ساۋدا سوعىسىندا قىتاي باسشىسى ءبىر قادام شەگىنىس جاساپ ترامپقا جول بەردى

الەمنىڭ ەكى ەڭ ءىرى ەكونوميكا الىبىنىڭ ورتاسىندا اسا قاۋىپتى «ساۋدا سوعىسى» بۇرق ەتە تۇسكەلى تۇرعان كەزدە، قىتاي باسشىسى ءبىر قادام ارتقا شەگىنىپ، ترامپقا جول بەردى. قحر توراعاسى شي جينپيڭ (Xi Jinping) جاقىنداعى مالىمدەمەسىندە، «قارۋسىز سوعىس» داۋىرىندە قالىپتاسقان داعدىلى كوزقاراستان الىستاۋ كەرەكتىگىن العا تارتىپ، رەسمي بەيجىڭ شەتەلدەرمەن ساۋدا قارىم-قاتىناسىن دامىتۋعا نيەتتى ەكەنىن ءبىلدىردى. ەستەرىڭىزدە بولسا وسىعان دەيىن اقش پەن قىتاي اراسىندا ساۋدا ساياساتى، كەدەن جانە سالىق تولەمدەرى تۋرالى پىكىر قايشىلىعى بولىپ، ونىڭ سوڭى كولەمدى ساۋدا سوعىسىنا اپارىپ cوعا جازداعان.

قىتاي باسشىسى بيىل قىتايعا شەتەلدەن يمپورت ەتىلگەن تاۋارلارعا سالىقتىڭ تومەندەيتىنىن مالىمدەدى. وعان قوسا شەتەلدىك كومپانيالار قىتايعا جەڭىلدەتىلگەن جولمەنەن ينۆەستيتسيا سالا الادى. بىراق، بەيجىڭ بيلىگى ناقتى قانداي جەڭىلدىكتەر دايىنداپ وتىرعانى تۋرالى اشىپ ايتپادى. بەيجىڭنىڭ بۇل جاڭا ساياساتى بويىنشا، قىتايعا شەتەلدەن كىرگەن ونىمدەر بۇرىنعىدان ارزانداماق. ال الداعى ۋاقىتتا شەتەلدىك كومپانيالار قىتايدا بيزنەس اشۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى كومپانيالاردان سەرىكتەس بولۋىنىڭ قاجەتى جوق. بۇل ەكى ماسەلە اقش-تىڭ قىتايعا دەگەن نارازىلىعىن تۋدىرعان باستى تۇيىندەر بولاتىن.

شي ءجينپيڭنىڭ بۇل قادامى اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ نارازىلىعىنا بەرگەن جاۋاپ دەپ قارالۋدا. قىتاي توراعاسى جانە ءوز مالىمدەمەسىندە ۋاشينگتونمەن بولعان تەكە-تىرەس جاعدايى تۋرالى توقتالمادى. بىراق، ترامپتىڭ «اۋەلى امەريكا» ۇرانىنا قارسى شي جينپيڭ «الەم ەلدەرى اشىق بولسىن» دەگەن ويىن العا تاستاعانداي بولدى. قىتاي باسشىسى سوزىندە: «سوڭعى 40 جىل ىشىندە قىتاي حالقى الەمگە قۇشاعىن كەڭ جايدى جانە الەم ەكونوميكاسىنا وزىندىك ۇلەسىن قوستى. رەفورما جانە سىرتقا اشىق قارىم-قاتىناستىڭ نەگىزىندە ۇلكەن وزگەرىستەر جاسالدى. قىتاي جاڭا عاسىرعا الەم ەلدەرىمەن بىرگە كىردى. قىتاي حالقى اشىق بولۋدى ۇلتتىق ساياسات رەتىندە قابىلدايدى»، – دەدى.

قىتاي باسشىسى وسىعان دەيىن جاھاندانۋدى قولداپ كەلگەن ليدەرلەردىڭ ءبىرى. ول حالىقارالىق جينالىستاردا جاھاندانۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى تۋرالى ايتىپ وتەدى. شيدىڭ كەزەكتى قادامى اقش-قىتاي اراسىندا اۋقىمدى ساۋدا سوعىسى الدىندا جاعدايدى باسقا باعىتقا بۇرىپ جىبەرگەندەي بولدى. ول قالىپتاسقان كوزقاراستاردى تاستاپ، بارلىق ماسەلەنى كەلىسسوز ارقىلى شەشۋگە بولادى دەگەن ويىن العا تارتتى. بۇل بەيجىڭنىڭ «ساۋدا سوعىسى» الدىندا ۋاشينتونعا جول بەرگەنىمەن بىردەي.

دەگەنمەن، بەيجىڭ بيلىگى شىنىندا ءوزىمشىل ساۋدا ساياساتىنان ۋاز كەشە قويا ما؟ كەيبىر ساراپشىلار، شەتەلدىك ونىمدەرگە كەدەن سالىعىن ازايتۋدى، شەتەلدىك كومپانيالارعا جەڭىلدىك جاساۋدى جانە زياتكەرلىك مەنشىك قۇقىعىن ساقتاۋ ماسەلەلەرىندە قىتاي بيلىگى بۇعان دەيىن دە تالاي ۋادە بەرگەن. بىراق بەيجىڭ بيلىگىنىڭ شىنايى ساۋدا ساياساتى جۇرت ويلاعانداي ءادىل بولماي شىققانىن العا تارتادى.

سونىمەن الەم كوز تىككەن، كۇدىك پەن ءۇمىتى ارالاس نازار اۋدارعان «ساۋدا سوعىسى» ءبىر قادام بولسا دا الىستاي ءتۇستى دەۋگە بولادى. بىراق، بەيجىڭ تارابى ءوزىنىڭ جاڭا ساۋدا ساياساتىنىڭ قىر-سىرىن جۇرتقا تولىق تانىستىرعان جوق. ايتالىق، شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ قىتاي نارىعىنا كىرۋىنە، بيزنەس اشۋىنا ناقتى قانداي جەڭىلدىكتەر جاسالاتىنى انىق ەمەس. وعان قوسا، قىتايعا كىرەتىن تاۋارلاردىڭ قانداي ءتۇرى، قانشا پايىزعا ارزاندايتىنى دا بەيمالىم. الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلەلەر قىتاي ساۋدا مينيسترلىگى، قارجى جانە سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرىنىڭ ارنايى مالىمدەمەلەرى ارقىلى انىقتالۋى مۇمكىن.

سونىمەن ترامپ ساۋدا سوعىسىن باستاپ، قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ جاندى جەرىنە قانجار قاداماسا دا، بەيجىڭدى ءبىر يلىكتىرىپ، اۋەلگى قاتاڭ ءارى ءوزىمشىل ساۋدا ساياساتىنىڭ بەتىن قايتارعانداي بولدى. قىتاي ۇكىمەتىنىڭ كەزەكتى جاۋابىنان كەيىن اق ءۇي قانداي رەاكتسيا بىلدىرەتىنى قازىرگە انىق ەمەس.

“The Qazaq Times”