ساياساتتانۋشى: ءماجىلىستىڭ «وزگەرمەس ۇشەمىنە» جالاقىدان بولەك تاعى 42 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان

قازاقستان ەلدەن ەرەك ماجىلىسكە جولداما العان پارتيانىڭ ارقايسىنا ءار داۋسى ءۇشىن شاقىرىلىم بويى مەملەكەتتەن قاراجات تولەيدى. VII شاقىرىلىمنىڭ بيۋدجەتى 42 ملرد تەڭگە كولەمىندە. ساياساتتانۋشى سانجار بوقاەۆ فراكتسيا دەپۋتاتتارىنىڭ جالاقىسىنان بولەك رەسپۋبليكا بيۋدجەتىنەن پارتيالارعا بولىنەتىن قوماقتى قاراجاتتىڭ ەسەبى ءسات سايىن جاڭارىپ وتىراتىن  www.parasites.kz سايتىن ىسكە قوستى. بۇل تۋرالى اۆتور-ساراپشىنىڭ پىكىرىن ءبىلىپ كوردىك.  

– ساياسات عىلىمى تۇرعىسىنان كەلەر بولساق، پارتيالار تەوريا نەگىزىندە مەملەكەت نە بيلىككە تاۋەلدى بولماۋى كەرەك. بيلىكتىڭ ءبىر عانا پارتياسى بولعانى ءجون. كەز كەلگەن پارتيانىڭ باستى ماقساتى – بيلىككە زاڭدى تۇردە قول جەتكىزۋ ەكەنى بەلگىلى. وكىنىشتىسى، قازاقستاندا بيلىك پارتياسىنان وزگە رەسمي تىركەۋدەن وتكەن ەشبىر پارتيادا ونداي ماقسات جوق. نۇر وتاننىڭ دىتتەگەنى – بيلىكتى ۇستاپ قالۋ بولسا، قالعانى اينالاسىندا جۇرگەن «سپۋتنيك» ءتارىزدى، – دەيدى جوبا اۆتورى.

ونىڭ ايتۋىنشا، «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭنىڭ 18-بابىنا («ساياسي پارتيانى قارجىلاندىرۋدىڭ كوزدەرi جانە ونىڭ قاراجاتىن پايدالانۋ») سايكەس، ماجىلىسكە وتكەن پارتيالار رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قاراجات الىپ وتىرادى. ءار سايلاۋشىنىڭ داۋسىنا ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ 3% كولەمىندە قارجى بولىنەدى، ياعني 1275 تەڭگە. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ قاۋلىسى بويىنشا ەسەپتەلەدى. زاڭ كەز كەلگەن پارتيانى مەملەكەتتەن العان قارجىنىڭ ەسەبىن جاريالاۋعا مىندەتتەيدى.

ساياسات عىلىمدارىنىڭ دوكتورى سانجار بوقاەۆ. فوتو: ساراپشى مۇراعاتىنان

وسى باپتىڭ 5-ءشى تارماعىندا «ساياسي پارتيانىڭ جىلدىق قارجىلىق ەسەبi جىل سايىن رەسپۋبليكالىق ءباسپاسوز باسىلىمدارىندا جاريالانۋى قاجەت» دەلىنگەن. ماماننىڭ پىكىرىنشە، زاڭنىڭ ءدال وسى تۇسىنىڭ ىسكە كەلگەندە سولقىلداق.

«سونىڭ وزىندە نۇر وتان عانا سايتىندا ءاتۇستى-جالپىلاما اقپارات بەرگەن. باسقا ەكى پارتيانىڭ ەسەبى اشىق دەرەككوزدە جاريالاندى دەگەنىمەن سىلتەمەسى بەلگىسىز. جاي كۇنى اشىقتىق دەپ جالاڭ ۇرانداتاتىن شەندىلەر ىسكە كەلگەندە وسىلاي توسىرقايدى. اۋدان اكىمشىلىگى بەس تيىندى ماقساتسىز جاراتسا، سول ءۇشىن سوت جەگەنىن جەلكەسىنەن شىعارار ەدى. ال بۇلارعا كەلگەندە زاڭ بارىنە بىردەي ءپرينتسيپى تيىسىنشە جۇمىس ىستەمەيتىن سياقتى»، – دەيدى ساسات عىلىمدارىنىڭ دوكتورى.

ءۇش پارتياعا بولىنەتىن 9 ملرد قارجى قازاقستاننىڭ بارلىق جاۋىنگەرلەرىنىڭ ءبىر جىلدىق تاماقتانۋ بيۋدجەتىنە تەڭ. بۇل اۋدارىمنان تىس پارتيا فراكتسيالارىنىڭ دەپۋتاتتارىنا جالاقى بولەك تولەنەدى.

– قازاقستان تمد جانە ورتا ازيا ەلدەرىندەگى ساياسي پارتيالاردى بيلىك قارجىلاندىراتىن جالعىز مەملەكەت. ءتىپتى دامىعان اقش-تىڭ وزىندە دە مۇنداي جۇيە جوق. ءبىزدىڭ ماجىلىستەگى پارتيالار مۇشەلىك جارنادان، دەمەۋشىلەردەن، كاسىپكەرلىك قىزمەتتەن تۇسكەن كىرىستەردەن، ودان وزگە رەسپۋبليكا بيۋدجەتىنەن، فراكتسيا دەپۋتاتتارىنىڭ جالاقىسىنان قورىن ۇدايى  بايىتىپ وتىرادى، – دەدى.

        «ساياسي پارتيانىڭ اقشاسى مەن وزگە دە مۇلكi ونىڭ مۇشەلەرi اراسىندا بولiنبەيدi جانە بۇل جارعىلىق ماقساتتارعا ساي جۇمسالۋعا تيiس.            ساياسي پارتيانىڭ ءوز قاراجاتىن قايىرىمدىلىق كومەككە پايدالانۋىنا بولادى»

18-باپتىڭ 4-تارماعى

1. 1. 1. 1. 1. سوڭعى سايلاۋ قورىتىندىلارى بويىنشا پارلامەنتىنىڭ ماجىلىسىندە وكىلدىك ەتەتىن ساياسي پارتيالارعا بيۋدجەت قاراجاتى جىل سايىن بولىنەدى.
            2. ساياسي پارتيالاردىڭ قىزمەتىن قارجىلاندىرۋعا بولىنەتىن بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ مولشەرى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى زاڭدا ايقىندالادى.
            3. ساياسي پارتيالاردى قارجىلاندىرۋ ءتارتىبىن ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ايقىندايدى.
            4. بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ جۇمسالۋىن باقىلاۋ بيۋدجەت زاڭناماسىندا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن جۇزەگە اسىرىلادى.

18-1-باپ. ساياسي پارتيالارعا بولىنەتىن بيۋدجەت قاراجاتى

10 قاڭتار كۇنگى سايلاۋدان كەيىن جۇمىسىن باستاعان VII شاقىرىلىمنىڭ بيۋدجەتى – 42 ملرد تەڭگە شاماسىندا. بۇعان دەيىن ۇلتتىق ۆاليۋتا بۇگىنگىدەن ەداۋىر قۇندى كەزىندە 2016 جىلى اشىلعان VI شاقىرىلىم – 25 ملرد، ال 2021 جىلعى V شاقىرىلىم 14 ملرد تەڭگەگە بەلگىلەنگەن.

سايت ىسكە قوسىلعالى بەرى جوبا اۆتورىنا بيلىك تاراپىنان ەشقانداي رەاكتسيا بولماعان.

«تالابىم – ساياسي پارتيالاردى مەملەكەت قاراجاتىنان اسىراۋدى توقتاتۋ كەرەك. نىعماتۋللينگە حات جازىپ، ساياسي پارتيالار تۋرالى زاڭداعى وسى باپتى الىپ تاستاۋ قاجەت. وسى ءۇش شاقىرىلىمدا ساياسي پارتيالار باسەكەسى دامىپ كەتكەن جوق. حالىق قازىناسىنان قارجىلاندىرىلىپ كەلگەن پارتيالار حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي جۇمىس ىستەي قويعانى شامالى. كەز كەلگەن ساياسي پارتيا سايلاۋ الدى باعدارلاماسىن حالىققا جەتكىزىپ، مۇشەلىك جارناسى ارقىلى كۇن كورۋى كەرەك» – دەيدى ول.

سونىمەن قوسا، بوقاەۆ مۇنداي تاجىريبە «تەك ون شاقتى ەلدە بارىن» ايتادى.

– بۇل ساياسي پارتيالار ينستيتۋتى شىنايى دامىعان يسپانيا سياقتى ەلدە جۇمىس ىستەيتىن مەحانيزم. تۇپتەپ كەلگەندە، ساياساتتانۋ تەورياسىندا ليدەر پارتيادان وزگە پارتيالاردىڭ بيلىكتەن قارجى الۋى جۇيەگە تەرىس ىقپال ەتەدى، – دەپ تولىقتىرادى.

زاڭ قولدانىلا باستاعالى بەرگى ءۇش شاقىرىلىمعا بولىنگەن قاراجات 81 ملرد تەڭگە مولشەرىندە دەپ توپشىلاۋعا بولادى.

ءVىI شاقىرىلىم

10 قاڭتاردا وتكەن پارلامەنت سايلاۋىنىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس ماجىلىستەن ورىن العان پارتيالاردىڭ داۋىس سانىن ەڭ تومەنگى ايلىق جالاقىنىڭ 3%-ىنا (42 500 تەڭگەدەن 1275 تەڭگە) كوبەيتەمىز. جالپى، پارلامەنتتەگى «ۇشەمنىڭ مەملەكەتىك نەسىبەسى» رەتىندە جىلىنا ەل بيۋدجەتىنەن 8,4 ملرد تەڭگە (نەمەسە 5 جىل ىشىندە 42 ملرد تەڭگە) بولىنەتىن بولادى. سونداعى ەسەپ:

• «Nur Otan» پارتياسى – 71,09% سايلاۋشى، ياعني 5 148 074 داۋىس ح 1275 تگ = 6 ملرد 563 ملن تگ;
• قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى – 10,95% سايلاۋشى، ياعني 792 828 ح 1275 تگ = 1 ملرد 10 ملن تگ;
• قازاقستاننىڭ حالىق پارتياسى – 9,10% سايلاۋشى، ياعني 659019 ح 1275 تگ = 840 ملن تگ.

VI شاقىرىلىم

2016 جىلعى 20 ناۋرىزدا وتكەن سايلاۋدان كەيىن جىلىنا 4,9 ملرد تەڭگە (نەمەسە 5 جىل ىشىندە 25 ملرد تەڭگە) بولىنگەن:

• «نۇر وتان» پارتياسى – 82,20% سايلاۋشى، ياعني 6 183 757 داۋىس ح 685,77 تگ = 4 ملرد 240 ملن تگ;
• قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى – 7,18% سايلاۋشى، ياعني 540 406 داۋىس ح 685,77 تگ = 370 ملن تگ;
• قازاقستان كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى – 7,14% سايلاۋشى، ياعني 537 123 داۋىس ح 685,77 تگ = 368 ملن تگ.

V شاقىرىلىم

2012 جىلعى 15 قاڭتاردا وتكەن بەسىنشى شاقىرىلعان ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىن كەزەكتەن تىس سايلاۋىنىڭ ناتيجەسى نەگىزىندە «ساياسي ۇشەمگە» ءتورت جىل بويى قارجى ۇلەستىرىلگەن.  جىلىنا 3,4 ملرد، ال شاقىرىلىم اياقتالعانشا شامامەن 14 ملرد تەڭگە بيۋدجەت جۇمسالعان.

• «نۇر وتان» پارتياسى – 80,99% سايلاۋشى، ياعني 5 621 436 داۋىس ح 523,17 تگ = 2 ملرد 940 ملن تگ;
• قازاقستاننىڭ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى – 7,47% سايلاۋشى، ياعني 518 405 داۋىس ح 523,17 تگ = 271 ملن تگ;
• قازاقستان كوممۋنيستىك حالىق پارتياسى – 7,19% سايلاۋشى، ياعني 498 788 داۋىس ح 523,17 تگ = 260 ملن تگ.

"The Qazaq Times"