الەمدەگى قارۋ-جاراق ساۋداسىندا تاڭقالارلىق وزگەرىستەر بولدى. 2019 جىلى قارۋ-جاراق ساتۋ بويىنشا اقش پەن قىتاي الەم كوشىن باستادى. بۇعان قوسا ورتا شىعىس ەلدەرى اراسىنان العاش رەت بىرىككەن اراب امىرلىگى الدىنعى 25 ءىرى قارۋ وندىرۋشىلەردىڭ اراسىنا قوسىلعان. بۇنداي مالىمەتتەردى ستوكگولمدەگى حالىقارالىق بەيبىتشىلىكتى زەرتتەۋ ينستيتۋتى (SIPRI) جاڭا ەسەبىندە كورسەتتى.

اتالعان ينستيتۋتتىڭ دەرەگەنشە، بىلتىر قارۋ-جاراق ساۋداسى 8,5 پايىزعا كوبەيگەن. ەڭ ءىرى 25 ءوندىرۋشىنىڭ قارۋ ساۋداسىنىڭ كولەمى 361 ملرد اقش دوللارىنا تەڭ بولعان، بۇل بۇۇ-نىڭ بىتىمگەرشىلىك كۇشتەرىنە بولەتىن قارجىسىن 50 ورايدى. بۇل حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ الەمدەگى قاقتىعىستاردى توقتاتۋعا دارمەنسىز كۇيدە ەكەنىن كورسەتەدى. ال، اقش پەن قىتايدىڭ 2019 جىلى ساتقان قارۋ-جاراعىنىڭ مولشەرى وزگە 23 ەلدىڭ جالپى جيىنتىق ساۋدا كولەمىنەن كوپ.

قارۋ-جاراق ءوندىرۋشى الدىنعى ون ءىرى كومپانيا اراسىندا امەريكالىق Lockheed Martin, Boeing, Northrop Grumman, Raytheon, General Dynamics جانە L3 Technology قاتارلى 6 كومپانيا، قىتايلىق China Aviation Industry Corporation, China Electronics Technology Group جانە China North Industries Corporation قاتارلىلار كىرگەن. اتالعان قىتاي كومپانيالارى تىزىمدە 6-,8-,9-شى ورىنداردى يەلەگەن. ۇزدىك وندىقتا ەۋروپادان ءبىر عانا BAE Systems كومپانياسى كىرىپ، 7-ءشى ورىنعا جايعاسقان. قىتايدىڭ تاعى ءبىر China Ordnance Equipment Group دەپ اتالاتىن كومپانياسى ۇزدىك 25 تىزىمىنە كىرگەن.

ەسەپتە كورسەتىلگەندەي، الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك 25 قارۋ-جاراق وندىرۋشىلەرى نارىعىنىڭ 61 پايىزى ءبىر عانا اقش-قا ءتان. قىتاي 15,7 پايىزىنا يەلىك ەتكەن، وعان قوسا 2019 جىلى قىتايدىڭ ءتورت ءىرى قارۋ-جاراق وندىرۋشىلەرىنىڭ ساتىلىمى الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 4,8% ءوسىپ، 56,7 ميلليارد اقش دوللارىن تاپقان. بىراق، 2019 جىلى اقش-تىڭ ەڭ ۇزدىك 5 كومپانياسىنىڭ ءوزى 166 ميلليارد دوللار قارۋ ساتقان ەكەن.

SIPRI بيىل العاش رەت قىتاي كومپانيالارىن ۇزدىك 25 ءوندىرۋشى تىزىمىنە كىرگىزىپ وتىر، ورتالىق بۇعان دەيىن سەنىمدى دەرەكتەردى الا الماي كەلگەن. دەگەنمەن، قىتاي قارۋ-جاراق وندىرۋشىلەرى 2015 جىلدان باستاپ قوماقتى تابىس تابا باستاعانى بەلگىلى بولعان.

قازىر باتىس ەلدەرى قىتايدىڭ اسكەري قاتەرىنەن دە الاڭداي باستاعان. وتكەن اپتادا ناتو جيىنىندا دا قىتايدىڭ ناتو-عا ءتونىپ كەلە جاتقان بولاشاقتاعى ەڭ ۇلكەن قاتەر ەكەنى ءسوز ەتىلدى. ونىڭ ۇستىنە ەۋروپا قارۋ وندىرۋشىلەرى جىل سايىن اقش پەن قىتاي جانە رەسەيگە جول بەرىپ كەلەدى.

ايتا كەتەيىك، 1966 جىلى قۇرىلعان ستوكگولم حالىقارالىق بەيبىتشىلىكتى زەرتتەۋ ينستيتۋتى قاقتىعىستار، قارۋ-جاراق، قارۋدى باقىلاۋ جانە قارۋسىزدانۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن تاۋەلسىز تالداۋ ورتالىعى. ول سونداي-اق، وسى سالاداعى ەڭ بەدەلدى ينستيتۋتتاردىڭ ءبىرى.

“The Qazaq Times”