«ارسەلور ميتالل تەمىرتاۋ» دۋمان سماقوۆقا قاراعاندى شاحتالارىنداعى ەرەۋىلدەردى جوققا شىعارعانى ءۇشىن اقشا تولەدى مە؟ ءسىز تۇسىرگەن فوتوسۋرەتتى قايدا قولدانۋعا بولادى؟ زيانكەستەردىڭ «قۇربانى» بولماۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟ ەلوردالىق جاستارمەن بولعان كەزدەسۋدە وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلدى.
3-4 قاراشادا استاناداعى IQ كوۆوركينگىندە وتاندىق ءىت جانە مەديا سالاسىنىڭ بىلىكتى ماماندارىنىڭ قاتىسۋىمەنترەنينگتەر ءوتتى. ترەنينگتەر فاكتچەكينگ، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، اقپارات تۋرالى زاڭ، مەدياەتيكا جانە الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەكە برەند قالىپتاستىرۋ باعىتتارىن قامتىدى.
العاش بولىپ پوليگراف ءتىلشى، facktchek.kz سايتىنىڭ باس رەداكتورى دۋمان سماقوۆ ءسوز الدى. ول ورتا ازيادا فاكتچەكينگ سالاسىن تۇڭعىش يگەرگەندەردىڭ ءبىرى ەكەنىن ەسكە سالا وتىرىپ، جاستاردى اينالاداعى بارلىق اقپاراتقا سەنە بەرمەۋگە شاقىردى.
«زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن كەز-كەلگەن ادامنىڭ بەينەسى وعان قارسى قولدانىلۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى ينتەرنەت كەڭىستىگىنە، اسىرەسە الەۋمەتتىك جەلىگە سۋرەت سالماستان بۇرىن، دۇرىستاپ ويلانعان ابزال»، – دەيدى دۋمان سماقوۆ.
سونىمەن قاتار، قازىر كەز-كەلگەن اقپاراتتىڭ بۇرمالانۋ قاۋپى بار. وسىنداي جاعداي ميانماداعى بالانىڭ سۋرەتىمەن بايلانىستى بولعانى ەسىمىزدە. جۋرناليستىك تەرگەۋ كەزىندە بۇل وقيعانىڭ باسقا ەلدە جانە ءدىني ەرەكشەلىگىنە قاتىسى جوق ەكەنى انىقتالدى. اقپاراتتى جاريالاۋدان بۇرىنونى ءار ءتۇرلى قوسىمشالار مەن باعدارلامالاردىڭ كومەگىمەن تەكسەرىپ العان دۇرىس.
«وكىنىشكە وراي، اقپاراتتىڭ راس-وتىرىگىن انىقتاۋ اۋديوماتەريالدارعا قاراعاندا، فوتو جانە ۆيدەوماتەريالدارعا تىكەلەي قاتىستى. سوڭعىلارىنىڭ اۆتورى مەن وزگەرتۋلەرىن انىقتاۋ قيىن ەمەس»، – دەيدى ول.
دۋمان سماقوۆ ءوز سوزىندە ناقتى مىسالداردى دا كەلتىرىپ ءوتتى.
«ارسەلور ميتالل تەمىرتاۋ» شاحتالارىنداعى ەرەۋىل كەزىندە تۇسىرگەن سۋرەتتىۆەريفيكاتسيادان وتكىزگەن كەزدە، كەنشىلەردىڭ كيىمىندە فيرمالىق بەلگىنىڭ جوقتىعى انىقتالدى. اتالمىش سۋرەتتىڭ ساراپتاماسىنا سايكەس، ونىڭ باسقا ەرەۋىل كەزىندە جاسالعانى بەلگىلى بولدى»، – دەپ ءسوزىن جالعاستىرعان دۋمان سماقوۆ ترەنينگ قاتىسۋشىلارىن كەزدەيسوق اقپاراتقا سەنبەۋگە، الدىمەن ونىڭ راس-وتىرىگىنە كوز جەتكىزۋگە شاقىرادى.
قانداي اقپاراتتى تاراتپاعان ءجون؟ بۇل جايىندا مەديا زاڭگەر گۇلميرا ءبىرجانوۆا جاقسى ويلار ايتتى.
«ادامداردىڭ كوبى الەۋمەتتىك جەلىدەگى پوستقا ءلۇپىل باسىپ، ونى ءبولىسۋ قاندايناتيجەگە الىپ كەلەتىنى تۋرالى ويلانا بەرمەيدى. الايدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ءسىزدىڭ قالدىرعان قاراپايىم پىكىرىڭىزدە ەكسترەميستىك ارەكەتكە، جاپپاي تارتىپسىزدىككە، سونىمەن قاتار ۇلتارالىق نە وزگە الاۋىزدىق تۋدىرۋعا باعىتتالعان ۇندەۋلەر بار دەپ تانىلسا، اكىمشىلىك جازا تاعايىندالادى. قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك تە قاراستىرىلعان»، – دەدى گۇلميرا ءبىرجانوۆا.
ول ترەنينگ بارىسىندا وزىمىزدىقوعامدىق جەرلەردە رۇقساتسىز فوتو نە ۆيدەوعا تۇسىرگەن جاعدايدا، ۇرەيلەنۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن جانە بۇعان زاڭ جۇزىندە رۇقسات ەتىلگەنىن ءتۇسىندىرىپ ءوتتى.
الەمدەگى ادامداردىڭ 97%-ى فيشينگقا توتەپ بەرە المايتىنىن ءبىلدىڭىز بە؟ بۇل تۋرالى «ءىت-تىرلىك» سايتى مەن «تيمۋر اكادەميا» اكادەمياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى تيمۋر بەكتۇردان بىلدىك.
«ەڭ ءبىرىنشى فيشينگتىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىنىپ الايىق. وزدەرىڭىز تۇسىنگەندەي، «بالىق اۋلاۋ» دەپ اۋدارىلادى، ياعني جەكە دەرەكتەرىمىزدى اۋلاۋ. وسىلايشا، كوپشىلىگىمىز بەلگىلى سايتتاردىڭ قاتە ينتەرفەيستەرىندە جەكە دەرەكتەردى تولتىرىپ، تۇرمىستىق تەحنيكا دۇكەندەرىنىڭ جالعان «ويناتۋلارى» مەن بانك «وتەماقىلارىنا» ۇشىرايمىز»، – دەدى تيمۋر بەكتۇر.
ول ءوز ترەنينگىندە ءار ماقساتقا الۋان ءتۇرلى ەلەكتروندى پوشتا قولدانۋدى، الەۋمەتتىك جەلىدە اركەلكى پارول قويۋدى ۇسىنىپ، ەكىفاكتورلى تەڭنۇسقالاندىرۋدى ەلەمەۋگە بولمايتىنىن ايتتى.
جاستار اراسىندا تانىمال The Steppe سايتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى زاۋرە روزمات قىسقا، ءارى نۇسقا سويلەدى.جاس كاسىپكەر كونتەنت تازالىعىن ساقتاۋدى، ياعني فەيسبۋكتە وتىراتىندارعا ەرەسەكتەردىڭ تىلىمەن جازساڭىزدار، ينستاگرامدا ماقالا مازمۇنىن جاستارعا قاراي باعىتتاۋدى ۇسىندى.
استانادا قالعان جاڭاوزەندىك جۇمىسسىزدار "قازمۇنايگاز" كەلىسسوزدى توقتاتىپ تاستادى دەيدى
فبر پەنتاگوننىڭ قۇپيا قۇجاتتارىنىڭ جاريالانۋىنا قاتىسى بار كۇدىكتىنى قامادى
موڭعوليا استاناسىندا جاپپاي نارازىلىق شەرۋلەرى ءوتتى
ەكىباستۇزدا جىلۋ جەلىسىندەگى اقاۋعا "ستانتسيا قىزمەتكەرىنىڭ قاتەلىگى" سەبەپ بولعانى ايتىلدى
وزبەكستان پرەزيدەنتى جەلتوقساندا قىرعىزستانعا بارادى