7 بىردەي حالىقارالىق ۇيىم توقاەۆتىڭ اتىنا اشىق حات جولدادى – «بۇعان قول قويماڭىز!»

Amnesty International, Civil Rights Defenders, FIDH, Freedom Now, Human Rights Watch, International Partnership for Human Rights جانە نورۆەگياداعى حەلسينكي كوميتەتى سەكىلدى حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى قازاقستان پرەزيدەنتى توقاەۆقا اشىق حات جولدادى.

ادام قۇقىقتارىن قورعاۋدى جۇزەگە اسىراتىن 7 حالىقارالىق ۇيىم قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتى ميتينگ وتكىزۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن قاراۋدى توقتاتۋعا شاقىرىپ اشىق حات جولدادى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭ جوباسى پارلامەنت ماجىلىسىندە ەكىنشى وقىلىمىندا، كەيىن سەنات قابىرعاسىندا ءبىرىنشى وقىلىمدا-اق قابىلدانعان. بۇعان دەيىن وزگە دە حالىقارالىق ۇيىمدار تج رەجيمى كەزىندە زاڭ شىعارۋشى بيلىكتىڭ ميتينگ جانە ساياسي پارتيالار تۋرالى ەكى زاڭ جوباسىن قوعام قاتىسۋىنسىز اسىعىس قابىلداۋىن سىناعان ەدى.

«ۇسىنىلعان زاڭ جوباسى – قازاقستان بيلىگىنىڭ ءوز ەلىندەگى ادام قۇقىعىنا قارسى كەزەكتى رەيدى. ميتينگكە قاتىسۋ جانە ونى ۇيىمداستىرۋ – ءار ادامنىڭ قۇقىعى، ال اتالعان زاڭ كەرىسىنشە ازاماتتاردىڭ ءوز قۇقىعىن قولدانۋ ءۇشىن ۇنەمى بيلىكتەن رۇقسات الىپ وتىرۋعا باعىتتالعان. بۇل ادام قۇقىعىنىڭ ءمانىن دۇرىس تۇسىنبەۋ جانە ءبىز قازاقستان پرەزيدەنتىنەن ەلدەگى ازاماتتاردىڭ قۇقىعىنا دەگەن كوزقاراستى مويىنداۋعا جانە ۇسىنىلعان زاڭنان باس تارتۋعا شاقىرامىز»، – دەيدى Amnesty International ۇيىمىنىڭ ورتالىق ازيا بويىنشا وكىلى، زەرتتەۋشى حەزا ماكگيلل.

قۇقىق قورعاۋشىلار مەملەكەت باسشىسىن «اتىشۋلى سىڭارجاق قۇجات» تۋرالى قوعامدىق تىڭداۋلار وتكىزىپ، ادام قۇقىقتارى جونىندەگى حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىن ەسكەرىپ، وعان قازىرگى كۇيىندە قول قويماۋعا شاقىرادى.

حات اۆتورلارى «حالىقارالىق زاڭدار مەن ستاندارتتار ارقانداي مەملەكەتتەن بەيبىت جيىن وتكىزۋگە مۇددەلى پرەزۋمپتسيانى باسشىلىققا الۋىن تالاپ ەتەدى، ال مۇنى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بيلىكتىڭ رۇقسات بەرۋىن قاجەت ەتپەۋى كەرەك» دەپ جازعان.

ۇيىمدار ۇسىنىلعان زاڭ جوباسىندا «حابارلاما» جانە «كەلىسۋ تۋرالى ءوتىنىم» تەرميندەرى قولدانىلعانمەن، بەلگىلەنگەن راسىمدەر ءىس جۇزىندە بيلىك ورگاندارىنا تاۋەلدىلىكتى ارتتىرادى» دەپ سانايدى.

سونىمەن قاتار، زاڭ جوباسى قوعامدىق ورىندا بەيبىت تۇردە تالاپ ءبىلدىرۋ قۇقىنعىنىڭ قاعيداسىنا قايشى ەكەنىن ايتادى. قۇجاتتا ميتينگ-پيكەت سياقتى جيىن وتكىزۋگە ارنايى ورىندار بەلگىلەنگەن. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت رەتىندە حاتتا «قۇجات كەمىستپەۋشىلىك قاعيداسىن بۇزادى، سەبەبى ازاماتتىعى جوق جانە سوت «ساياسي قابىلەتىن» شەكتەگەن ازاماتتارعا پىكىرىن اشىق ايتۋعا مۇلدەم تىيىم سالىنعان» دەلىنەن.

«ادام قۇقىعىن شەكتەيتىن قۇجات قابىلداعالى جاتقان» قازاقستان پارلامەنتىنىنىڭ زاڭ جوباسىنا قارسى توقاەۆ نازارىنا جازىلعان اشىق حاتقا (حاتتىڭ ورىسشا نۇسقاسى - رەد.) قول قويۋشى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ رەسمي ۋاكىلدەرى:

• دەنيس كريۆوشەەۆ، Amnesty International ديرەكتورىنىڭ شىعىس ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا بويىنشا ورىنباسارى;
• بريدجيت دۋفۋر، ادام قۇقىقتارى جونىندەگى حالىقارالىق سەرىكتەستىكتىڭ ديرەكتورى، Civil Rights Defenders;
• حيۋ ۋيليامسون، Human Rights Watch ۇيىمىنىڭ ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا بويىنشا ديرەكتورى;
• انا فۋرتۋنا، ەۋرازيا باعدارلاماسىنىڭ ديرەكتورى، Civil Rights Defenders;
• بورن ەنگەسلاند، نورۆەگيالىق حەلسينكي كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى;
• ماران تەرنەر، Freedom Now اتقارۋشى ديرەكتورى;
• يليا نۋزوۆ، FIDH شىعىس ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا بويىنشا ديرەكتورى.

بۇگىن تاڭعى ساعات 7:14-تە بيلىك باسىلىمى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «ەلىمىز بۇل قيىندىقتان شىڭدالىپ شىعادى» دەگەن تاقىرىپتاعى سۇقباتى جاريالاندى. «اباي ءوزىنىڭ «تولىق ادام» تۇجى­رى­مىن ميراس ەتسە، ءال-فارابي «باقىتقا جەتۋ جولىنداعى قايىرىمدى قوعام» قاعيداسىن وسيەت ەتىپ قالدىردى. مەنىڭ «حا­لىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» اتتى تۇجىرىمدامام وسى قاعيدالارمەن ۇندەسەدى», - دەگەن مەملەكەت باسشىسى حالىقتىڭ تالابى ءاردايىم ءبىرىنشى ورىندا بولۋى كەرەكتىگىن ايتادى:

«ازاماتتاردىڭ ءوتىنىش-تىلەكتەرىن جەدەل قاراستىرۋ ءۇشىن «حا­لىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجى­رىمداماسىن ۇسىندىم. بۇل – وتە ماڭىزدى ءارى قاجەت باستاما. شەنەۋنىك­تەر­دىڭ مىندەتى – ەڭ الدىمەن، حالىققا قىز­مەت ەتۋ. ولار ەل-جۇرتتىڭ مۇڭ-مۇقتا­جىنا قۇلاق اسپاعاندا كىمگە قۇلاق اسادى؟! وسى قاعيداتتى بارلىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ساناسىنا سىڭىرگەن ءجون. قازىردىڭ وزىندە بۇل باعىتتا وڭ وزگەرىس بار».

دەسە دە ازاماتتىق قوعام تۇتاس قارسىلىق بىلدىرگەنىنە قاراماستان، «ۇزىن ارقان، كەڭ تۇساۋ» اتالعان زاڭ جوباسىنىڭ بىردەن ماقۇلدانۋى قۇقىق قورعاۋشىلاردى الاڭداتىپ وتىر.

توقاەۆ قول قويۋى مۇمكىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭ جوباسىن مىنا سىلتەمەدەن تاۋىپ تانىسا الاسىز.

زاڭ جوباسىنداعى كىلتيپان

كۇنى كەشە قىزمەتى اۋىسقان الدىڭعى اقپارات ءمينيسترى اباەۆتىڭ كومانداسى دايىنداعان «قر-دىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» جانە «قر-دا بەيبىت جينالىستاردى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءتارتىبى تۋرالى» زاڭ جوبالارىندا مىسالعا كەلتىرىلگەن «حالىقارالىق تاجىريبە» تاراۋى رەسەيلىك ريا نوۆوستي جەلىلىك باسىلىمىنان ەشبىر سىلتەمەسىز كوشىرىلگەنىن بۇرىن دا جاريالاعان ەدىك. كونتسەپتسيانىڭ ورىسشا  نۇسقاسى اتالعان سايتتىڭ ماتەريالىمەن سوزبە-ءسوز سايكەس كەلەدى. بىزدەگى زاڭ اكتىلەرى مەن قۇجاتتارى اۋەلى ورىسشا دايىندالىپ، كەيىننەن قازاق تىلىنە اۋدارىلاتىنىن ەسكەرسەك، تۇجىرىمدامانىڭ مازمۇنى ماسكەۋ مەممەدياسىندا جاريالانعان نۇسقادان الىس ەمەس.

بيىل 7 اقپاندا «اشىق ۇكىمەت» پورتالىنا ورنالاستىرىلعان زاڭ جوباسىنىڭ 10-تاراۋى 2818 كۇن بۇرىن جاريالانعان (2012 جىل 21 مامىر) ورىسشا ماتەريالدىڭ نەگىزىندە جازىلعان.

"The Qazaq Times"