كورنەكى سۋرەت. فوتو: اشىق دەرەككوز

بۇۇ-نىڭ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش جۋرناليستەردىڭ قاۋىپسىزدىگى ەسكەرىلمەيتىنىنە ءارى ولارعا قارسى جاسالعان قىلمىستىڭ جازاسىز قالىپ قوياتىنىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى.

جۋرناليستەرگە جاسالعان  قاستاندىقتىڭ زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتىلماۋى جاڭا قىلمىستارعا جول اشادى. 2017 جىلدىڭ قاڭتارى مەن 2019 جىلدىڭ ماۋسىمى ارالىعىندا 207 جۋرناليست بەلگىلى تاراپتاردىڭ قولىنان كوز جۇمعان. ولاردى ءجيى قورقىتادى، قاماۋعا الادى يا اڭدۋ سالادى، قىسىم كورسەتەدى. 2016-2017 جىلدارى 182 جۋرناليست، جالپى سوڭعى ونجىلدىقتا (2006-2017 ج.ج.) 1010 جۋرناليست ولتىرىلگەن.

ولتىرىلگەن 207 ءجۋرناليستىڭ 117-ءسى بەيبىت ەلدەردە جۇمىس ىستەدى، ولار كوبىنەسە قىلمىستىق توپتار مەن جەمقور شەنەۋنىكتەردىڭ جوسىقسىز ارەكەتتەرىن سىناپ، اشكەرەلەگەندەر.  90 باق قىزمەتكەرى قارۋلى قاقتىعىستار ءجۇرىپ جاتقان بار ەلدەردە قازا تاپقان.

بۇل تۋرالى كەشە بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ «جۋرناليستەردىڭ قاۋىپسىزدىگى جانە جازاسىزدىق ماسەلەسى» اتتى جاڭا بايانداماسىندا ايتىلدى. بۇۇ باسشىسى بارلىق ەلدەرگە ءسوز ەركىندىگى مەن  باق بوستاندىعى قوعامداعى ءوزارا تۇسىنىستىك پەن ديالوگتى نىعايتۋ ءۇشىن نەگىز بولىپ تابىلاتىنىن ايتىپ ەسكە سالدى.

«سوڭعى جىلدارى جۋرناليستەرگە فيزيكالىق شابۋىلدار جاسالعانى تۋرالى حابارلامالار مەن ولاردى اڭدىپ، تۇتقىنعا العانى تۋرالى اقپار جيىلەي ءتۇستى. جۋرناليستەرگە قاتىستى قىلمىستار تيىسىنشە زەرتتەلمەيدى. 10 قازانىڭ تەك بىرەۋىندە ايىپتاۋ ۇكىمى شىعارىلىپ جاتادى»، – دەدى باس حاتشى.

باس حاتشى بۇۇ جۋرناليستەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن جانە ولارعا قارسى جاسالعان شابۋىلداردىڭ جازاسىزدىق ماسەلەسىن كۇن تارتىبىنە ەنگىزۋ ءۇشىن ارنايى «ءىس-قيمىل جوسپارىن»  قابىلداعانىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار انتونيۋ  گۋتەرريش  ار ەلدى ءباو وكىلدەرىنىڭ  قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ستراتەگيالارىن ازىرلەۋگە شاقىردى.

بىلتىر 2 قاراشادا يۋنەسكو جانىنان 1993 جىلدان بەرى الەمدىك قاۋىمداستىققا تىركەلگەن جۋرناليست نەمەسە باق وكىلىنىڭ ولىمىنە قاتىستى ءاربىر ءىس بويىنشا تەرگەۋ بارىسى تۋرالى اقپاراتى بار ونلاين-دەرەكقور قۇرىلعان بولاتىن. ونىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا اتالعان قىلمىس ءتۇرى بويىنشا ءار ەلدەن رەسمي-بەيرەسمي دەرەكتەر سۇراتىلىپ، جيناقتالۋدا. ازىرگە بەلگىل رەسمي اقپارات بوىنشا, 1993 جىلدان بەرى الەمدە 1356 جۋرناليست قاستاندىقپەن قازا تاپقان.

سوڭعى كەزدەرى قازاقستاندا دا مەملەكەتتىك تاپسىرىس الاتىن رەسمي باق-تاردان بولەك تاۋەلسىز اقپارات ۇيىمدارىنا قىسىم ارتا تۇسكەن. ساياسي وزگەرىستەردىڭ قىزۋ ناۋقانى تۇسىندا وتكەن ازاماتتىق قوعام مەن اشىنعان جۇرتتىڭ ميتينگ-شەرۋلەرىندە تىلشىلەرگە بىرنەشە رەت كەدەرگى كەلتىرىلىپ، ءتىپتى شابۋىل دا جاساپ، تىلشىلەرگە كوزدى جاساۋراتاتىن گاز شاشقان. شىلدەدە الماتىدا قازاقستاندىق ادام قۇقىعىن قورعاۋ جانە زاڭدىلىقتى ساقتاۋ بيۋروسىنا ءباسپاسوز جيىنىنا قاتىسۋعا بارعان ازاتتىق پەن وزگە دە باق تىلشىلەرىنە «بيلىكتىڭ جالدامالىلارى» دەلىنەتىن ايەلدەر توبى قول جۇمساپ، كاسىبي تەحنيكاسىن سىندىرعان. ءبىر قىزىعى، پوليتسيا وكىلدەرى باق وكىلدەرىنىڭ قىزمەتىنە جاسالعان كەدەرگىلەردى كورە تۇرا ەشقانداي شارا قولدانبايدى. شىلدەدەگى باسسىزدىقتىڭ دا ارتى سۇيىلىپ كەتتى، شابۋىلداۋشىلار تۋرالى رەسمي مالىمدەمە جاسالعان جوق.

«Reporters Without Borders» حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ رەيتينگىسىندە ءسوز بوستاندىعى  بويىنشا قازاقستان 180 ەلدىڭ ىشىندە 158-ورىندا تۇر.

1993 جىلدان بەرى الەمدە 1356 جۋرناليست قاستاندىقپەن ولتىرىلگەن. فوتو: يۋنەسكو

"The Qazaq Times"