الەم ەلدەرى ارمياداعى ارتىق سالماققا قارسى كۇرەسۋدە

جاقىندا وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيەەۆ ارتىق سالماقتاعى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن سىنعا الىپ: «التى اي ىشىندە ارىقتاڭدار، بولماسا قىزمەتتەن كەتىڭدەر»، – دەگەن بولاتىن. ال، شىن مانىسىندە بۇل وزبەكستانعا عانا ءتان كورىنىس ەمەس-ءتى. قازاقستاندى قامتىعان دۇنيەنىڭ كوپتەگەن ەلىندە ارميا مەن پوليتسيا ارتىق سالماقتاعى قىزمەتكەردىڭ پروبلەماسىنا تاپ بولعان.

2018 جىلعى انىقتالعان مالىمەتتە قۇراما شتاتتارداعى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ 66 پايىزى ارتىق سالماقتا ەكەنى ءمالىم بولعان. ال، 2017 جىلعى زەرتتەۋگە نەگىزدەلگەندە قۇراما شتاتتا 16 مەن 24 ەر ازاماتتاردىڭ تەك 11 مىڭى عانا ارميا قاتارىنا بارۋعا تولىمدى بولعان. باسىم كوپ جاستارداعى سەمىزدىڭ ولاردى اسكەرلىك مىندەتىن وتەۋگە جارامسىز ەتكەن.

بىلتىر مۇنداي جاعداي قىتايدا دا انىقتالدى. قىتايدىڭ اسكەري ىستەرگە تاقىرىبىندا جازاتىن باسىلىمى اسكەري مىندەت وتەگىسى كەلەتىن جاستار اراسىندا ساۋالانما جۇرگىزگەن. ناتيجەسىندە ولارعا «تاماقتانۋ مەن دەمالىسقا عانا قىزىعادى» دەگەن باعا بەرگەن. ءارى، ارميا جاسىنداعى جاستاردىڭ كوبى اسكەري دايىندىقتان وتپەي قالعان.

سەمىرىپ كەتكەن سولداتتار ماسەلەسى بريتانيانى دا الەككە سالۋدا. بريتانيانىڭ قورعانىس ۋازىرلىگى (مينيسترلىگى) اسكەر قاتارىنداعى ازاماتتاردىڭ 10 پايىزىندا سەمىزدىكتىڭ بار ەكەنىن مويىنداعان. ءساۋىر ايىنان باستاپ ءۇندىستان دا ارمياداعى ارتىق سالماققا قارسى ەرەجەلەرىن قاتاڭداتا تۇسپەك. ءۇندىستان ارتىق سالماقتاعى اسكەري قىزمەتكەرلەردى ماڭىزدى وپەراتسيالار مەن شەتەلدەگى ءىس-شارالارعا جىبەرمەيتىن ەرەجە بەكىتتى. 2016 جىلعى مالىمەت بويىنشا، ءۇندى اسكەرلەرىنىڭ ۇشتەن ءبىرى «سەمىرگەن سولداتتار». بۇنى رەتكە سالۋ ءۇشىن قورعانىس مينيسترلىگى اسكەري جاتتىعۋدىڭ تۇرلەرىن كوبەيتتى، تالابىن ارتتىردى جانە باقىلاۋدى كۇشەيتتى.

«سەمىرگەن سولداتتار» ماسەلەسى ءۇندىستان مەن مەكسيكادا ەڭ اۋىر. بۇدان تىس يسپانيا، بريتانيا، فرانتسيا، ءۇندىستان قاتارلى ەلدەر اسكەري پاراد كەزىندە  سەمىرىپ كەتكەن اسكەرلەرىمەن حالىقتىڭ سىنىنا ۇشىراعان ەدى.

زەرتتەۋشىلەر بولسا، ارميا قاتارىنداعى اسكەرلەردىڭ قاۋىپتى جاعدايعا كوبىرەك ۇشىراسۋى مەن ۇيقىسىنىڭ قانباۋى دا ولاردىڭ اس قورىتۋ جۇيەلەرىنە اسەر ەتىپ، سەمىزدىككە سەبەپ بولاتىنىن ايتادى. تۇنىمەن جۇمىس ىستەيتىن ادامدار قىسقا ۋاقىت ىشىندە تولىپ كەتەتىنى عىلىمي زەرتتەۋلەردە انىقتالعان. سەبەبى، ءتۇن مەزگىلىندە ادام اعزاسى قانت پەن مايدى سىڭىرە المايدى. شالا ۇيقى بولۋ ادامنىڭ اس قورىتۋ جۇيەسىن بۇزىپ، سەمىزدىك پەن ديابەت اۋرۋلارىنا شالدىقتىرۋى مۇمكىن دەيدى زەرتتەۋشىلەر.

“The Qazaq Times”