پوليتسيا ۋچاسكەدەن قۋىلعان ءجۋرناليستىڭ ارىزىن «قاراۋسىز قالدىردى»، فالسيفيكاتسياعا كوزجۇمبايلىق تانىتتى

الماتى وبلىسى تالعار اۋدانىنىڭ پوليتسيا باسقارماسى QT رەداكتسياسىنىڭ ءتىلشىسى تۇسىرگەن فالسيفيكاتسيا جانە جۋرناليستىك كاسىبي قىزمەتىنە جاسالعان قىسىم جونىندەگى شاعىمدى قاراۋدان باس تارتقان. 

25 شىلدە رەداكتسيا قىزمەتكەرلەرى تالعار اۋدانى الاتاۋ اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى قىزىل-قايرات ەلدى مەكەنىندەگى سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنە بارعان، 19 ورتا مەكتەپتىڭ عيماراتىندا ورنالاسقان 844-سايلاۋ ۋچاسكەسىندە كوميسسيا ءتورايىمى ءجۋرناليستىڭ كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى جاساۋعا تىرىسقان. ساعات 19.11-دە ءتىلشى قىزمەتتىك كۋالىگىن كورسەتىپ، رەداكتسيادان بەرىلگەن جۋرناليستىك تاپسىرمانىڭ تۇپنۇسقاسىن تىركەۋگە كوميسسيا مۇشەلەرىنە ۇسىندى. سايلاۋ ۋچاسكەسىندە ۇيىمداستىرۋشىلاردان وزگە سايلاۋشىلاردىڭ قاتارى سيرەك. بيۋللەتەن سالۋعا ارنالعان جاشىك شيرەك مولشەرى دە تولماعان. وسى مەزەتتە Facebook جەلىسىندەگى پاراقشادا تىكەلەي ەفير جۇرگىزىپ جۇرگەن ءتىلشى شاقىرتۋ حاتىمەن كەلگەن ايگۇل ىدىرىس ومارقىزى ەسىمدى سايلاۋشىنىڭ ءوز اتى-ءجونى تۇسىنا وزگە ادامنىڭ قولى قويلىعانىنا كۋا بولدى. سايلاۋشى بۇعان شامدانىپ، رەنىشىن ءبىلدىردى دە شاقىرتۋ بيلەتىن تاستاپ كەتىپ قالعان.

«اندا وتىرعان قىزدىڭ ءوزى شاقىرتۋ اكەپ بەرىپ ەدى «كەلىڭىز» دەپ. ەندى كەلسەم، مىناداي جاعداي. مەنىڭ ورنىما قول قويىپ تاستاعان. بۇلاي ىستەۋگە بولا ما؟ پوليتسەيگە ايتتىم»، – دەگەن كەيۋانا وكپەلەپ، ءبىر جاعى كامەرادان تارتىنعان كۇيدە ۋچاسكەدەن شىعىپ كەتتى.

ءدال وسى سياقتى جاعدايعا رەداكتسيا قىزمەتكەرى قويشىبەك مۇباراك تا كۋا بولدى. بيۋللەتەنىن الار كەزدە سايلاۋعا قاتىسپاعان جولداسى ءنۇرباتيما بايتۇرسىنقىزىنىڭ  اتى-ءجونى كورسەتىلگەن گرافاعا باسقا بىرەۋدىڭ قول قويعانىن اڭعارعان.

باق وكىلدەرىنىڭ كوزىنشە ەكى ازاماتتىڭ ورنىنا بيۋللەتەنگە قول قويىلىپ قويعانى جونىندەگى جاعدايعا پوليتسيا دا، سايلاۋ كوميسسياسى دا ەشقانداي شارا قولدانبادى. زاڭبۇزۋشىلىقتى قۇجات جۇزىندە تىركەۋدىڭ ورنىنا سايلاۋ ۋچاسكەسىنىڭ ءتورايىمى ايگەرىم ەسەنوۆا باحىتقىزى عيماراتتىڭ سىرتىندا تۇرعان جۋرناليسكە شۇيلىگىپ، پتر تەستىنىڭ تەرىس قورىتىندىسىن تالاپ ەتتى.

الاتاۋ اۋىلدىق وكرۋگى اكىمى كانديداتىن ۇسىنعان 6 ۇمىتكەر:

• • قاسىموۆ قايرات ساعىندىقۇلى (44 جاستا) – «Nur Otan» ساياسي پارتياسىنان (ۋاقىتشا جۇمىسسىز);
  • سماعۇلوۆ مۇكامەتالي داركەنبايۇلى (40 جاستا) – «ADAL» ساياسي پارتياسىنان («بال-انا 2017» جشس-ءنىڭ شارۋاشىلىق مەڭگەرۋشىسى);
  • جۇندىباەۆ تولەۋجان دۇيسەنتايۇلى (53 جاستا) – «قازاقستان حالىق پارتياسى» قب (زەينەتكەر);
  • مۇحامەتقاليەۆ ماديار مۇحامەتقاليۇلى (44 جاستا) – ءوزىن-ءوزى ۇسىنعان («تالگاريرريگاتسيا» مكك ديرەكتورى);
  • ساعىمبەكۇلى ابزالبەك (48 جاستا) – «اق جول» ساياسي پارتياسىنان («گاۋحار تاس» جشس ديرەكتورى);
  • سەيتوۆ ازامات سەرىكۇلى (46 جاستا) – ءوزىن-ءوزى ۇسىنعان («بىرلىك» وك ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى).

ول اۋداندىق سك توراعاسى مۇحيت دۇيسەباەۆپەن اۋلادا تۇرعان ءتىلشىنى تەلەفون ارقىلى سىرتقى داۋسىن قوسىپ تىلدەستىردى. تالعار اۋداندىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى دا جاعداي بويىنشا تۇسىنىكتەمە بەرىپ، دەرەۋ شارا قولدانۋدان گورى ۋچاسكەدەن تىس جۇرگەن ءتىلشىنىڭ ارەكەتىن «زاڭىزدىق» دەپ اتاپ، ۋچاسكەگە اتتاتپاۋعا تىرىستى. ءتورايىم پتر تەستىنىڭ تەرىس قورىتىندىسى جوق ءتىلشىنى اسك توراعاسى كىرگىزبەي جونىندە بۇيرىق بەرگەنىن جەتكىزدى.

جۋرناليسكە اگرەسسيۆتى رەاكتسيا تانىتىپ، كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى كەلتىرگەن جانە فالسيفيكاتسيا فاكتىسىنە كوز جۇما قاراعان №844 سايلاۋ ۋچاسكەسىنىڭ كوميسسيا ءتورايىمى ايگەرىم ەسەنوۆا. 25 شىلدە 2021 جىل. الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانى، بەساعاش اۋىلى. فوتو: QT / كۇلتەگىن اسپانۇلى

– بۇگىن سايلاۋعا قاتىسقان ازاماتتاردىڭ سانىن مەن نەگە سىزگە ايتۋىم كەرەك؟ ءتيىستى ورگاندارعا پايىز مولشەرىمەن ەسەبىن وتكىزىپ قويدىم. ...نە زاڭسىزدىق... ياحيا ء(وزىنىڭ ورنىنا قول قويىلعانىنا شاعىمدانعان ازاماتتىڭ ءبىرى – QT) ءومىر بويى كونفليكت ىزدەپ جۇرگەن ادام. سايلاۋدا 12 جىل ىستەپ جۇرگەن ادام رەتىندە ايتايىن. ...ەندى قويا سالادى عوي. جالعىز سىزدە ەمەس، سايلاۋ بارىسىندا شاتاسىپ قويىپ كەتكەن شىعار. ءار سايلاۋدا وسىنداي ەكى-ءۇش جاعداي بولىپ تۇرادى. باسقاشا قويىپ تاستاسا، ونى سىزىپ تاستامايدى عوي. كەلگەن ادام قاسىنا قويا سالادى عوي، – دەدى ۋچاسكە ءتورايىمى ەسەنوۆا.

سايلاۋعا قاتىسپاعان جۇبايىنىڭ ورنىنا قول قويىپ تاستاعان دەگەن قويشىبەك مۇباراكتىڭ شاعىمىن تىڭداعان پوليتسيا ەشقانداي شارا قولدانعان جوق.

سايلاۋ ۋچاسكەسىندە بىرەر ساتكە كىرىپ، جاعداي جايلى تولىمدى اقپارات الماق بولعان، بىراق اكىمشىلىك كەدەرگىگە ۇشىراعان رەداكتسيا ءتىلشىسى اۋداندىق جانە ۋچاسكەلىك كوميسسيا تاراپىنان شەكتەۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەمەسى جەتكىلىكتى دارەجەدە تۇسىندىرىلمەگەندىكتەن، اۋداندىق پوليتسيا ءبولىمى باستىعىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى س.قۇمابەكوۆقا ارىز تۇسىرگەن. كەشكىسىن ساعات 20.35 شاماسىندا پوليتسەي رينات بەكساينوۆ ارىزدى قابىلداپ الدى. دەگەنمەن ارادا 24 ساعات 6 مينۋت وتكەندە، 26 شىلدە 20.41-دە  رەداكتسيا تىلشىسىنە ەلەكتروندى ۇكىمەت پورتالىنىڭ وپەراتورى 1414 نومىرىنەن جاۋاپ كەلدى.

وندا «ءوتىنىشىڭىز بويىنشا تالعار اۋدانىنىڭ پب ورگاندا العاشقى تەكسەرۋ ارەكەتتەرىن جۇرگىزە وتىرىپ، ءوتىنىش تىركەلىپ-قارالدى جانە شەشىم قابىلداندى: قاراۋسىز قالدىرىلعان جانە نومەنكلاتۋرالىق ىستە ساقتالادى» دەلىنگەن.

سايلاۋ كۇنى قازاقستاننىڭ حالىق پارتياسىنىڭ سەنىمدى وكىلى ءارى بايقاۋشى باقىت ءجۇسىپوۆ وقيعاعا تولىقتاي كۋا بولعان. ونىڭ ەسەبىنشە، 19.00-دەگى جاعداي بويىنشا، سايلاۋدىڭ ون ەكىنشى ساعاتىندا، شامامەن 200 شاقتى سايلاۋشى كەلگەن. شۋ شىققان 844-سايلاۋ ۋچاسكەسىندە 2518 ادام تىركەلگەن. سايلاۋدى باقىلاعان تاعى ءبىر سەنىمدى وكىل قابيبوللا سەيتەكوۆ «سايلاۋشىلاردىڭ قۇقىعى بۇزىلعانى جانە ۋچاسكەلىك كوميسسيانىڭ ارەكەتسىزدىگىن ەلەۋسىز» قالدىرمايتىنىن ايتتى.

844-سايلاۋ ۋچاسكەسىندە رەداكتسيا كۋا بولعان جاعدايدا ءۇش ءتۇرلى ماسەلەگە تاپ بولدى. ولار:

1. سايلاۋ ۋچاسكەسى تىزىمىندەگى بىرنەشە سايلاۋشىنىڭ (ايگۇل ىدىرىس، مەليكام ياحيا، ءنۇرباتيما بايتۇرسىن) ورنىنا جالعان قول قويىلىپ، بيۋللەتەندەرى سىرتتاي قولدانىلعان. رەداكتسيا كۋا بولعان جاعدايعا كوميسسيا نە پوليتسيا تاراپىنان ەشقانداي ارەكەت جاسالمادى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر فالسيفيكاتسيا فاكتىسىنەن گورى بار نازاردى اۋلادا جۇرگەن ءجۋرناليستىڭ پتر تەستى قورىتىندىسى نەمەسە ەكپە پاسپورتى بولماۋىنا اۋدارتۋعا تىرىستى. كوميسسيا ءتورايىمى تىلشىگە دورەكىلىك تانىتىپ، «باسىمدى قاتىرما!» دەگەن پارمەنمەن ۋچاسكەگە جۋىتپادى.
2. ساعات 19.15-كە دەيىن جالپى تىزىمدەگى 2518 سايلاۋشىنىڭ شامامەن 200-گە جۋىعى قاتىسقان سايلاۋ ۋچاسكەسىنىڭ كوميسسياسى قورىتىندى حاتتامادا 1964 ادام كەلگەنى كورسەتىلگەن. 20.00-گە دەيىنگى سىرتقى ەسىك اۋزىندا باقىلاپ تۇرعان جۋرناليستەر 45 مينۋتتا 1,7 مىڭنان اسا ادامنىڭ نوپىرلەپ كەلە قويماعانىنا سەنىمدى.
3. سايلاۋ ۋچاسكەسى ءتورايىمى ايگەرىم ەسەنوۆا باق وكىلىنىڭ مەملەكەتتەگى ساياسي ءومىردىڭ ەلەۋلى وقيعاسىنان اقپارات تاراتۋىنا كەدەرگى جاساپ، كاسىبي قىزمەتىن شەكتەۋى جانە تالعار اۋداندىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى مۇحيت دۇيسەباەۆ سىندى باسشىلار زاڭدا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك كوزدەلگەن فالسيفيكاتسيا فاكتىسىنە بەيجاي قاراپ، بار نازاردى «تىلشىمەن كۇرەس سپەكتاكلىنە» باعىتتاۋى – كوپ كۇماندى ويعا جەتەلەيدى. ءجۋرناليستىڭ تىيىم تۋرالى قۇقىقتىق نەگىزدەمەنى تانىستىرۋ جونىندەگى سۇراۋى دا سايلاۋ ۋچاسكەسى كوميسسياسى تاراپىنان جاۋاپسىز قالدى. قىزمەتتىك-جەكە كۋالىگى مەن رەداكتسيا تاپسىرماسىن قاتار ۇسىنعان اقپارات قۇرالىنىڭ وكىلىنە جەتى سايلاۋ ۋچاسكەسىندە ەش كەدەرگىسىز كىرىپ-شىعۋىنا مۇمكىندىك بەرىلىپ، زاڭبۇزۋشىلىق بوياۋى بايقالعان ۋچاسكەدە تالاپ كۇشەيە قويعانى – زاڭ ۇستەمدەگىنىڭ الاعۇلا، ءبىرىزدى ەمەس، كوپستاندارتتى ەكەنىن اڭعارتادى.

جارتى ساعاتتا 200 شاقتى بيۋللەتەننەن 2 مىڭعا ارتقان №844 سايلاۋ ۋچاسكەسىندەگى «ەرەكشە جاشىك» جانە ارىزدى قابىلداعانىمەن فالسيفيكاتسياعا شارا قولدانباعان پوليتسەي قىزمەتكەرى. 25 شىلدە 2021 جىل. الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانى، الاتاۋ وكرۋگى. فوتو: QT / كۇلتەگىن اسپانۇلى

رەداكتسيا حابارلاسقان الماتى وبلىسى اكىمدىگىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى جانە وبلىستىق سايلاۋ كوميسسياسى توراعاسى تيمۋر ءداۋىتوۆ اتالعان جاعداي بويىنشا بەيحابار ەكەنىن، رەسمي سۇراۋ حات جولداۋ قاجەتتىگىن ايتتى. وسك بۇل جاعداي جونىندە ءۇنسىز. قۇزىرلى ورگانداردىڭ ەشبىرى تۇسىنىكتەمە بەرگەن جوق.

رەداكتسيا ءتىلشىسى الماتى وبلىسىندا تاپ بولعان قىسىم جامبىل وبلىسى شۋ اۋدانىندا دا قايتالاندى. وڭىرگە ىسساپارمەن بارعان QT ءجۋرناليسى ميات كاشىبايدى پوليتسەي كەشكە قاراي سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ پارمەنىمەن ۋچاسكەدەن كۇشتەپ قۋىپ شىققان.

25 شىلدە كۇنى بىلتىر كۇزدە توقاەۆ ايتقان باستاما نەگىزىندە رەسپۋبليكادا اۋداندىق ماڭىزى بار قالا، اۋىل، كەنت جانە اۋىل وكرۋگتەرىنىڭ 730 اكىمىن سايلاۋ ناۋقانى ءوتتى.  وسك مالىمەتىنشە، 2 مىڭنان اسا كانديداتتىڭ 1419-ى ءوز-ءوزىن ۇسىنعاندار، 878-ءى التى ساياسي پارتيانىڭ اتىنان تۇسكەندەر. كانديداتتار ىشىندە 1839 ەر، 458 ايەل ازامات بار. 730 ەلدى مەكەننىڭ باسشىسىن تاڭداۋ 1847 سايلاۋ ۋچاسكەسىندە جۇزەگە استى. سونىڭ بىرقاتارى الماتى وبلىسىنىڭ تالعار اۋدانى بويىنشا اكىم لاۋازىمىنا سايلاۋ ءتورت بىردەي اۋىلدىق وكرۋگتەگى 23 سايلاۋ ۋچاسكەسىندە ءوتتى.

QT ءتىلشىسى اقپارات تاراتقان 863-868 اراسىنداعى التى سايلاۋ ۋچاسكەسىندەگى حالىقتىڭ قاتىسۋ بەلسەندىلىگى 4,68%-دى كورسەتتى. ال رەداكتسيا قىزمەتكەرىنە كىرۋگە تىيىم سالىنعان يا كاسىبي قىزمەتىنە كەدەرگى جاسالعان جانە جەتە الماعان ۋچاسكەلەردە رەسمي حاتتامانىڭ قورىتىندىسى «جۇرتتىڭ  وتە بەلسەندى» بولعانىنا سەندىرۋگە تىرىسادى.

رەسمي اقپاراتقا قاراعاندا، اۋىل حالقىنىڭ سايلاۋعا قاتىسۋ جاعىنان شقو 90,9% كورسەتكىشپەن العا شىقسا، ەڭ تومەنگى ورىندى 66,5%-بەن الماتى وبلىسى قاناعات تۇتتى. تاۋەلسىز ساراپشىلار مەن ازاماتتىق بايقاۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، شىنايى جاعدايدا ەسەپ بۇل مولشەردەن بىرنەشە ەسە كەم بولعان.

جەرگىلىكتى سايلاۋ كوميسسيالارى ۇسىنعان دەرەكتەر نەگىزىندە ازىرلەنگەن سايلاۋشىلار بەلسەندىلىگىنىڭ پايىزدىق مولشەرى. فوتو: قازاقپارات

اقوردا «ساياسي مودەرنيزاتسيانىڭ جاڭا كەزەڭى» ءارى «دەموكراتياعا باستايتىن ۇلكەن وزگەرىس» دەپ اتاعان العاشقى اكىمدەردى سايلاۋ كورىنىسى ادەتتەگىدەي جەر-جەردە فالسيفيكاتسيا، تىلشىلەرگە كەدەرگى جاساۋ جاعدايىمەن ورنەكتەلدى. جەلى قولدانۋشىلارى بۇل جولعى سايلاۋدىڭ وتە باسەڭ سيپاتتا، اقپاراتتاندىرۋ جاعى كەمشىن بولعانىن كوپ جازدى.

“The Qazaq Times”