قىتايدىڭ قارىمتا شابۋىلى امەريكالىق باق-تى ەكىگە جاردى: جەڭىمپاز كىم؟

اقش-قىتاي ساۋدا سوعىسىنىڭ العاشقى راۋندىندا امەريكالىق باق ەكىگە جارىلدى

قىتاي ۇكىمەتى سارسەنبى كۇنى اقش-قا ساۋدا قىسىمىن تۇسىرەتىن شارالار قابىلداعانى تۋرالى جاريا ەتتى. اقش باسىلىمدارى بۇل تۋرالى: «قىتاي «ەرۋلىگە قارۋلى» دەگەن بەينە تانىتىپ وتىر، اقش پەن قىتاي ساۋدا قاتىناسى شىنىندا سوعىسقا ۇقساپ بارا جاتىر»، – دەپ باعالادى. ەكى ەلدىڭ باق-ى بۇل «ساۋدا سوعىسىندا» كىمنىڭ سوعىس قۇربانى بولاتىنى تۋرالى جارىسا جازۋدا.

قۇراما شتاتتاعى ىقپالدى اقپارات قۇرالدارى «ۋاشينگتون پوست» (Washington Post) پەن CNN ارناسى، بۇل ساۋدا سوعىسىن باستاۋشى ترامپ دەپ كورسەتتى جانە ونىڭ ەڭ باستى زارداپ شەگۋشىلەرى ترامپقا قولداۋ كورسەتىپ، ونى اق ءۇي تورىنە شىعارعان جاقتاستارى دەگەن پىكىرلەرىن جاريا ەتتى. بۇعان قوسا قىتاي تارابى قۇراما شتاتتاعى سايلاۋشىلار (ترامپتىڭ جاقتاستارى) ارقىلى اق ۇيگە قىسىم تۇسىرۋگە تىرىسىپ وتىرعانىن العا تارتادى.

دەگەنمەن، Fox News ارناسىنىڭ بۇل تۋرالى حابارىندا: «ترامپ ۇكىمەتى حالىققا تۇسىنىك بەرىپ، بۇل ۋاقىتتىڭ سوققى ەكەنىن، سوعىستىڭ سوڭعى جەڭىمپازى ءبارى ءبىر امەريكا قۇراما شتاتى بولىپ قالاتىنىن انىقتاپ ايتۋى كەرەك»، – دەدى. سونىمەن، «اقش-قىتاي ساۋدا سوعىسى» تاقىرىبىندا امەريكالىق باق ءداستۇرلى تۇردە ەكىگە جارىلدى. الدىنعىلارى دەموكراتتاردى جاقتاۋشى باق بولسا، سوڭعىسى رەسپۋبليكاشىلدارعا قاراستى مەديا. كىم نە دەپ جاتىر؟

«ۋاشينگتون پوست»: قىتاي امەريكالىق سايلاۋشىلار ارقىلى اق ۇيگە قىسىم جاساماق.

قىتاي سارسەنبىدە اقش-تىڭ 50 ميلليارد دوللارلىق قۇنعا يە يمپورتىنا جاڭا تاريفتەردى ەنگىزگەنىن جاريالاپ، ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ قىتايلىق تاۋارلارعا قاراتقان تاريفتىك جوسپارىنان «كەك الاتىنىن» اڭعارتتى. «ۋاشينگتون پوست» باسىلىمى وسى مالىمەتتى بەرە وتىرىپ: «قىتاي قارىمتا شابۋىلعا ءوتتى. اقش-تىڭ سويا بۇرشاعىن قامتىعان 106 نەگىزگى ەكسپورتتىق ونىمدەرىن تاريف تىزىمىنە ەنگىزۋ «ساۋدا سوعىسىنىڭ» سوڭعى باسقىشقا جەتكەنى»، – دەدى.

اتالعان باسىلىم، قىتايدىڭ سويا بۇرشاق سەكىلدى اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنە جانە اۆتوكولىك پەن ۇشاققا جاڭا تاريفتەردى ەنگىزۋ ترامپ ۇكىمەتىنە ۇلكەن ساياسي پروبلەما جاساپ بەرۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى. (سويا بۇرشاقتىڭ اۆتوكولىك، ۇشاقتارمەن قاتار اتالاتىن سەبەبى، بۇل اۋىلشارۋاشىلىق ءونىمى اقش-تىڭ قىتايعا باعىتتالعان ەكسپورتىنىڭ باسىم بولەگىن ۇستايدى.

«ۋاشينگتون پوست» باسىلىمىنا پىكىرلەرىن بەرگەن ساراپشىلار: «قىتايدىڭ كەزەكتى جاساعان قادامى، ترامپقا وتپەن ويناپ وتىرعانىن بىلدىرگىسى كەلۋ ەكەنى بايقالادى. قىتاي اقش-قا: «ءبىز ءىستى بۇدان دا قيىنداتۋعا، سەندەردى بارلىق اۋىرتپالىقتا قالدىرۋعا دايىنبىز» دەگەن ەسكەرتۋ جاسادى»، – دەگەن پىكىرىن قوسادى. باسىلىمنىڭ ايتۋىنشا، قىتايدىڭ باستى ماقساتى – امەريكالىق سايلاۋشىلار ارقىلى اق ۇيگە قىسىم ءتۇسىرىپ، ترامپتىڭ ساۋدا ساياساتىن جۇزەگە اسىرماۋ.

ىقپالدى باسىلىمنىڭ بۇلاي دەيتىنى، 2016 جىلى سايلاۋدا ترامپتىڭ پايداسىنا داۋىس بەرگەن شتاتتاردىڭ باسىم كوبى اگرارلىق ءونىم ءوندىرۋشى شتاتتار. قىتاي اقش-تىڭ اگرارلىق ونىمدەرىنە جاڭا تاريف ەنگىزۋ ارقىلى ترامپتىڭ قولداۋشىلارىنا قىسىم تۇسىرمەك. ەڭ ۇلكەن بازارىنان ايىرىلعان فەرمەرلەر اق ۇيگە اتالعان ساۋدا ساياساتتان باس تارتۋ تالابىن قويۋى مۇمكىن دەگەندى العا تارتقانى. اتالعان باسىلىم شانحايداعى فۋدان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ اعا زەرتتەۋشىسى چىن ءديڭليدىڭ ءسوزىن كەلتىرە وتىرىپ، قىتاي امەريكالىق فەرمەرلەردى قوزعالىسقا كەلتىرىپ، اق ۇيگە قىسىم جاسايتىنىن قاداپ ايتادى.

اقش-تىڭ اۋىلشارۋاشىلىق ۇيىمى سارسەنبى كۇنى اقش ساۋدا پالاتاسى جانە اقش ءوندىرىس قاۋىمداستىعىمەن بىرگە پرەزيدەنتكە تالاپ قويىپ، ساۋدا تاريفتەرىن قىتايدىڭ يندۋستريالدى ساياساتىن وزگەرتۋشى قۇرال ەتىپ پايدالانباۋدى ەسكەرتتى. ترامپ ۇكىمەتى قىتايدىڭ ادىلەتسىز ساۋدا ساياساتىنا اشىنۋلى. ءارى قىتاي تارابى امەريكالىق كومپانيالارعا تەحنولوگيالاردى قىتايلىق كومپانيالارعا وتكىزىپ بەرۋ تالابىن قويادى. بۇل اقش ۇكىمەتىنىڭ اشۋىنا تيگەن ءبىر عانا ءىس ەمەس، قىتايدى اقش-تىڭ ساۋدا قۇپيالارىن كيبەر-شابۋىل ارقىلى ۇرلاۋ، اقش-تىڭ جوعارى تەحنولوگيا كومپانيالارىن اشىق نارىقتان ساتىپ الۋ، زياتكەرلىك قۇقىقتارعا قول سۇعۋ قاتارلى ىستەرمەن ايىپتايدى. اق ۇيگە ترامپ كەلگەلى بەرى ۋاشينگتون ناقتى شەكتەۋلەر جاساي باستادى. ساۋدا تاريفتەرى ارقىلى قىسىم تۇسىرسە، قىتاي تارابى بۇل تالاپتارىن قايتارىپ الادى دەپ ۇمىتتەنگەن. بىراق، بەيجىڭ «ەرۋلىگە قارۋلى»، «كەلسەڭ كەلگە» كوشتى.

«The New York Times»: ساۋدا قاقتىعىسى الەم ەكونوميكاسىن بىلىقپالىققا سالادى.

الەمگە تانىمال «نيۋ-يورك تايمس» باسىلىمى، اقش-قىتاي اراسىنداعى تاريفتەرمەن جاۋاپتاسۋى تۋرالى ايتا كەلىپ: «ەگەر بۇنداي ەگەرلەسۋ جالعاسا بەرسە، بۇل ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا زيان تيگىزىپ قانا قويماي، الەمدىك ەكونوميكانى بىلىقپالىققا سالادى»، – دەيدى. «نيۋ-يورك تايمس» وسىدان ەكى كۇن بۇرىن اقش بيزنەس قاۋىمداستىعىنىڭ ترامپتىڭ ساۋدا ساياساتىنا قارسى ەكەنىن ءبىلدىرىپ، وعان قوسا كولەمدى ساراپتاما جاريالاپ ەدى.

شىن مانىسىندە قىتايدىڭ ادىلەتسىز ساۋدا ساياساتىنا قارسى شارالاردى قولدانۋ، ترامپتىڭ سايلاۋدان بۇرىن ءوزىن قۇراما شتاتقا تانىتقان جوباسىنىڭ ءبىرى ەدى. بۇل جانە امەريكالىقتاردىڭ قىزۋ قارسى الۋىنا بولەنگەن بولاتىن. بىراق، سول كەزدە ترامپتى جاقتاۋشىلاردىڭ قاتاڭ ساۋدا ساياساتىنىڭ وزىندىك كەرى اسەرى بولاتىنىن جانە قىتايدىڭ قارىمتا شابۋىلى بار ەكەنىن ەسكەرمەسە كەرەك. قور نارىعىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى، كەيبىر امەريكالىق كومپانيالار دا شەگىنىپ شىعاتىنىن مالىمدەگەن.

«The New York Times»  باسىلىمىنىڭ مالىمدەۋىنشە، «General Electric» جانە «Goldman Sachs» سياقتى ونەركاسىپتىك الپاۋىتتار جانە كەيبىر اۋىل شارۋاشىلىق كومپانيالارى اق ۇيگە قارسىلىق ءبىلدىرىپ، تىنىق مۇحيتتىڭ ەكى جاعىنداعى تاريفتەر مەن ينۆەستيتسيالارعا قاتىستى شەكتەۋلەر اقش-تىڭ الەمدەگى ەڭ تابىستى جانە جىلدام دامىپ كەلە جاتقان نارىعىن قۇلدىراتۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتكەن.

Fox News: ترامپ ۇكىمەتى بۇنىڭ «جەڭىل جاراقات» ەكەنىن حالىققا ءتۇسىندىرۋى كەرەك.

Fox News ارناسى بۇل تالاستى تاقىرىپتا ءوز پىكىرىن كىبىرتىكتەمەي اشىق بىلدىرگەن اقپارات قۇرالى بولدى. Fox News وسى جولى دا «سۇيىكتى پرەزيدەنتتەرىن» قولداپ، سونىڭ جاعىندا سويلەدى. بۇل ترامپقا شابىت بەرگەنمەن بىردەي بولدى. اتالعان تەلەارنا حابارىندا: «قىتاي اقش-تىڭ دوسى ەمەس، ترامپتىڭ قىتايدى قىسپاققا الۋى وتە دۇرىس»، – دەگەن پىكىرىن جاريالادى.

حاباردا: «ءسىز بەن بىزگە بەلگىلى بولعانىنداي، اقش پەن قىتاي بۇگىن عانا ەمەس، الداعى ۋاقىتتا دا الەم الدىندا كۇش-قۋاتپەن ىقپال ءۇشىن بۇدان دا كۇشتى تىرەسۋلەرگە بارادى. ترامپ ۇكىمەتى ناقتى شارانى قابىلداپ وتىر. قىتاي اقش ءۇشىن ديپلوماتيا، ەكونوميكا جانە الەمدىك ساياساتتاعى كۇشتى قارسىلاس بولماق. الداعى باسەكە بۇدان دا قاتاڭ بولادى»، – دەلىنگەن.

Fox News ارناسى ساراپشىلاردىڭ دا پىكىرىن ۇسىنا وتىرىپ: «ترامپ ۇكىمەتى حالىققا قازىرگى جاعدايدىڭ ساۋدا سوعىسىنداعى جەڭىل زاقىمدالۋ ەكەنىن، ۇزاق بولاشاقتان الىپ قاراعاندا قۇراما شتات ءۇشىن ءتيىمدى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋى كەرەك. بولماي قويمايتىن بۇل سوعىستىڭ سوڭعى جەڭىمپازى اقش بولاتىنىن ايتۋى كەرەك»، – دەگەن.

اقش-تا ترامپ ۇكىمەتىن جاقتاۋشى تاعى ءبىر ىقپالدى اقپارات قۇرالى Breitbart News سايتى دا، اق ءۇيدىڭ كوزقاراسىن كوبىرەك قايتالادى. سايتقا سۇحبات بەرگەن اق ءۇيدىڭ باس ەكونوميكالىق كەڭەسشىسى لارري كۋدلوۋ (Larry Kudlow): «پرەزيدەنت بۇل كۇرەستى امەريكا قۇراما شتاتى ءۇشىن جاسادى، الەمدىك ساۋدانى جاقسارتۋ ءۇشىن جاسادى»، – دەگەن پىكىرىن بەرگەن.

مىنە بۇلار اقش-قىتاي ساۋدا سوعىسى تۋرالى قۇراما شتاتتاعى باق-تىڭ پىكىرلەرى. ءار قادامى ساناۋلى، ءار كومەگى ساتۋلى قىتايدىڭ ساۋدا ساياساتى مەن وزگە دە ساياساتى الدىندا ورتا ازيانىڭ دارمەنسىز ەكەنى بەلگىلى. بىراق، بۇعان قارسى اقش-تا باستالعان كۇرەستىڭ تولقىنى، مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندە قالىپ قويمايدى. ەرتەڭگى كۇنى ەۋروپا ەلدەرى قۇراما شتاتقا ءۇن قوسسا، بۇل الەمنىڭ ەكىنشى ءىرى ەكونوميكاسى سانالاتىن قىتاي ءۇشىن ۇلكەن سوققى بولىپ داريدى.  

“The Qazaq Times”