كەشە جاپونيا مەن ەو اراسىنداعى كەلىسىم ىسكە قوسىلدى. فوتو: Wall Street Journal.

الەمدەگى ەڭ اۋقىمدى ەركىن ساۋدا كەلىسىم ەۋروپا وداعى مەن جاپونيا اراسىندا جاسالدى. 635 ملن تۇتىنۋشىنى قامتىعان بۇل كەلىسىمدى جاپونيا مەن ەو 2013 جىلدان بەرى تالقىلاپ كەلىپ ەدى. بۇعان دەيىن تاراپتار كەلىسسوز كەزىندە دامۋ جوبالارى مەن كليمات وزگەرىستەرى ماسەلەسىندە باستى تاقىرىپقا قويىپ كەلگەنى بەلگىلى بولاتىن.

كەلىسىم بويىنشا، الداعى ۋاقىتتا تاراپتار ءبىر-ءبىرىنىڭ تاۋارلارىنا باجى سالىعىن الىپ تاستاماق. بۇنىڭ ناتيجەسىندە ەۋروپالىق كومپانيالار جىل سايىن باجى سالىعىنا كەتىپ وتىراتىن 1 ملرد اقش دوللارى كولەمىندە قارجىنى ۇنەمدەپ قالماق.  ال، جاپونيا بولسا بۇل كەلىسىم ارقىلى جالپى ىشكى ءونىمىن 1 پايىزعا كوتەرەدى.

كۇنى كەشەدەن باستاپ ەۋروپادان جاپونياعا جەتكىزىلەتىن ۆينو جانە ەت ونىمدەرىندەگى 15 پايىز باجى سالىعى تولىعىمەن الىنىپ تاستالدى. ال ءسۇت ونىمدەرىندەگى 29,8 پايىزدىق باجى سالىعى 2035 جىلعا دەيىن الىنىپ تاستالادى. ال، بۇنىڭ قارىمجىسى رەتىندە ەۋروپا ەلدەرىنە كىرەتىن جاپون ونىمدەرىنە 10 پايىز باجى سالىعى 2027 جىلعا دەيىن كەشىرىلەتىن بولادى.

وتكەن ءبىر جىل الەمدىك ساۋدا تارماعى ءۇشىن اسا اۋىر جىلداردىڭ ءبىرى بولدى. وعان اقش پرەزيدەنتىنىڭ «اۋەلى امەريكا» ساياساتىنىڭ دا بەلگىلى دارەجەدە سالقىنى ءتيدى. ءبىر جىلدارى الەمنىڭ ەركىن ساۋدا باعىتىنا كوشباسشى بولعان ەل، ەندىگى جەردە اقش وندىرۋشىلەرىنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ماقساتىندا بىرقاتار حالىقارالىق كەلىسىمدەردەن باس تارتتى. الەمنىڭ ەڭ ءىرى ەكونوميكاسىنىڭ ەركىن ساۋداعا قارسى باعىت الۋى قۇندى قاعازداردىڭ بازارىن استاڭ-كەستەڭ ەتىپ، ەركىن ساۋدا داعدارىسقا قاراي بەت العان ەدى.

CPTPP كەلىسىمىنە قول قويعان ەلدەردىڭ باسشىلارى. فوتو: GETTY IMAGES/BBC.

وسىعان بايلانىستى ەو مەن جاپونيا جانە بىرقاتار تىنىق مۇحيت ارقىلى شەكتەسەتىن ەلدەر ەركىن ساۋدانى قايتا جانداندىرۋ جولدارىن قاراستىردى. ايتالىق، 2019 جىلدىڭ باستالۋىمەن ترانس-تىنىق مۇحيت ىنتىماقتاستىعىنىڭ كوپجاقتى جانە پروگرەسسيۆتى كەلىسىمى (CPTPP) كۇشىنە ەندى. بۇل كەلىسىمگە 11 مەملەكەت قول قويعان، ونىڭ اراسىندا جاپونيا، اۆستراليا، كانادا، مەكسيكا، جاڭا زەلانديا جانە سينگاپۋر سەكىلدى ەكونوميكالىق ىقپالدى ەلدەر بار.

جاپونيا- ەو اراسىنداعى جانە CPTPP كەلىسىمدەرى اقش-تىڭ ءوز بازارىن قورعاۋ ساياساتىنا قارسى كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە 2018 جىلى الەمنىڭ الدىنعى ەكى ەكونوميكاسى اراسىنداعى 600 ملرد دوللار كولەمىندەگى ساۋدا تالاسى ەكى ەل بازارىن تارىقتىردى. ال، 2019 جىلى كۇشىنە ەنگەن كەلىسىمدەر الەمدىك ەركىن ساۋدانى العا ىلگەرىلەتەدى دەپ كۇتىلۋدە. الەمنىڭ ءۇشىنشى ءىرى ەكونوميكاسى بولعان جاپونيانىڭ بۇل كەلىسىمگە قول قويۋى ەكىن ساۋدانى جاقتاۋشى ەلدەرگە ءۇمىت سىيلاعانداي بولدى.

اسىرەسە، ساۋدا تارماقتارى بۇل كەلىسىمدەردى قۋانا قابىلدادى. سەبەبى، باجى سالعى قىسقارسا نەمەسە الىنىپ تاستالسا بۇل تاۋار باعاسىن ارزانداتىپ، سول ارقىلى اينالىمىن تەزدەتە تۇسەدى. بازارداعى باسەكەنى كۇشەيتىپ، بارىنشا ساپاعا قاراي ۇمتىلاتىن بولادى دەپ بولجانادى. دەگەنمەن، بۇل كەلىسىمدەردىڭ ءار ەلدەگى ىشكى وندىرىسكە كەرى ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگىن دە جوققا شىعارا المايمىز.

“The Qazaq Times”