ۋادەسىن ۇمىتقان اكىم نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋعا قانشا قاراجات جۇمسادى؟ – ەكى ءتۇرلى ەسەپ

بيىل كۇزدە جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ ەكى بىردەي قىمبات مونۋمەنتتىڭ لەنتاسىن قيعان. قورداي قاقتىعىسىنان كەيىن «كريزيس مەنەدجەر» ساپارباەۆ قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن  «قازاق حالقىنا مىڭ العىس» مونۋمەنتى مەن پاندەميانى ەڭسەرمەي جاتىپ كولەمى جاعىنان الدەقايدا ۇلكەن «Biz Birgemiz» كەشەنىن سالعىزدى. بىراق كەنەسارى حاننىڭ ەسكەرتكىشى ەكى جىلدان بەرى جۇزەگە اسپاي كەلەدى. الاش مۇراجايى تۋرالى بەرگەن ۋادەسىن ۇمىتقان اكىمنىڭ ارەكەتىن جەرگىلكتى اتقارۋشى بيلىك قالاي تۇسىندىرەدى؟ بۇل جوبالارعا قانشا قاراجات جۇمسالدى؟

بيلىك «تۇرمىستىق جانجال» دەپ باعالاعان قوردايداعى قازاق-دۇنعان قاقتىعىسىنان كەيىن ۇلتارالىق ماندە «قازاق حالقىنا مىڭ العىس» مونۋمەنتى بوي كوتەرۋى ىم تۇرىندە مويىنداۋ دەگەنگە ساياتىن سياقتى. بىراق اكىمدىكتىڭ رەداكتسياعا جولدانعان جاۋاپ حاتىندا باسقاشا تاپسىرلەنگەن.

«قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا اشىلدى. ەسكەرتكىشتىڭ تەرەڭ يدەولوگيالىق ءمانى بار. مونۋمەنت قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ءتۇرلى ەتنوس وكىلدەرىنە قوناقجاي كوڭىل بىلدىرگەن قازاق حالقىنا ايتىلعان راحمەتتەن بولەك، ەلدەگى ۇلتارالىق كەلىسىمنىڭ نىشانى ىسپەتتەس»، – دەيدى وبلىس اپپاراتىنىڭ باستىعى قاناتبەك مادىبەك.

تاراز قالاسىنداعى تولە بي داڭعىلىن ورنالاسقان نىساننىڭ بيىكتىگى – 30 مەتر، ارتىنا كولوننا قويىلعان. ستەللا ماڭىنداعى قابىرعاعا تاريحي كەزەڭدەردىڭ كورىنىسى بەينەلەنگەن. مادىبەكتىڭ مالىمەتىنشە، مونۋمەنت قۇرىلىسىنا 35 جۇمىسشى، 10 شاقتى ارنايى تەحنيكا قاتىسقان. «جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا بيۋدجەتتەن 83,9 ملن، قوسىمشا دەمەۋشىلەردەن 9 ملن تەڭگە بولىنگەن». جالپى جيىنى 92,9 ملن تەڭگە جۇمسالعان. دەگەنمەن مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارىنداعى مالىمەتتەر بويىنشا, «اربات-1» جاياۋ جۇرگىنشىلەر اللەياسىندا اشىلعان جاڭا مونۋمەنتتىڭ قۇرىلىسىنا 158 ملن تەڭگە كەتكەن. قۇرىلىستى «تەمىر-بايلىق» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى اتقارعان.

جامبىل وبلىسى اكىمى اپپاراتىنىڭ باسشىسى «قازاق حالقىنا مىڭ العىس» ەسكەرتكىشىنە 93 ملن، ال قازاقپارات اگەنتتىگى 158 ملن تەڭگە جۇمسالعانىن ايتادى. ءبىر ەسكەرتكىشكە ەكى ءتۇرلى باعا. فوتو: قازاقپارات

ودان وزگە، «ماۋسىم-شىلدە قىرعىنىندا» جۇزدەگەن تۇرعىنى قايتىس بولعان تاراز قالاسىندا تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى قارساڭىندا «كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكەن ماماندار مەن ەرىكتىلەرگە ارناپ» «ءبىز بىرگەمىز» مونۋمەنتى سالىندى. 14 شاعىن اۋدانىندا ورىن تەپكەن ەسكەرتكىش كەشەنىنىڭ بيىكتىگى شامامەن 33 مەتر بولاتىن مونۋمەنت، 9-5 مەتر ارالىعىندا ءىرىلى-كىشى كولوننالار ورناتىلعان. رەداكتسيا سالىق تولەۋشى قازاقستاندىقتاردىڭ قالتاسىنان جۇمسالعان ميلليونداعان قاراجاتتىڭ ەسەبىن سۇرادى.

قازاقستاننىڭ ەكى بىردەي پرەزيدەنتى نازارباەۆ پەن توقاەۆتىڭ ءسوزى ادىپتەلگەن مونۋمەنتتىڭ بيۋدجەتى قوماقتى. فوتو: وبلىس اكىمدىگىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى

«مونۋمەنت الدىنا جەر شارى تارىزدەس تەمىر-بەتوندى ستەللا ورناتىلىپ، اۋماعىنا اباتتاندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. بۇدان بولەك 5000 شارشى مەترگە جۋىق اۋماققا برۋسچاتكا توسەلدى، 4500 شارشى مەترگە كوگالداندىرۋ جۇمىستارى اتقارىلدى، سونىمەن قاتار، 1250 ش.م قۇرايتىن اۆتوتۇراق قاراستىرىلىپ، كىشى ساۋلەتتىك فورمالار ياعني، ورىندىقتار، پەرگالا، جارىق شامدارى جانە ت.ب فورمالار ورنالاسقان. جوباعا 197 ملن تەڭگە ءبولىندى. وعان قوسىمشا 12 ملن تەڭگە دەمەۋشىلەر ەسەبىنەن بەرىلدى. ەسكەرە كەتەتىن جاعداي، ماقسات تەك ەسكەرتكىش ورناتۋ ەمەس. ارينە، بۇل كەيىنگى ۇرپاققا اعا تولقىننىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگىن ايشىقتاۋ سيمۆولى بولادى. سونىمەن قاتار، بۇل قالا مەن قالا قوناقتارى ءۇشىن دەمالىس، سەرۋەن ورنى بولىپ قالا بەرەدى»، – دەلىنگەن اپپارات حابارلاماسىندا.

قازاقستان تاريحىندا ءمانى زور كەنەسارى حاننىڭ ەسكەرتكىشىن ەكى جىلدان بەرى تۇرعىزا الماي كەلە جاتقان وبلىس باسشىلىعى ءالى بەتى قايتپاعان پاندەميانى جەڭگەندەي بولىپ بيلىك پارتياسىنىڭ لوزۋنگى نەگىزىندە «Biz Birgemiz» ەسكەرتكىش كەشەنىن سالۋعا 209 ملن تەڭگە تاپقان. فوتو: وبلىس اكىمدىگىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى

كوروناۆيرۋس پاندەمياسىن تۇپكىلىكتى جەڭبەسە دە، بيلىك «كۇرەسكەر جانداردىڭ قىزمەتىنە قۇرمەتىنە وراي» تۇرعىزعان «ءبىز بىرگەمىز» مونۋمەنتىنە 209 ملن تەڭگە قاراستىرىلعان.

ەكى بىردەي ەسكەرتكىشكە اكىمدىك 301,3 ملن تەڭگە قاراجات جۇمساعان. قازاقپاراتتىڭ «ەستيتىن مەملەكەت» قۇرۋدى كوزدەيتىن پرەزيدەنت توقاەۆ پەن ۇكىمەت پاندەمياداي قىسىلتاياڭ شاقتا قارجىنى ۇنەمدەۋگە ۇندەپ كەلەدى. دەگەنمەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك جۇزدەگەن ادامدى باسپانامەن قامتۋعا بولاتىن سومماداعى قارجىنى «ساياسي يدەيانى ناسيحاتتاۋعا» باعىشتاۋدى دۇرىس كورەدى.

مۇڭعا اينالعان حان كەنەنىڭ ەسكەرتكىشى

2018 جىلى مەركى اۋدانى جامبىل اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى باتىس ەۋروپا-باتىس قىتاي حالىقارالىق اۆتوكولىك ءدالىزىنىڭ بويىندا حالىقتىڭ قالتاسىنان ورناتىلعان كەنەسارى حاننىڭ ەسكەرتكىشىن اكىمدىك «زاڭسىز» ەكەنىن ايتادى.

2018 جىلعى 11 جەلتوقسانداعى «جامبىل وبلىسىنداعى تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن قورعاۋ جونىندەگى كوميسسيا» وتىرىسىندا قابىلدانعان حاتتاماعا سايكەس، مەركى اۋدانى اكىمدىگىنە ەسكەرتكىشىتىڭ قۇجاتتارىن جيناقتاۋ تاپسىرىلعان.

«2019 جىلى 20 اقپان كۇنى مەركى اۋدانى اكىمى م.ومىربەك، وبلىستىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى ە.سولتىباەۆ، قوعام بەلسەندىلەرى ي.داستان، ب.ءۋاليحانوۆ، وبلىستىق تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ ديرەكتسياسىنىڭ ديرەكتورى ق.داۋرەمبەكوۆ، قر سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەلەرى – مۇسىنشىلەر ت.كولجىگىت پەن س.مومىش جانە «جوشى حان ۇرپاقتارى» قوعامدىق قورى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جيىن وتكىزىلىپ، ەسكەرتكىش ورناتۋ بويىنشا زاڭ تالاپتارى ءتۇسىندىرىلدى. كەنەسارى حانعا ورناتىلعان ەسكەرتكىشتىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى تومەن ەكەندىگى ايتىلىپ، ناتەجەسىندە جوعارىدا دەمەۋشىلەر تاراپىنان مۇسىنشىلەرگە كەنەسارى حانعا ارنالعان ەسكەرتكىشتىڭ جاڭا ەسكيزدىك جوباسىن جاساۋدى ۇسىندى.

مۇسىنشىلەر كەنەسارى حان ەسكەرتكىشىنىڭ ەكى ەسكيزدىك جوباسىن «جوشى حان ۇرپاقتارى» قوعامدىق قورى وكىلدەرىنە تانىستىرىپ، ماقۇلدانعان ءبىر ەسكيزدىك جوبا دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىمەن ورناتىلادى»، – دەيدى اكىمدىك.

ءتىپتى قازاق حاندىعىنىڭ سوڭعى حانىنا ارناپ 2019 جىلى ماۋسىم ايىندا اۋداننان 0,1 گەكتار جەر ءبولىنىپ قويعان.

بۇگىنگى تاڭدا، جاڭا ەسكەرتكىشتىڭ ەسكيزدىك جوباسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ (2020 جىلعى 28 ساۋىردەگى) №103 بۇيرىقتىڭ 2 تاراۋدىڭ 4 تارماعى نەگىزىندە اسا كورنەكتى تۇلعانىڭ ۇلەسى جانە تاريحي وقيعانىڭ ماڭىزدىلىعىن راستايتىن ارحيۆتىك قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەلەرى تامىز ايىندا مونۋمەنتتىك ونەر قۇرىلىستارىن ورناتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسياعا ۇسىنىس حات جولدانىپ، كوميسسيا قازان ايىندا  كەنەسارى حان ەسكەرتكىشىن ورناتۋ ۇسىنىسىن قولداعان ەكەن.  «وسىعان وراي، ەسكەرتكىشتىڭ جۇمىس جوباسى الداعى ۋاقىتتا وتەتىن كوميسسيانىڭ كۇن تارتىبىنە ەنگىزىلدى» دەيدى اكىمدىك.

قوعام تاراپىنان مەملەكەتتىك ساياسات تاريحي ءمانى زور، بيلىك ينستيتۋتىنىڭ ىرگەسىن نەگىزدەۋدە ۇلكەن رولگە يە حاننىڭ بەينەسىن ناسيحاتتاۋدىڭ ورنىنا الدەبىر پروپاگانداعا جۇزدەگەن ميلليون قارجى جۇمساۋعا باعىتتالماۋى ءتيىس دەگەن تالاپ كۇشەيدى.

اۋەلدە ۋادە رەتىندە ايتىلعان مۇراجايدىڭ «اقىرى»

بيىل 19 اقپاندا جامبىل وڭىرىنە كوميسسيا مۇشەسى رەتىندە بارىپ، اكىم بولىپ قالىپ قويعان  بەردىبەك ساپارباەۆ حالىققا ەسەپ بەرگەن العاشقى كەزدەسۋىندە:

«...بىلتىر جامبىل وبلىسىنىڭ 80 جىلدىعىنا وراي اشىلعان نىسانداردىڭ قۇرىلىسى دا جالعاسادى، «تەكتۇرماس» ەتنو-تاريحي كەشەنىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى اياقتالادى. قازاق حاندىعى ەسكەرتىشىنىڭ اۋماعىنا مۇراجاي سالىنادى. سونداي-اق الاشتانۋ ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى باستالادى», – دەپ سۇيىنشىلەپ ۋادە بەرگەن.

بۇل تۋرالى جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق باق بەتتەرىندە جاريالاندى. الايدا 2 جەلتوقسان كۇنى وكق الاڭىنا ونلاين-بريفينگتە The Qazaq Times رەداكتسياسىنىڭ ءتىلشىسى قويعان ساۋالىنا اكىم بەرگەن ۋادەسىن ۇمىتىپ، سوزىنەن اينىعان.

«بىرىنشىدەن، الاش مۇراجايى جونىندە مەن ەشكىمگە ۋادە بەرگەن جوقپىن. ودان كەيىن مەن ۋادە بەرسەم ورىندايمىن!»  – دەگەن «داعدارىس مەنەدجەرى» وكتەم سويلەپ.

پاندەميانىڭ العاشقى كارانتين كەزىندە تۋر وتكىزگەن، بيۋدجەتى ميلليونداعان ەكى بىردەي الىپ مونۋمەنتكە قارجى ۇنەمدەۋدى ويلاماعان اكىمدىك نەلىكتەن الاش مۇراجايىنىڭ قۇرىلىسىن ارتىق شىعىنعا بالاعانى بەلگىسىز.

«الاشتانۋ» ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ العاشىندا جوسپارلانعانىمەن، كەيىننەن قالا قۇرىلىسى كەڭەسىندە كوروناۆيرۋستىق پاندەميانىڭ سالدارىنان جانە قاراجاتتى ۇنەمدەۋ ماقساتىندا بۇل جوبانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى كەيىنگە قالدىرىلدى. ...الەمدى شارپىعان پاندەميا وسىنداي وزگەرىستەردى قابىلداۋعا ماجبۇرلەيدى دەپ ەشكىم ويلامادى»

اكىمدىك بۇعان دەيىن تاراز قالاسىندا «كونە-تاراز» ەتنو-مادەني كەشەنىندە بىرنەشە عيمارات سالىنعانىن ايتا كەلە سونىڭ ءبىرى «ش.مۇرتازا اتىنداعى رۋحانيات جانە تاريحتانۋ ورتالىعى الاش ارىستارىن ارداقتاۋ يدەياسىن وسى ورتالىقتا جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك مول» دەپ، مۇراجايعا قارجى بولىنبەيتىنىن ەمەۋىرىن ارقىلى ءبىلدىردى.

"The Qazaq Times"