قىتايدىڭ قىسقا قاشىقتىقتاعى زىمىراندارى. فوتو: China Defence Forum.

اقش پەن رەسەي ورتا جانە قىسقا قاشىقتىقتاعى زىمىراندى شەكتەۋ تۋرالى كەلىسىمدەردەن ارت-ارتىنان باس تارتىپ جاتقان تۇستا، گەرمانيا قورعانىس تاراۋلارى قىتايدىڭ زاماناۋي زىمىراندارى رەسەيگە قاۋىپ توندىرەدى دەگەن پىكىرىن جاريالادى. گەرمانيا قورعانىس ءمينيسترى رەسەيدى قىتايدان تونەتىن زىمىران قاۋپىنەن ساقتانۋ ءۇشىن، ورتا جانە قىسقا قاشىقتىقتاعى زىمىراندى شەكتەۋدىڭ جاڭا كەلىسىمىن جاساۋعا شاقىرعان.

گەرمانيا قورعانىس ءمينيسترى ۋرسۋلا فون دەر ليايەن مالىمدەمەسىندە: «قىتايدىڭ گەوگرافيالىق ورىنىن ەسكەرسەك ولاردىڭ زىمىراندارى رەسەي جەرىنە ۇشىپ جەتە الادى. بۇنى رەسەيدە ءبىلىپ وتىر. باتىس ەلدەرى رەسەيدىڭ زىمىراندارىنان قاۋىپتەنسە، رەسەي قىتاي زىمىراندارىنان قاۋىپتەنەدى»، – دەدى.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جاڭا كەلىسىم جاساۋعا قىتايمەن قوسا رەسەي مەن اقش تا مۇددەلى. قىتاي نەمەسە وزگە مەملەكەتتەردى قامتىعان جاڭا كەلىسىم جاسالۋى مۇمكىن ەكەنىن اقش پرەزيدەنتى دە ايتقان بولاتىن. بىراق، بۇل كەلىسىم تۋرالى ءالى ناقتى قادامدار جاساپ جاتقان ەل كورىنبەيدى.

باتىس ەلدەرى قىتاي زىمىراندارىنان نە ءۇشىن الاڭدايدى؟

ەڭ اۋەلى، قىتايدىڭ قارۋلى كۇشتەرىن وتە تەز قارقىنمەن دامىتىپ جاتقانىن ايتقان ءجون. سوڭعى ونداعان جىلدا قىتاي زىمىران ءوندىرۋ سالاسىندا دا الدىنعى قاتارلاردان كورىنە باستادى. ونىڭ كەيبىر زىمىراندارى بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ زىمىراندارىن دامىتۋ نەگىزىندە جاسالعان.

بۇل تۋرالى BBC ساراپشىلارىنىڭ ايتۋىنشا،  قىتايدىڭ ورتا-قىسقا قاشىقتىقتاعى زىمىراندارى ازيا-تىنىق مۇحيت ايماعىنىڭ كەز-كەلگەن جەرىنە جەتە الادى. زىمىران قورعانىس جۇيەلەرى دە وعان تولىق قارسى تۇرا المايدى. ءتىپتى، قىتايدىڭ ورتا قاشىقتىقتاعى زىمىراندارى اقش پەن ونىڭ وداقتاستارىنىڭ ماڭىزدى اسكەري بازاسى سانالاتىن گۋام ارالدارىنا دا ۇشىپ جەتە الادى. ال، Globalsecurity اتتى امەريكالىق اسكەري-اناليتيكالىق سايتىنىڭ مالىمدەۋىنشە، قىتاي ورتا قاشىقتىقتاعى زىمىراندارىن تايۋانعا (تايۆان) باعىتتاعان.

ەگەر جاڭا كەلىسىم جاسالسا...

ەگەر جاڭا كەلىسىم ءتۇزىلىپ جاتسا، بۇعان قىتايدى عانا قوسۋ جەتكىلىكسىز. سەبەبى، قىتايدان باسقا بىرقاتار ەلدەردىڭ زىمىران قۋاتى جوعارى دەڭگەيدە دامىعان. ايتالىق، تايۋاننىڭ دا زىمىراندارى قىتاي تەرريتورياسىنىڭ كەز-كەلگەن نۇكتەسىنە جەتە الادى. بۇدان تىس ءۇندىستان، پاكىستان، سولتۇستىك كورەيا، يران جانە يزرايل مەملەكەتتەرى بار.

ءۇندىستان قىتاي مەن پاكىستاننان قورعانۋ ءۇشىن رەسەيمەن بىرلەسىپ جاڭا زىمىران جۇيەلەرىن جاساپ شىعاردى. ال، پاكىستان بولسا زىمىران باعدارلامالارىن دامىتۋ ءۇشىن قىتايدان قولداۋ الىپ وتىر. سونداي-اق، پاكىستان، يران جانە سولتۇستىك كورەيا اراسىندا زىمىران باعدارلامالارىن دامىتۋ تۋرالى بىرلەسكەن قۇپيا جوبالارى بار دەلىنەدى.

يران بولسا ورتا-تاياۋ شىعىستاعى ەڭ قۋاتتى زىمىران ارسەنالىنا يە. قازىر يران زىمىراندارى يزرايل مەن ساۋد ارابياسىن قورقىتىپ وتىر.

ءيزرايلدىڭ «يەريحون-3» زىمىرانى وڭىردەگى ەڭ قاۋىپتى زىمىران. كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا، «يەريحون-3» 4800 شاقىرىمعا دەيىن ۇشىپ بارىپ، كوزدەگەن نىساناسىنا ءدال تيەدى.

مىنە وسىلاردى العا تارتاتىن بولساق، ورتا جانە جاقىن قاشىقتىققا ۇشاتىن زىمىرانداردى شەكتەۋ كەلىسىمى قىتايمەن عانا شەكتەلىپ قالماۋى ءتيىس.

“The Qazaq Times”