«سوعىستان ماڭگىلىككە باس تارتقان» جاپونيا كونستيتۋتسياسىن وزگەرتپەك

جاپونيانىڭ بيلەۋشى ليبەرالدى-دەموكراتيالىق پارتياسى جانە وپپوزيتسيانىڭ جەتەكشى پارتيالارى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم تۋرالى زاڭدى بەكىتۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلدى. بۇل – ەل كونستيتۋتسياسىن قايتا قاراۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام. سەبەبى زاڭداعى نەگىزگى 9-باپ وزگەرتىلىپ، سوعىس ماقساتىندا قارۋلى كۇش قولدانۋعا رۇقسات بەرىلۋى مۇمكىن. تومەنگى پالاتانىڭ سالالىق كوميتەتىندە قابىلدانعان قۇجات 11 مامىردا جالپى وتىرىستا ماقۇلدانۋى ءتيىس.

زاڭداعى 9-باپ ءماتىنى: ادىلدىك پەن تارتىپكە نەگىزدەلگەن حالىقارالىق بەيبىتشىلىككە ۇمتىلعان جاپون حالقى ۇلتتىڭ ەگەمەندىك قۇقىعى ءۇشىن سوعىستان ماڭگىلىككە باس تارتادى. سونداي-اق حالىقارالىق داۋلاردى شەشۋدە قاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا ارميا ۇستاۋعا تىيىم سالىنادى.

وسىعان دەيىن جاپونيا تارابى قىتايدىڭ شىعىس قىتاي تەڭىزى ايماعىنداعى اسكەري قادامدارىنىڭ كەڭەيۋىنەن الاڭداپ، قورعانىس قۋاتىن ارتتىرۋعا تىرىسىپ كەلگەن. قىتايمەن اراداعى تەرريتوريالىق جانجالدار جاپونيانىڭ تەڭىز قورعانىس قۋاتىن ارتتىرۋعا يتەرمەلەپ وتىر.

جاپونيادا وسى ۋاقىتقا دەيىن جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋدىڭ بەكىتىلگەن ەرەجەلەرى بولعان جوق. ال ونى ۇيىمداستىرۋ كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋلەردى بەكىتۋ ءۇشىن قاجەت. ءتيىستى زاڭ جوباسى پارلامەنتكە 2018 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ەنگىزىلدى. بىراق ونى تالقىلاۋ كەزىندە كەلىسىمگە كەلۋ قيىنعا سوققان.

وپپوزيتسيا ءالى دە پارلامەنتتە كونستيتۋتسياعا تۇزەتۋلەر بويىنشا جيىن وتكىزۋگە قارسى. ال بيلەۋشى پارتيا نەگىزگى زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ كەرەك دەپ سانايدى. جاپون بيلەۋشى پارتياسى ەل اۋماعىنا قارۋلى كۇشتەر ورنالاستىرۋدى زاڭداستىرماق. قازىرگى كونستيتۋتسيانىڭ 9-بابىندا قۇرلىق، تەڭىز جانە اۋە كۇشتەرىن قۇرۋعا تىيىم سالىپ، ۇلتتىڭ ەگەمەندىك ءۇشىن سوعىستان باس تارتۋ ايتىلادى. 1947 جىلى كۇشىنە ەنگەن جانە سوعىستان كەيىنگى دەموكراتيالاندىرۋعا نەگىز بولعان زاڭعا باسقا دا وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاراستىرىلماق.

جالپىحالىقتىق ساۋالناماعا سايكەس، جاپونياداعى سايلاۋشىلار كونستيتۋتسيانى قايتا قاراۋعا قارسىلىق بىلدىرمەگەن. بىراق ولاردىڭ باسىم بولىگى 9-باپتى وزگەرتپەۋ كەرەك دەپ سانايدى. قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس، ەلدە رەفەرەندۋم وتكىزىلگەننەن كەيىن عانا زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى.

2018 جىلى جاپونيانىڭ سول كەزدەگى پرەمەر-ءمينيسترى سيندزو ابە بەيبىتشىلىك كونستيتۋتسياسىن قايتا قاراپ، ءوزىن قورعاۋ كۇشتەرىنىڭ مارتەبەسىن كورسەتەتىن 9-ءشى باپتا ارميا مارتەبەسىنىڭ انىق كورسەتىلۋى كەرەك ەكەنىن ايتقان. ەل كونسەرۆاتورلارى امەريكا دايىنداعان بەيبىتشىلىك كونستيتۋتسياسىن جاپونيانىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى جەڭىلىسى رەتىندە قارايدى. سول سەبەپتى ەل ۇكىمەتى ءوزىن-ءوزى قورعاۋ كۇشتەرىن جاپونيا ارمياسى مارتەبەسىمەن كونستيتۋتسياعا ەنگىزۋگە تىرىستى. سەبەبى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن جاپونياعا ارميا ۇستاۋعا شەكتەۋ قويىلعان. تەك ءوزىن ءوزى قورعاۋ كۇشتەرى دەپ اتالعان قورعانىس كۇشتەرى قۇرالعان.

1890-1947 جىلدار ارالىعىندا جاپونيادا مەيدزي كونستيتۋتسياسى بولدى. 1868 جىلى مەيدزي جاڭعىرتۋىنان كەيىن جاپونيا باسشىلىعى ەلدى دەربەس، باتىس قۇندىلىقتارى بار زاماناۋي حالىق ءارى جەكە بيلىگى ساقتالعان مەملەكەت رەتىندە كورسەتەتىن كونستيتۋتسيا جاساۋعا ۇمتىلدى. سوڭعى قۇجاتتا سايلاناتىن تومەنگى پالاتادان جانە يمپەراتور تاعايىندايتىن پرەمەر-ءمينيسترى بار مينيسترلەر كابينەتىنەن تۇراتىن ەكى پالاتالى پارلامەنت (دايەت) قۇرۋ كوزدەلگەن. يمپەراتور اسكەر مەن فلوتتىڭ باس قولباسشىسى بولدى.

كونستيتۋتسيا قابىلدانعانعا دەيىن قۇرىلعان، مەيدزي ليدەرلەرىنەن جاساقتالعان جاسىرىن كەڭەس يمپەراتورعا اقىل-كەڭەس بەرىپ، ناقتى بيلىكتى ورىنداپ وتىردى. شەكتەۋلى سايلاۋ قۇقىعى سايلاۋشىلار توبىنداعى ەر ادامداردى 50%-عا دەيىنگى تومەندەتتى، 25 جىل ىشىندە بۇل بىرتىندەپ جەڭىلدەدى دە، سايلاۋ قۇقىعى بارلىق ەر ادامدارعا بەرىلدى. 1920 جىلدارى ساياسي پارتيالاردىڭ قۇقىقتارى شەكتەۋلى بولدى، بىراق 1930 جىلدارى اسكەري ادامدار كونستيتۋتسيانى بۇزباي، باسشىلىق ەتتى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن مەيدزي كونستيتۋتسياسىنىڭ ورنىنا اقش-تا ماقۇلدانعان كونستيتۋتسياسى قابىلداندى، وندا «ەگەمەندى بيلىك حالىققا تيەسىلى» دەپ جازىلعان. 1947 جىلى قابىلدانعان كونستيتۋتسيانىڭ 9-بابى جاپونيادا سوعىس بولدىرماۋدى كوزدەيدى. ال قازىرگى ۇكىمەت بۇل باپقا وزگەرىس ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىر.

"The Qazaq Times"