قىتاي كومپانياسىندا تۋعان داۋ: ازاماتتىق قوعام بەس قازاققا اراشا سۇرايدى

قىتاي ازاماتتارىمەن بولعان توبەلەسكە قاتىستى بەس قازاقستاندىق الماتى وبلىستىق سوتىنىڭ سانكتسياسىمەن ەكى ايعا قامالعان. بۇگىن قوعامدىق رەزونانس تۋدىرعان، قۇزىرلى ورگاندارعا قاتىستى كولەڭكەلى تۇسى كوپ ءىس بويىنشا الماتىداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى قازاقستاندىق حالىقارالىق بيۋرودا ازاماتتىق قوعام بەلسەندىلەرى مەن قامالعانداردىڭ وكىلدەرى ارنايى ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزدى.

حرونيكا

7 قازاندا وبلىس اۋماعىنداعى اقسۋ اۋدانىندا جول سالىپ جاتقان «Citic Construction» كومپونياسىنىڭ جۇمىسشىلارى اراسىندا جانجال تۋىپ، شەتەلدىك جۇمىسشىلاردىڭ جابىلا سوققىعا جىعۋىنىڭ سالدارىنان قازاقستاندا تۇراقتى تۇرۋعا رۇقساتى بار قىتاي ازاماتى، 21 جاستاعى ەتنيكالىق قازاق قانات جامبىل جاراقاتتانعان ەدى. كەلەسى كۇنى، قازاننىڭ 8-ءى  اتالمىش كومپانيادا جۇمىس ىستەيتىن بەس قازاقستاندىق پەن قىرىق شاقتى قىتايلىق جۇمىسشىلار اراسىندا توبەلەس بولعان.

جابىرلەنۋشى جامبىل قانات:

– باس ينجينەر تراكتوردى قاعا بەرگەن سوڭ، تراكتوردان ءتۇستىم. «جاي ىستە. ايتپەسە كەت»، دەدى. ءجون سۇرادىم. سول كەزدە كۇرەكپەن اياعىمنان ۇرىپ جىبەردى. ارتىنشا، ودان نەگە بۇلاي جاساعانىن سۇراپ، جاعاسىنان الدىم. سول كەزدە ءۇش قىتايلىق ازامات كەلىپ، ۇرا جونەلدى. مەن جەرگە قۇلاعاننان كەيىن تەپكىلەي باستادى. سودان كەيىن ورنىمنان تۇردىم. ديرەكتور كەلىپ اجىراتىپ الدى. 

رەسمي اقپاراتتارعا قاراعاندا، توبەلەستەن قىتايدىڭ ءتورت ازاماتى ءتۇرلى دەنە جاراقاتىمەن اۋرۋحاناعا تۇسكەن.

الماتى وبلىستىق پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ حابارلاۋىنشا،  اشىنعان بەس ازامات «كۇدىكتى» ەسەبىندە العاش ءبىر عانا «بۇزاقىلىق» بابىمەن تۇتقىندالعان.

تەكسەرىس-زەردەلەۋ جۇمىستارى ناتيجەسىندە اتىشۋلى «Citic Construction» مەكەمەسىندە شەتەلدىڭ 33 جۇمىسشىسى زاڭسىز جۇمىس ىستەپ جۇرگەنى انىقتالعان. بەلسەندىلەردىڭ ايتۋىنشا، زاڭسىز يمميگرانتتاردى قىزمەتكە تارتقانى ءۇشىن كومپانياعا بيلىك «ەشقانداي ايىپپۇل، باسقا دا شارالار قولدانباعان، تەك ەسكەرتۋ جاساعان».

جيىن بارىسىنان...

ادۆوكات ءلاززات احاتوۆا جابىرلەنۋشى قىتايلىق ازاماتتاردىڭ ەشبىرى قوعام تاراپىنان «بەس باتىر» اتالىپ كەتكەن كۇدىكتىلەردىڭ ۇستىنەن ەشقانداي ارىز تۇسىرمەگەنىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، «بەلگىسىز سەبەپتەرمەن قۇزىرلى ورگاندار  «قىلمىس ۇستىنەن ۇستالدى» دەپ جازعان» ءارى نە سوراقىسى «كۋاگەرلەر دە، ءىستى اشقان دا، ۇستاپ وتىرعان دا – قازاق ازاماتتارى».

ەكى جىگىتتىڭ تۋىستارى جىلۋ جيىسىپ، ارقايسىسىنا 5 ميلليون تەڭگە كولەمىندە، سوتقا دەيىن كەپىلدىكپەن بوساتۋعا ارەكەتتەنىپ جاتىر.

ادۆوكات وسى اپتانىڭ جۇما كۇنى قك-ءتىڭ 293-بابى 3 ءبولىمى، 107 بابى 2-ءبولىمى جانە 106 بابى 2-ءبولىمى بويىنشا ايىپتالىپ، قازىر تالدىقورعانداعى تەرگەۋ يزولياتورىندا وتىرعان جىگىتتەر (بەرىكبول رىسالدينوۆ، بەيبىت جانە نۇربول مۇحامەتالين، سارقىن مەن ەركىن سالقانوۆ)  بىر-بىرىمەن بەتتەستىرىلەتىنىن ايتتى.

قۇقىق قورعاۋشى احاتوۆا جەرگىلىكتى جىگىتتەردىڭ شامىنا تيگەن جاناما فاكتور رەتىندە «قىتايلاردىڭ قازاق قىزىن جابىلىپ زورلاعانى» تۋرالى قاۋەسەت اسەر ەتكەن بولۋى مۇمكىن دەيدى. جۇرت اراسىنا تاراعان سىبىستا «قىتاي جىگىتتەرى جابىلىپ، قازاقتىڭ ءبىر قىزىن زورلاعان دەسەدى. قىزدىڭ اتا-اناسى ەل سوزىنەن تارتىنىپ، ءتىس جارماي وتىرعان كورىنەدى».

كەلىنشەكتەرى كولدەپ، بالالارى بوزداپ وتىرعان بەز ازاماتتىڭ جايىنا قوعام ەرەكشە الاڭداۋلى. بەلگىلى قوعام قايراتكەرى رىسبەك سارسەنبايۇلى پوليتسيانىڭ «قازاقستان ازاماتتارىنا سۋىق ءارى قاتاڭ قاتىناسۋى، قىتايلىقتارعا جۇمساق كوزبەن قاراۋى – نازارباەۆ باستاپ توقاەۆ جالعاعان ساياساتىنىڭ سالدارى» دەپ سىنادى.

جۋرناليست رىسبەك سارسەنبايۇلى ءوز سوزىندە:

– ەڭ نەگىزىگى ماسەلە، بۇل جەردە مەملەكەت ءوز ازاماتاترىنىڭ مۇددەسىن قورعاي الماي وتىر. قازاق بيلىگى قازىر ينۆەستورلاردى قۇدايىنداي كورەدى. توبەسىنە تايراڭداتىپ قويدى. قىتايمەن جاسالعان كەلىسىم-شارتتار جابىق. بۇل اشىق بولۋى كەرەك. 69 قىتاي ازاماتىنىڭ زاڭسىز جۇرۋىنە كىم جول بەردى؟ سونى انىقتاپ جازالاۋ كەرەك. ءجيى رەيد جاساۋ قاجەت. زاڭسىز جۇرگەن شەتەلدىكتەردى انىقتاۋعا قوعام بەلسەندىلەرىدە اتسالىسۋ كەرەك. مىنا توبەلەستە قىتاي ازاماتتارى «پەرىشتە» بولدى. قازاقتار – قىلمىسكەر. بۇلاي بولمايدى. مەن قاماۋدا جاتقان، ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز ۇلى بەرىك ىءرىسالدينوۆتى كەپىلمەن بوساتۋ ءۇشىن اتىمداعى پاتەرىم مەن كولىگىمدى كەپىلگە قويامىن، – دەپ اعىنان جارىلدى.

سونداي-اق، ءىس تالدىقورعاندا تىركەلگەنىمەن، مۇنداي تەرەڭ ماسەلە استانا ارقىلى شەشىلەتىنىن، سوندىقتان «قوعام تالابىن تىكەلەي اقورداعا، ارى قاراي كىتاپحاناعا جولداۋ قاجەتتىگىن» ءسوز قىلدى.

ءبىر قىزىعى، بەلسەندىلەر كۋاگەرلەردىڭ سوزىنە كۇمانمەن قارايدى. ىسكە اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرى مەن پوليتسيا وكىلىن قوسا ەسەپتەگەندە ازىرگە 3 كىسى كۋالىك ەتۋگە تارتىلعان.

كولەڭكەلى تۇسى كوپ رەزونانستىق ىسكە قاتىستى سەكەم تۋدىراتىن باستى جايتتىڭ ءبىرى – ساراپتاما قورىتىندىسى دايىن بولماي جاتىپ، ەكى بىردەي «اۋىر دەنە جاراقاتىن كەلتىردى» دەگەن باپتاردىڭ قوسارلانۋى.

5 قازاق ازاماتىنىڭ ادۆوكاتى ءلاززات احاتوۆا. فوتو: اشىق دەرەككوز

«قىتاي ازاماتتارىنىڭ اۋىر دەنە جاراقاتتارىن العانىنا كۇماندىمىن. اۋىر دەنە جاراقاتىن العان ادام 21 كۇن اۋرۋحانادا جاتىپ، سوت ساراپاتامالىق قورتىندى شىققان سوڭ عانا بەلگىلى بولۋى ءتيىس. بۇل جەردە ولار بۇنشا ۋاقىت ەم العان جوق. ساراپتاما قورتىندىسىن العان سوڭ شاعىم كەلتىرەم. عالىم ناريمانۇلى دەگەن تەرگەۋشى جوعارىداعى باپتارمەن ءىس قوزعاپ جىبەرگەن. بۇل وتە اۋىر باپ. تەرگەۋشى مەنەن قاشىپ ءجۇر، «دەجۋرنىي» جاۋاپ بەرەدى. بەس ازاماتتىڭ ءىسى ءبىر، ونىمەن وسى تەرگەۋشى اينالىسىپ جاتىر»،  – دەدى قىزىلاعاشتىق ازاماتتاردىڭ ادۆوكاتى ءلاززات احاتوۆا.

ادۆوكات «قاشقاقتاپ، ۇستاتپاي جۇرگەن تەرگەۋشى عالىم ناريمانۇلىنا» قويار ءبىرشاما سۇراقتارى بارىن ايتادى.

3 قىتايلىق پەن 5 قازاقستاندىقتىڭ قىلمىسى بىردەي بولا تۇرا، كەلىمسەكتەردىڭ جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلىپ كەتۋى ازاماتتىق قوعامدى اشىندىرىپ العان ءتارىزدى. جيىن سوڭىنا قاراي، «حالىق قۇرىلتايى» قوعامدىق بىرلەستىگى قازاقستان-قىتاي ازاماتتارىنا قاتىستى ەكى ءىستى دە (قامالعان بەس قازاقستاندىق، شەگارا كەسىپ وتكەن ەكى ەتنيكالىق قازاق) ءجىتى باقىلاۋعا العانىن حابارلاپ، قوعامنان زاڭدىق تۇرعىدا كورسەتىلەتىن قىزمەتتەرگە قولداۋ تانىتۋىن سۇرادى.

"The Qazaq Times"