ايشولپان جانە ساياتشىلار. فوتو: dejongfoto.nl

«قۇسبەگى»  – موڭعولياداعى ساياتشىلىققا ۇيرەنىپ جۇرگەن  كوشپەلى قازاق قىزى تۋرالى دەرەكتى  فيلم دەسەدى.  جەكسەنبى كۇنى وتكەن وسكار نوميناتسياسىنا ۇسىنىلماي قالعان بۇل فيلم تۋرالى قاتە پىكىردى  وتتو بەلل (فيلم رەجيسسەرى) جوققا شىعاردى. بۇل تۋرالى BBC سايتىندا جاريالاندى.

«قۇسبەگى»   فيلمىنىڭ وقيعا جەلىسى وتە قاراپايىم جانە اسەرلى. ايشولپان نۇرعايىپ ەسىمدى 13 جاسار باتىر قىز اكەسىنەن  اتتىڭ ۇستىندە  بۇركىت ۇستاپ ۇيرەنەدى. كىشكەنتايىنان قۇسبەگىلىككە «ۇستازى» وسىلايشا قىزىن جاتتىقتىرادى.  كەيىننەن  موڭعوليانىڭ سولتۇستىك-باتىسىنداعى بايان-ولگي ايماعىندا جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇراتىن  قۇسبەگىلەردىڭ سايىسىنان قارسىلاستارىن تاڭداي قاقتىرىپ جەڭىپ شىعادى. سونداي-اق، فيلم پوپ جۇلدىز Sia-نىڭ ورىنداۋىنداعى «ءسىزدىڭ قولىڭىزدان ءبارى كەلەدى» دەگەن ماعىناداعى انمەن سۇيەمەلدەنەدى. فيلمگە پىكىر بىلدىرگەندەردىڭ ءبىرى «قيال-عاجايىپقا تولى دەرەكتى فيلم» دەپ مۇلدە بايلانىسپايتىنداي كورىنگەن ەكى ءسوزدى بىرگە قولدانۋىندا دا ءبىر ءمان بار.

فوتو: bbc.com

ءوز اۋلەتىنىڭ 12-ۇرپاعى سانالاتىن ايشولپان سول اۋلەتىنەن «قۇسبەگىلىكپەن اينالىسقان ءبىرىنشى ايەل» ەكەندىگى كورىنەدى فيلمدە. جانە ول باسقا قۇسبەگى قىزداردى باسىپ وزادى. بىراق امەريكالىق تاريحشى ادريەننا مايەر  جانە وزگە دە عالىمدار  ونىڭ وتىرىك سياقتى اسەر قالدىراتىنىن جەتكىزىپ وتىر.

رەجيسسەر وتتو بەللدىڭ بۇنداي فيلم تۇسىرۋىنە مۇرىندىق بولعان – يزرايلدىك فوتوگراف اشەر سۆيدەنسكيدىڭ 2014 جىلعى BBC ارناسىنداعى جاريالانعان ايشولپاننىڭ سۋرەتتەرى. وتتو سول سۋرەتتەردى كورگەننەن كەيىن ايشولپاننىڭ وتباسىن باقىلاپ جۇرگەن. ولارعا جولىققان ءبىرىنشى كۇنى-اق تۋىندىنىڭ العاشقى كارتيناسى تۇسىرىلگەن. وندا ايشولپان بۇركىتتىڭ بالاپانىن ۇياسىنان الىپ، ارقانمەن تومەن قاراي ءتۇسىپ بارا جاتقان كەزىندە، تومەننەن اكەسى ۇستاپ، قۇلاماي تۇسۋىنە كومەكتەسكەن. زەرتتەۋشىلەردىڭ كەلسىپەيتىن تۇسى دا وسى جەر ەكەن. نەگە ەكەنى بەلگىسىز.

كىشكەنتايىنان بۇركىتكە باۋلىپ وسكەندىكتەن، ايشولپان اتاسى اعاجاي كەلگەندە، اكەسى ەكەۋىنىڭ باتالارىن بەرۋدى سۇرايدى.  اكەسى قارسىلىق بىلدىرگەن كەزىندە اتاسى كوندىرىپ، ەكەۋى قىزدارىنا باتا بەرەدى. بىراق بۇل «باتا بەرۋ كارتيناسى» فيلمگە كىرگىزىلمەگەن ەكەن.

سەبەبى، ايشولپاننىڭ اكەسىنىڭ ايتۋىنشا، اعاجاي اتانىڭ نە ويلايتىنى ماڭىزدى بولعان. جانە ونىڭ دالادا ەشكىلەرگە قاراپ وتىرۋدى جاقسى كورەتىنىن ەسكەرتىپ، كينونىڭ حالىققا شىنايى جەتەتىنىن ايتىپ، سول كارتينانى تۇسىرگەن.

فوتو: bbc.com

سونىمەن قاتار، قۇسبەگىلەر سايىسى كەزىندە تۇسىرىلگەن سيۋجەتكە كۇمان كەلتىرۋشىلەر دە كوپ بولعان. قازاقستانان دا، قىرعىزستاننان دا. سوعان بايلانىستى، مەگان فيتس جەيمس (Meghan Fitz-James) ەسىمدى كانادالىق ساياحاتشى ارنايى ايشولپاننىڭ ۇيىنە بارىپ، ونىڭ وتباسىلارمەن سويلەسىپ قايتقان ەكەن. ناتيجەسىندە، تۇتاس فيلم ايشولپان تۋرالى بولعانىمەن، كەيبىر كىشىگىرىم سيۋجەتتەردى رەجيسسەر ءوز تاراپىنان قوسقان. بىراق كەيىپكەردىڭ ومىرىنە قاتىستى دەرەكتەردى وزگەرتۋسىز قالدىرعان. ونىڭ ايۋىنشا، ايشولپاننىڭ الەمىن بۇكىل الەم ءبىلۋى ءتيىس. ايتا كەتەتىنى، فيلمدە ايشولپاننىڭ ءوزى وينايدى.

BBC-گە بەرگەن سۇحباتىندا ايشولپان بىلاي دەيدى: «10 جاسىمنان باستاپ اكەممەن تاۋعا بارىپ، جاتتىعا باستادىم. سول كەزدە وعان «مەن قۇسبەگى بولامىن» دەپ ايتقانمىن».

ءبىر كۇنى ايشولپاننىڭ كىشكەنتاي كەزىندە، ساياتقا شىعار كەزدە ول سۋىق ءتيىپ، اۋىرىپ قالادى. ونى اكەسى بۇركىتتى ۇستاۋعا شاماسى جەتپەيدى دەپ ويلاپ تاستاپ كەتپەك بولادى. وعان كونەتىن قىز بار ما؟! ەرىپ بارادى. سول كەزدە جيىلعان جۇرت تاڭدانىسىن جاسىرا الماعان. ەرەسەك ادامداردىڭ جانىندا ءوزىن ەركىن ۇستاپ، سۋىققا قاراماستان، قولىنان بۇركىتىن تاستاماي جۇرگەن.

2014 جىلعى جەڭىسىنەن كەيىن 2015-2016 جىلدارداعى سايىستاردا ايشولپاندى قۇرمەتتەپ كۇتىپ العان. ءفيلمدى كورىپ وتىرعان ادام ايشولپان ارنايى كينوعا ءتۇسۋ ءۇشىن جاتتىعۋ جاساعان دەپ ويلاپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس. سەبەبى، كىشكەنتاي بولسا دا ونىڭ بويىندا كۇش پەن قۋات بار.

بىردە قۇسبەگى قىز بىلاي دەيدى: «ەرلەر اراسىندا وتكەن قۇسبەگىلىك سايىستا جەڭىسكە جەتكەنىمە قۋانامىن. مەن ايەلدەردىڭ قانشالىقتى مىقتى ەكەنىن كورسەتە الدىم».

بۇل فيلم قانشا جەردەن سىنعا الىنىپ جاتسا دا، تاريحشى ادريەننا مايەر ايشولپاننىڭ  باتىر قىز ەكەنىن، فيلم  ارناۋعا  لايىقتى قىز ەكەنىن ايتىپ وتىر. «ونىڭ سايىستاعى ەرجۇرەكتىلىگى مەن ەرلىك قيمىلدارى، شىنىمەن، تاڭ قالدىرادى جانە شابىتتاندىرادى»، – دەيدى تاريحشى.

«The Qazaq Times»