Foto: cdn.com

Japoniyanıñ bileuşi Liberaldı-demokratiyalıq partiyası jäne oppoziciyanıñ jetekşi partiyaları jalpıhalıqtıq referendum turalı zañdı bekitu turalı kelisimge keldi. Bwl – el konstituciyasın qayta qarau jolındağı mañızdı qadam. Sebebi zañdağı negizgi 9-bap özgertilip, soğıs maqsatında qarulı küş qoldanuğa rwqsat berilui mümkin. Tömengi palatanıñ salalıq komitetinde qabıldanğan qwjat 11 mamırda jalpı otırısta maqwldanuı tiis.

Zañdağı 9-bap mätini: Ädildik pen tärtipke negizdelgen halıqaralıq beybitşilikke wmtılğan japon halqı wlttıñ egemendik qwqığı üşin soğıstan mäñgilikke bas tartadı. Sonday-aq halıqaralıq daulardı şeşude qauip-qaterdiñ aldın alu maqsatında armiya wstauğa tıyım salınadı.

Osığan deyin Japoniya tarabı Qıtaydıñ Şığıs Qıtay teñizi aymağındağı äskeri qadamdarınıñ keñeyuinen alañdap, qorğanıs quatın arttıruğa tırısıp kelgen. Qıtaymen aradağı territoriyalıq janjaldar Japoniyanıñ teñiz qorğanıs quatın arttıruğa itermelep otır.

Japoniyada osı uaqıtqa deyin jalpıhalıqtıq referendum ötkizudiñ bekitilgen erejeleri bolğan joq. Al onı wyımdastıru konstituciyağa tüzetulerdi bekitu üşin qajet. Tiisti zañ jobası Parlamentke 2018 jıldıñ mausım ayında engizildi. Biraq onı talqılau kezinde kelisimge kelu qiınğa soqqan.

Oppoziciya äli de Parlamentte konstituciyağa tüzetuler boyınşa jiın ötkizuge qarsı. Al bileuşi partiya negizgi zañğa özgerister engizu kerek dep sanaydı. Japon bileuşi partiyası el aumağına Qarulı Küşter ornalastırudı zañdastırmaq. Qazirgi konstituciyanıñ 9-babında qwrlıq, teñiz jäne äue küşterin qwruğa tıyım salıp, wlttıñ egemendik üşin soğıstan bas tartu aytıladı. 1947 jılı küşine engen jäne soğıstan keyingi demokratiyalandıruğa negiz bolğan zañğa basqa da özgerister engizu qarastırılmaq.

Jalpıhalıqtıq saualnamağa säykes, Japoniyadağı saylauşılar konstituciyanı qayta qarauğa qarsılıq bildirmegen. Biraq olardıñ basım böligi 9-baptı özgertpeu kerek dep sanaydı. Qoldanıstağı zañnamağa säykes, elde referendum ötkizilgennen keyin ğana zañğa özgerister engiziledi.

2018 jılı Japoniyanıñ sol kezdegi prem'er-ministri Sindzo Abe beybitşilik Konstituciyasın qayta qarap, özin qorğau küşteriniñ märtebesin körsetetin 9-şi bapta armiya märtebesiniñ anıq körsetilui kerek ekenin aytqan. El konservatorları Amerika dayındağan Beybitşilik Konstituciyasın Japoniyanıñ Ekinşi düniejüzilik soğıstağı jeñilisi retinde qaraydı. Sol sebepti el ükimeti özin-özi qorğau küşterin Japoniya armiyası märtebesimen konstituciyağa engizuge tırıstı. Sebebi, Ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin Japoniyağa armiya wstauğa şekteu qoyılğan. Tek özin özi qorğau küşteri dep atalğan qorğanıs küşteri qwralğan.

1890-1947 jıldar aralığında Japoniyada Meydzi konstituciyası boldı. 1868 jılı Meydzi jañğırtuınan keyin Japoniya basşılığı eldi derbes, batıs qwndılıqtarı bar zamanaui halıq äri jeke biligi saqtalğan memleket retinde körsetetin konstituciya jasauğa wmtıldı. Soñğı qwjatta saylanatın tömengi palatadan jäne imperator tağayındaytın prem'er-ministri bar ministrler kabinetinen twratın eki palatalı parlament (Dayet) qwru közdelgen. Imperator äsker men flottıñ bas qolbasşısı boldı.

Konstituciya qabıldanğanğa deyin qwrılğan, Meydzi liderlerinen jasaqtalğan jasırın keñes imperatorğa aqıl-keñes berip, naqtı bilikti orındap otırdı. Şekteuli saylau qwqığı saylauşılar tobındağı er adamdardı 50%-ğa deyingi tömendetti, 25 jıl işinde bwl birtindep jeñildedi de, saylau qwqığı barlıq er adamdarğa berildi. 1920 jıldarı sayasi partiyalardıñ qwqıqtarı şekteuli boldı, biraq 1930 jıldarı äskeri adamdar konstituciyanı bwzbay, basşılıq etti.

Ekinşi düniejüzilik soğıstan keyin Meydzi konstituciyasınıñ ornına AQŞ-ta maqwldanğan konstituciyası qabıldandı, onda «egemendi bilik halıqqa tiesili» dep jazılğan. 1947 jılı qabıldanğan konstituciyanıñ 9-babı Japoniyada soğıs boldırmaudı közdeydi. Al qazirgi ükimet bwl bapqa özgeris engizudi josparlap otır.

"The Qazaq Times"