قازاقستان تاۋەلسىزدىك العالى بەرى جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارعا قاتىستى جەمقورلىق داۋى ءبىر ساتتە تولاستاعان ەمەس. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قازاقستانداعى جەمقورلىقتىڭ ماسشتابى قاراپايىم بالاباقشادان باستاپ، پرەمەر-مينيسترگە دەيىنگى ارالىقتى قامتىيتىن عالامدىق دەڭگەيگە جەتتى. بيلىك جەمقورلارمەن كۇرەس جۇرگىزگەنمەن وسى ۋاقىتقا دەيىن جەمقورلىق دەرتى اسقىنباسا، باسەڭدەگەن جوق. بۇل تەكەتىرەستىڭ ناتيجەسى قانداي بولادى؟ ءتۇپتىڭ تۇبىندە كىم جەڭىسكە جەتەدى، قازاقستان با، جەمقورلىق پا؟

جاقىندا مەملەكەتتىك قىزمەت جانە جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگىنىڭ باسشىسى اليك شپەكباەۆ سوڭعى جارتى جىلدا 700-گە جۋىق ازاماتتىڭ جەمقورلىق بابى بويىنشا ۇستالعاندىعىن مالىمدەدى. ونىڭ ىشىندە 18 رەسپۋبليكالىق، 55 وبلىستىق، 101 قالالىق جانە اۋداندىق ماڭىزعا يە قىزمەتتەردەگى تۇلعالار بار. شپەكباەۆ مىرزا كەلتىرگەن ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە ءبىر قاراعاندا قازاقستانداعى جەمقورلىقپەن كۇرەس بۇرىن سوڭدى بولماعان قارقىنمەن ءجۇرىپ جاتقانداي كورىنەدى. بىراق «Transparency International» حالىقارالىق ۇيىمى جاريالاعان رەيتينگكە قاراپ، ۇستالعان 700 ادامنىڭ «ايسبەرگتىڭ ءبىر شەتى» عانا ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەسىڭ.

«Transparency International» حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ 2017 جىلعى ەسەبى بويىنشا، قازاقستان جەمقورلىق جايلاعان 180 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 31 باللمەن 122 ورىنعا تۇراقتاعان. 2016 جىلمەن سالىستىرعاندا قازاقستان 2017 جىلى 2 بالل كوپ جيناپ، 30 باللدىق مەجەنى ارتقا تاستاپ، «جەمقورلىق تولىقتاي جايلاعان مەملەكەتتەردىڭ» قارا تىزىمىنەن شىققان. وسى تۇستا ءسىز «18 ميلليون عانا حالقى بار ەلدە 700 ادامنىڭ جەمقورلىق بابى بويىنشا ۇستالۋىنا حالىقارالىق ۇيىمدار نەگە 2 عانا بالل بەرگەن ؟» دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن. ولاي بولسا ءبىز ءسىزدىڭ بۇل سۇراعىڭىزعا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ كەلتىرگەن ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرمەن جاۋاپ بەرىپ كورەيىك. پەرۋاشەۆ مىرزانىڭ ايتۋىنشا، 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىنگى ستاتيستيكا بويىنشا، قازاقستاندا 98 499 مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بار. ونىڭ 436-ى ساياسي مەملەكەتتىك قىزمەتكەر. قالعان 98 063 ادام اكىمشىلىك قىزمەتتە. ورتا ەسەپپەن العاندا قازاقستاندا 180 مىڭ ادامعا ءبىر باسقارۋشى شەنەۋنىكتەن كەلەدى. ەندى بۇدان جوعارىدا شپەكباەۆ مىرزا ايتقان جەمقورلىق بابىمەن ۇستالعان 700 ادامدى الىپ تاستايىق. قانداي ەسەپ شىعادى؟ دۇرىس ايتاسىز، كوز الدىڭىزعا وتە كۇلكىلى ەسەپ كورىنەدى. ارينە، ءبىز بۇل ارادا مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەن 98 مىڭ ادامنىڭ بارلىعى جەمقور دەپ ايتۋدان اۋلاقپىز. بىراق ستاتيستيكالىق تۇرعىدان قارايتىن بولساق، بولاشاقتا ءدال قازىرگى بيۋروكراتيالىق جۇيەدە 98 مىڭ ادامنىڭ ىشىنەن قانشاما ادام جەمقورلىق بابىمەن ۇستالۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ونىڭ ۇستىنە بيلىك شەنەۋنىكتەر ارمياسىنىڭ سانىن ازايتۋ مەن قاعاز باستىلىقتان ارىلۋعا ەشقانداي ارەكەت جاساماۋدا.

جالپى، ءبىز ءوزىمىزدى اقش، گەرمانيا، جاپونيا سياقتى الدىڭعى قاتارلى دامىعان مەملەكەتتەرمەن سالىستىرعاندى جاقسى كورەتىن ەلمىز عوي. ولاي بولسا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ سانى بويىنشا دا ءدال وسى مەملەكەتتەرمەن ءوزىمىزدى سالىستىرىپ كورەيىكشى. ستاتيستيكا بويىنشا، قازاقستاندا جۇمىس ىستەۋشى حالقتىڭ 21 پايىزىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر قۇرايدى. اقش پەن گەرمانيادا بۇل كورسەتكىش 14%، قىتايدا 9%، جاپونيادا 8 پايىز عانا. ونىڭ ۇستىنە بۇل مەملەكەتتەردىڭ حالىق سانى بىزدەن بىرنەشە ەسە كوپ. ءبىر سوزبەن ايتقاندا قازاقستان 30 دامىعان ەلدىڭ قاتارىنا كىرمەسە دە، شەنەۋنىكتەر ارمياسىن قۇرۋدا الدىنا جان سالماي تۇر.

“The Qazaq Times”