Sayasattanuşı: Mäjilistiñ «özgermes üşemine» jalaqıdan bölek tağı 42 mlrd teñge qarastırılğan

Qazaqstan elden erek Mäjiliske joldama alğan partiyanıñ ärqaysına är dausı üşin şaqırılım boyı memleketten qarajat töleydi. VII şaqırılımnıñ byudjeti 42 mlrd teñge köleminde. Sayasattanuşı Sanjar Boqaev frakciya deputattarınıñ jalaqısınan bölek respublika byudjetinen partiyalarğa bölinetin qomaqtı qarajattıñ esebi sät sayın jañarıp otıratın  www.parasites.kz saytın iske qostı. Bwl turalı avtor-sarapşınıñ pikirin bilip kördik.  

– Sayasat ğılımı twrğısınan keler bolsaq, partiyalar teoriya negizinde memleket ne bilikke täueldi bolmauı kerek. Biliktiñ bir ğana partiyası bolğanı jön. Kez kelgen partiyanıñ bastı maqsatı – bilikke zañdı türde qol jetkizu ekeni belgili. Ökiniştisi, Qazaqstanda bilik partiyasınan özge resmi tirkeuden ötken eşbir partiyada onday maqsat joq. Nwr Otannıñ dittegeni – bilikti wstap qalu bolsa, qalğanı aynalasında jürgen «sputnik» tärizdi, – deydi joba avtorı.

Onıñ aytuınşa, «Sayasi partiyalar turalı» zañnıñ 18-babına («Sayasi partiyanı qarjılandırudıñ közderi jäne onıñ qarajatın paydalanu») säykes, Mäjiliske ötken partiyalar respublikalıq byudjetten qarajat alıp otıradı. Är saylauşınıñ dausına eñ tömengi jalaqınıñ 3% köleminde qarjı bölinedi, yağni 1275 teñge. Ortalıq saylau komissiyasınıñ qaulısı boyınşa esepteledi. Zañ kez kelgen partiyanı memleketten alğan qarjınıñ esebin jariyalauğa mindetteydi.

Sayasat ğılımdarınıñ doktorı Sanjar Boqaev. Foto: sarapşı mwrağatınan

Osı baptıñ 5-şi tarmağında «Sayasi partiyanıñ jıldıq qarjılıq esebi jıl sayın respublikalıq baspasöz basılımdarında jariyalanuı qajet» delingen. Mamannıñ pikirinşe, zañnıñ däl osı twsınıñ iske kelgende solqıldaq.

«Sonıñ özinde Nwr Otan ğana saytında atüsti-jalpılama aqparat bergen. Basqa eki partiyanıñ esebi aşıq derekközde jariyalandı degenimen siltemesi belgisiz. Jay küni aşıqtıq dep jalañ wrandatatın şendiler iske kelgende osılay tosırqaydı. Audan äkimşiligi bes tiındı maqsatsız jaratsa, sol üşin sot jegenin jelkesinen şığarar edi. Al bwlarğa kelgende zañ bärine birdey principi tiisinşe jwmıs istemeytin siyaqtı», – deydi sasat ğılımdarınıñ doktorı.

Üş partiyağa bölinetin 9 mlrd qarjı Qazaqstannıñ barlıq jauıngerleriniñ bir jıldıq tamaqtanu byudjetine teñ. Bwl audarımnan tıs partiya frakciyalarınıñ deputattarına jalaqı bölek tölenedi.

– Qazaqstan TMD jäne Orta Aziya elderindegi sayasi partiyalardı bilik qarjılandıratın jalğız memleket. Tipti damığan AQŞ-tıñ özinde de mwnday jüye joq. Bizdiñ Mäjilistegi partiyalar müşelik jarnadan, demeuşilerden, käsipkerlik qızmetten tüsken kiristerden, odan özge respublika byudjetinen, frakciya deputattarınıñ jalaqısınan qorın wdayı  bayıtıp otıradı, – dedi.

        «Sayasi partiyanıñ aqşası men özge de mülki onıñ müşeleri arasında bölinbeydi jäne bwl jarğılıq maqsattarğa say jwmsaluğa tiis.            Sayasi partiyanıñ öz qarajatın qayırımdılıq kömekke paydalanuına boladı»

18-baptıñ 4-tarmağı

1. 1. 1. 1. 1. Soñğı saylau qorıtındıları boyınşa Parlamentiniñ Mäjilisinde ökildik etetin sayasi partiyalarğa byudjet qarajatı jıl sayın bölinedi.
            2. Sayasi partiyalardıñ qızmetin qarjılandıruğa bölinetin byudjet qarajatınıñ mölşeri respublikalıq byudjet turalı zañda ayqındaladı.
            3. Sayasi partiyalardı qarjılandıru tärtibin Ortalıq saylau komissiyası ayqındaydı.
            4. Byudjet qarajatınıñ jwmsaluın baqılau byudjet zañnamasında belgilengen tärtippen jüzege asırıladı.

18-1-bap. Sayasi partiyalarğa bölinetin byudjet qarajatı

10 qañtar küngi saylaudan keyin jwmısın bastağan VII şaqırılımnıñ byudjeti – 42 mlrd teñge şamasında. Bwğan deyin wlttıq valyuta bügingiden edäuir qwndı kezinde 2016 jılı aşılğan VI şaqırılım – 25 mlrd, al 2021 jılğı V şaqırılım 14 mlrd teñgege belgilengen.

Sayt iske qosılğalı beri joba avtorına bilik tarapınan eşqanday reakciya bolmağan.

«Talabım – sayasi partiyalardı memleket qarajatınan asıraudı toqtatu kerek. Nığmatullinge hat jazıp, sayasi partiyalar turalı zañdağı osı baptı alıp tastau qajet. Osı üş şaqırılımda sayasi partiyalar bäsekesi damıp ketken joq. Halıq qazınasınan qarjılandırılıp kelgen partiyalar halıqtıñ köñilinen şığatınday jwmıs istey qoyğanı şamalı. Kez kelgen sayasi partiya saylau aldı bağdarlamasın halıqqa jetkizip, müşelik jarnası arqılı kün körui kerek» – deydi ol.

Sonımen qosa, Boqaev mwnday täjiribe «tek on şaqtı elde barın» aytadı.

– Bwl sayasi partiyalar institutı şınayı damığan Ispaniya siyaqtı elde jwmıs isteytin mehanizm. Tüptep kelgende, sayasattanu teoriyasında lider partiyadan özge partiyalardıñ bilikten qarjı aluı jüyege teris ıqpal etedi, – dep tolıqtıradı.

Zañ qoldanıla bastağalı bergi üş şaqırılımğa bölingen qarajat 81 mlrd teñge mölşerinde dep topşılauğa boladı.

VİI şaqırılım

10 qañtarda ötken Parlament saylauınıñ qorıtındısına säykes Mäjilisten orın alğan partiyalardıñ dauıs sanın eñ tömengi aylıq jalaqınıñ 3%-ına (42 500 teñgeden 1275 teñge) köbeytemiz. Jalpı, Parlamenttegi «üşemniñ memleketik nesibesi» retinde jılına el byudjetinen 8,4 mlrd teñge (nemese 5 jıl işinde 42 mlrd teñge) bölinetin boladı. Sondağı esep:

• «Nur Otan» partiyası – 71,09% saylauşı, yağni 5 148 074 dauıs h 1275 tg = 6 mlrd 563 mln tg;
• Qazaqstannıñ «Aq jol» demokratiyalıq partiyası – 10,95% saylauşı, yağni 792 828 h 1275 tg = 1 mlrd 10 mln tg;
• Qazaqstannıñ Halıq partiyası – 9,10% saylauşı, yağni 659019 h 1275 tg = 840 mln tg.

VI şaqırılım

2016 jılğı 20 naurızda ötken saylaudan keyin jılına 4,9 mlrd teñge (nemese 5 jıl işinde 25 mlrd teñge) bölingen:

• «Nwr Otan» partiyası – 82,20% saylauşı, yağni 6 183 757 dauıs h 685,77 tg = 4 mlrd 240 mln tg;
• Qazaqstannıñ «Aq jol» demokratiyalıq partiyası – 7,18% saylauşı, yağni 540 406 dauıs h 685,77 tg = 370 mln tg;
• Qazaqstan Kommunistik Halıq partiyası – 7,14% saylauşı, yağni 537 123 dauıs h 685,77 tg = 368 mln tg.

V şaqırılım

2012 jılğı 15 qañtarda ötken besinşi şaqırılğan Mäjilisiniñ deputattarın kezekten tıs saylauınıñ nätijesi negizinde «sayasi üşemge» tört jıl boyı qarjı ülestirilgen.  Jılına 3,4 mlrd, al şaqırılım ayaqtalğanşa şamamen 14 mlrd teñge byudjet jwmsalğan.

• «Nwr Otan» partiyası – 80,99% saylauşı, yağni 5 621 436 dauıs h 523,17 tg = 2 mlrd 940 mln tg;
• Qazaqstannıñ «Aq jol» demokratiyalıq partiyası – 7,47% saylauşı, yağni 518 405 dauıs h 523,17 tg = 271 mln tg;
• Qazaqstan Kommunistik Halıq partiyası – 7,19% saylauşı, yağni 498 788 dauıs h 523,17 tg = 260 mln tg.

"The Qazaq Times"