كوپ جىلعى تالاس-تارتىستان، ءتۇرلى ساياسي جانجالدار كەيىن وتكەن اپتادا اعىلشىن مەملەكەتى ەۋروپالىق وداقتان ءبىر جولا شىعىپ كەتتى. «برەكسيت» دەپ اتالاتىن بۇل ساياسي وزگەرىستى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بريتانيا باس ءۋازىرىن (پرەمەر-ءمينيسترىن) ءۇش رەت الماستىردى جانە ەكى رەت سايلاۋ وتكىزدى. بۇدان كەيىن 11 اي بويى جۇزەگە اسىرىلاتىن وتپەلى كەزەڭنىڭ مىندەتتەرى العا قويىلماق. سوعان ساي بريتانيانىڭ ءوز ەرەجەلەرى بەكىپ، ەو-مەن بولعان بايلانىستار قايتا رەتتەلەدى. سالىقتار، تولەمدەر جوعارىلاي تۇسەدى.

برەكسيت ەو مەن بريتانيا ءۇشىن قانداي وزگەرىستەر الىپ كەلۋى مۇمكىن؟ برەكسيتتىڭ ءمانى نە؟ كوزگە كورىنەتىن قانداي وزگەرىستەر بولۋى مۇمكنى؟

ەۋروپارلامەنتتەگى بريتانيا دەپۋتاتتارى ەلىنە قايتادى. بريتانيا ەۋرووداقتان شىققاننان كەيىن ونىڭ ەۋروپارلامەنتتەگى 73 دەپۋتاتى ەلىنە قايتادى. تەك دەپۋتاتتارى عانا ەمەس، بريتانياعا تيەسىلى ساياسي ينستيتۋتتار مەن اگەنتتىكتەر دە ەلىنە قايتادى. كەيبىر بىرلەسكەن جوبالار سوڭىنا جەتكەنشە ەۋروپارلامەنتىندە قالاتىن بريتاندىق شەنەۋنىكتەر دە بار.

بريتانيا بۇدان بىلاي ەۋروپانىڭ سامميتتەرىنە قاتىسپايتىن بولادى. ەگەر ەۋروپا وداعى بريتانيا پرەمەر-مينيسترىنە ارنايى شاقىرتۋ جىبەرگەندە عانا قاتىسا الاتىن بولادى. بىراق، كوبىنە-كوپ وداق ىشىندەگى ماڭىزدى جيىندارعا شاقىرىلمايتىن بولادى.

جاڭا كەلىسىمدەر جاسالادى. ەو قۇرامىنان شىققاننان كەيىن بريتانيا ەندى الەم ەلدەرى مەن جانە ەو ەلدەرىمەن جاڭا كەلىسىمدەر تۇزە باستايدى. ساۋدا كەلىسىمدەردى قايتا تالقىلايتىن بولادى. بۇعان دەيىن ەو قۇرامىندا بريتانياعا اقش نەمەسە اۋستراليا سىندى جاقىن قارىم-قاتىناستاعى ەلدەرمەن دەربەس ساۋدا كەلىسىمدەرىن جاساسۋعا تىيىم سالىنعان. ەو-دان ءبولىنىپ شىعۋدى قولداۋشى تاراپ بريتانيا الەم ەلدەرىمەن جەكە-جەكە ساۋدا كەلىسىمىن تۇزەتىن بولسا بۇل ەكونوميكانىڭ ارتۋىنا تىڭ قوزعاۋشى كۇش بەرەدى دەپ كەلگەن ەدى. وسى بويىنشا ول ەۋروپا وداعىمەن دە جاڭا كەلىسىمدەر جاساسۋعا ءتيىس.

بريتانيا پاسپورتى جاڭالانادى جانە ۆيزالىق رەجيمدەر كوبەيەدى. 30 جىلدان كەيىن بريتانيا پاسپورتىن بۇرىنعى كوك تۇسكە وزگەرتەتىن بولادى. ەو قۇرامىنا كىرگەنگە دەيىن بريتانيا پاسپورتىنىڭ ءتۇسى كوك جانە سارى تۇستەردە بولىپ كەلگەن. ەۋرووداق قۇرامىندا ءبىرتۇتاس قىزىل-قوڭىر ءتۇستى پاسپورت پايدالاندى. پاسپورتتى بۇرىنعى كوك تۇسكە اۋىستىرۋ تۋرالى شەشىم 2017 جىلى قابىل الىنعان.

وتپەلى كەزەڭگە بايلانىستى كوپتەگەن قاعيدالار بيىل جىل سوڭىنا دەيىن وزگەرىسسىز جالعاسا بەرەدى. ايتالىق، قاتىناس-تاسىمال ەش كەدەرگىسىز جۇمىستارىن جالعاستىرادى. وتپەلى كەزەڭ اياقتالعانعا دەيىن بارلىق شەكارا بەكەتتەرىندە بريتانيا ازاماتتارى ەو ازاماتتارىمەن بىردەي قاراستىرىلادى. سونداي-اق، وسى كەزەڭ ىشىندە ەو ەلدەرىندە بريتاندىقتار ەركىن ءجۇرىپ-تۇرا الادى. جۇمىس ىستەۋ، قاي ەلدە جاساۋ، زەينەتاقى جۇيەسى دەرلىك وتپەلى كەزەڭ اياقتالعانعا دەيىن قازىرگىگە ۇقساس جالعاسا بەرمەك. بريتانيالىقتاردىڭ ەو ەلدەرىندە جاساۋىنا، سوندا قالۋىنا ەرىكتىلىك بار، اعىلشىن ارالىنداعى ەو ازاماتتارىنا دا سولاي.

وسىلايشا، اعىلشىن مەملەكەتى ىقپالدى ەۋروپالىق وداق قۇرامىنان بىرتىندەپ ىرگەسىن بولەدى. بۇل الەمدەگى ءىرى تاريحي وقيعالاردىڭ ءبىرى بولىپ قالماق. سەبەبى، بۇل جاي عانا ءبىر مەملەكەتتىڭ بەلگىلى ءبىر وداقتان شىعىپ كەتۋى ەمەس، اعىلشىن الەمنىڭ دەربەستەنۋى نەمەسە الەمدەگى ۇيەكتەنۋ پروتسەسىنىڭ جاڭا ءبىر قىرى دەسە دە بولادى. بۇدان كەيىن الەمنىڭ دامۋى مەن قۇلدىراۋىنا، سوعىسى مەن بەيبىتشىلىگىنە ىقپال ەتەتىن ءىرى كۇشتەر قاتارىندا «اعىلشىن الەمى» دەربەس كورىنە باستايدى دەگەن دە پىكىرلەر بار. ايتالىق، ەو، رەسەي، قىتاي سىندى كۇشتەر قاتارىندا ەندى اقش، اۋستراليا، بريتانيا سىندى «اعىلشىن الەمى» ىقپالدى كۇشكە اينالادى دەگەن بولجامدار بار.

“ The Qazaq Times ”