالپى اقش بارلاۋ قىزمەتىنىڭ بۇرىنعى لاۋازىمدىلارى دەرلىكتەي ءپۋتيندى «اقىلسىز» نەمەسە «ەسى اۋىسقان» دەپ باعالاۋ ۇلكەن قاتەلىك بولاتىنىن ۇنەمى ەسكەرتىپ كەلەدى. ايتالىق، ءسىا-ءدىڭ وتستاۆكاداعى قۇپيا اگەنتتەرىنىڭ ءبىرى دەنيەل حوففمان وسىدان بىرنەشە كۇن بۇرىن VOA اگەنتتىگىنە بەرگەن جاۋابىندا: «ءپۋتيننىڭ جاي عانا كگب-ءنىڭ سالقىنقاندى ەسەپشىسى بولعانى تۋرالى دەرەك جوق...»، – دەي كەلىپ رەسەيدىڭ شەشەنستانداعى، گرۋزياداعى، قىرىمداعى جانە سۇرياداعى ءساتتى اسكەري اۆانتيۋرالارى تۋرالى ايتادى. ول جانە: «مەنىڭ ويىمشا ول ەشقانداي قاتەلىك جىبەرگەن جوق»، – دەپ ءپۋتيننىڭ بۇعان دەيىنگى ء"ساتتى ارەكەتتەرىنە" كوز جىبەرەدى.

وسى اتالعان حوففمان، سونداي-اق، وبا ۇلتتىق قارسى بارلاۋ قۇپيا قىزمەتى ديرەكتورىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى مارك كەلتون جانە وزگە دە اقش بارلاۋ قىزمەتىنىڭ بۇرىنعى لاۋازىمدىلارى، وتستاۆكاداعى اگەنتتەرىنىڭ پۋتين جونىندەگى پىكىرى بىلايعى ساياساتتانۋشىلار مەن ساياساتكەرلەردەن وزگەشە. ولار پۋتين قازىرگى الەمدىك جاعدايعا قاراي وتىرىپ، ءوزىنىڭ دەگەنىنە جەتۋگە وراي كەلدى دەپ ساناعانىن ءارى جاھاندىق جاعدايداعى كەيبىر ناتيجەلەر ونىشابىتتاندىردى دەگەن قورىتىندى جاسايدى.

ولاردىڭ ايتىپ وتىرعان «ءپۋتيندى شابىتتاندىرعان ناتيجەلەردى» بىلاي دەپ تۇسىندىرۋگە بولادى: قۇراما شتاتتاردا كەيىنگى كەزدە كەيبىر ىشكى ساياسي كەلىسپەۋشىلىكتەر اشىق كورىندى، ونىڭ ۇستىنە اۋعانستاننان اسكەر شەگىندىرۋ سەكىلدى شەشىمدەر «اقش-تىڭ ءالسىز جاقتارى رەتىندە» كورنىس تاپتى دەۋگە بولادى. جالپى كەيىنگى گەوساياسي جاعدايلار اقش پەن ونىڭ وداقتاستارىنىڭ شەتەلدەگى قاقتىعىستارعا ارالاسقىسى كەلمەيدى دەگەن قورتىندىعا جاقىن بولدى. ونىڭ ۇستىنە اقش پەن قىتاي قاتىناسىنىڭ ستاتەگيالىق باسەكەلەستىك دەڭگەيىنە ءوتۋى دە ءپۋتيندى شابىتتاندىرا تۇسكەنى ايدان انىق. رەسەي ءۇشىن قىتاي ۇزاق ۋاقىتتىڭ جاسىرىن جاتقان باسەلەس ارىپتەسى بولعانىمەن، «باتىسپەن قارسىلاسۋداي» قازىرگى جاعدايدا ءبىر شەپتە بولاتىنداي كورىنسە كەرەك-ءتى.

دەگەنمەن، پۋتينگە قاتىستى باعالاۋلارعا كوز سالىپ وتىرساق، امەريكالىق بارلاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ پىكىرىن تولىقتىرا تۇسەتىن تاعى ءبىر كوزقاراستاردى كەزدەستىرەمىز. مىسالعا، گرۋزيالىق ساراپشى موللي ماككيۋدىڭ (كەزىندە گرۋزيا پرەزيدەنى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ كەڭەسشىسى بولعان) پىكىرىنشە پۋتين «ءوزىنىڭ جانە رەسەيدىڭ كوزقاراسىنداعى بيلىك پەن مۇرا ءۇشىن كۇرەسكىسى كەلەدى» (اتالعان پىكىر Policy Forum پورتالىنان كەلتىرىلدى).

ءپۋتيننىڭ شەشىمدەرى ونىڭ وسىعان دەيىنگى مىنەز-قۇلقىنا قاتىستى باعالاۋعا كۇمان كەلتىرە باستادى. فوتو: گازەتا.رۋ

ال، ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا شابۋىل جاساۋدان بۇرىن جاساعان مالىمدەمەسىنە قاراپ ونىڭ مىنەز-قۇلقىندا وزگەرىس بار دەگەن ساراپشىلار دا وزدەرىنىڭ ويلانارلىق ۋاجدەرىن كەلتىرەدى. بۇعان تورونتو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساياساتتانۋ كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى سەۆا گۋنيتسكيدىڭ VOA-عا بەرگە پىكىرىن كورسەتۋگە بولادى. ول پىكىرىندە: «بۇل جولعى ايىرماشىلىق – قورقىنىشتى ءۇن مەن ارەڭ جاسىرىلعان اشۋ. بۇل ۋاجدەمە ەمەس، قوقان-لوققى ءسوز بولدى، ءارى ول ءوزىنىڭ قالپى مەن ميميكاسىن قورقىتاتىنداي ەتىپ وزگەرتتى»، – دەگەن سوزدەردى كەلتىرەدى.

راسىندا دا ءپۋتيننىڭ ۇركىتە-قورقىتا جاساعان كەيىنگى مالىمدەمەلەرى ونىڭ وزىنە جاقىن اسكەري جانە ساياسي تۇلعالاردان باسقا اۋقىمدى قوعامدىق كوزقاراستار مەن جەكە تۇلعالاردان الىستاپ بارا جاتقانىن دا بايقاتادى. بۇنداي جاعدايدى بارلىق اۆتوريتارلىق جەتەكشىلەردىڭ باسىندا بولاتىن جاعداي دەپ سانايتىندار دا بار. بىلايشا ايتقاندا، ءتۇرلى وزگە كوزقاراستارعا سەنۋدى قويىپ، كەرىسىنشە ولارعا قاتاڭ ۇستانىممەن قاراپ، باعالاۋ ەسەپتەرىندە دە بۇنداي كوزقاراستارعا سەنۋدەن بارىنشا ساق تۇراتىن دارابيلەۋشىلەردىڭ ورتاق مىنەز-قۇلقى دەۋگە دە كەلەدى.

نە دەسەك تە پۋتين راسىندا «شىندىقتان الشاقتاپ»، قازىرگى جاھاندىق گەوساياسي جاعدايدى تۋرا باعالاماي جاتقان كۇندە دە، ءتىپتى «اقىل-ەسى تۇراقتى بولماعان» جاعدايدا دا وزگە ەلدەردىڭ، اسىرەسە باتىستىڭ ءپۋتيندى «اقىلسىز» دەپ قابىلداۋى قاۋىپتى. سەبەبى، ءپۋتيندى اقىلسىز دەپ ەسەپتەۋ بەلگىلى دەڭگەيدە ءپۋتيننىڭ وزىنە دە كەرەك. مىناداي قارۋلى كۇش قولدانىلعان شيەلەنىستى جاعدايدا ەل ليدەرلەرى اقىلدى، پاراساتتى قارسىلاسىنان كورى اقىلسىز جەتەكشىلەردەن قورقادى. بۇل ءوز كەزەگىندە كەيبىر ۇستانىمداردىڭ بوساۋىنا، بەلگىلى دەڭگەيدە رەسەيدىڭ مۇددەسىن قاناعاتتاندىرۋعا قاراي بۇرىلىپ كەتۋگە دە اسەر ەتۋى مۇمكىن.

The Qazaq Times