مۇسىلماندارعا ەسىك اشقان كانتسلەردىڭ نەگە جولى بولمادى؟

گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەل ءوز ەلىنىڭ عانا ەمەس، ەۋروپا ەلدەرىنىڭ سوڭعى بىرنەشە ون جىلدان بەرگى تاريحىنداعى ەلەۋلى ايەل ساياساتكەر بولدى. ول پراگماتيكالىق جانە پاراساتتى كوشباسشى رەتىندە باعالانىپ كەلەدى. ول بيلىك قۇرعان جىلداردا بىرنەشە رەت الەمدىك جىل ادامى اتالعان بولاتىن. ءتىپتى ونى «گەرمانيانىڭ حانشايىمى» نەمەسە «ەۋروپا حانشايىمى» دەپ تە اتاستى.

دەگەنمەن، سوڭعى سايلاۋدا ونىڭ وسى اتاق-ابرويىنا داق تۇسكەندەي بولدى. مەركەلدىڭ ميگراتسيالىق ساياساتى ەلدەگى وڭشىل ساياسي كۇشتەردىڭ شامىنا تيگەنى انىق. سايلاۋدا ونىڭ پارتياسى تاريحتاعى ەڭ قيىن كۇنگە تاپ بولدى. جاڭا كواليتسيا قۇرۋ تۋرالى كەلىسسوزدەردىڭ تارتىسقا تولى بولۋى مەركەل ساياساتىن ىدىراتىپ جىبەرە جازدادى. ول سوندا دا ۇكىمەتتى جاساقتاپ، ءتورتىنشى رەت كانتسلەرلىك تاققا شىقتى.

كەي ساراپشىلار كونسەرۆاتيۆتى كوزقاراستى ۇستانعان انگەلا مەركەلدىڭ ساياسي تۇعىرىنا سىزات ءتۇستى دەپ تە باعالاپ جاتىر. بىراق مەركەلدىڭ تانىمالدىعى ءالى دە بۇرىنعى دەڭگەيىندە قالا بەردى. سەبەبى، ارنادان ارناعا اۋىسىپ، قۇبىلىپ جاتقان گەوساياسي جاعدايدا انگەلا مەركەل ءالى دە بولسا ەۋروپانىڭ ەڭ باستى قۇندىلىقتارى ءۇشىن كۇرەسكەر تۇلعا رەتىندە سانالىپ وتىر.

فيزيكا دوكتورىنان گەرمانيا كانتسلەرىنە دەيىن

انگەلا مەركەل (بۇرىنعى فاميلياسى كاسنەر بولعان) گامبۋرگ قالاسىندا 1954 جىلى 17 ماۋسىم كۇنى تۋعان. مالىمەتتەرگە قاراعاندا ونىڭ اكەسى شىركەۋ قىزمەتكەرى بولىپتى. انگەلانىڭ بالالىق شاعى سوتسياليستىك رەجيمنىڭ باسقارۋىنداعى شىعىس بەرليندە، شەتكى ءبىر اۋداندارىندا وتكەن. كەيىن ول لەيپتسيگ ۋنيۆەرسيتەتىندە فيزيكا ماماندىعى بويىنشا دوكتورلىق قورعاعان. گەرمانيا دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ عىلىم اكادەمياسىندا ىستەگەن.

ول ءوزىنىڭ كۋرستاسى ۋلريح مەركەلمەن تۇرمىس قۇراعان، بىراق ءتورت جىل عانا بىرگە تۇرعان ەكەن. 1980 جىلداردىڭ سوڭىندا ول ءوزىنىڭ ساياساتتاعى بەلسەندىلىگىن كورسەتە باستايدى. ايتالىق، 1989 جىلى شىعىس بەرليندە باستالعان دەموكراتيالىق قوزعالىستاردا بەلسەندىلىك تانىتقان. بەرلين قورعانى قۇلاعاننان كەيىن العاشقى دەموكراتيالىق سايلاۋمەن شىعىس گەرمانيانىڭ ۇكىمەتى قۇرىلدى. وسى تۇستا انگەلا مەركەل ۇكىمەتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى بولىپ ساياساتتاعى ساپارىن باستايدى.

1990 جىلى ەكى گەرمانيانىڭ بىرىگۋىنەن كەيىن حريستيان دەموكراتيالىق كەڭەسى پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولىپ، ءبىر جىلدان كەيىن ايەلدەر مەن جاستار قۇقىعى بويىنشا فەدەرالدىق مينيستر بولىپ تاعايىندالعان. ول كەزدە گەرمانيانىڭ كانتسلەرى گەلمۋت كول بولاتىن. 2000 جىلعا جەتكەندە كولدىڭ اتىنا حدپ-نى زاڭسىز قارجىلاندىرعان دەگەن ايىپ تاعىلىپ، مەركەل جاعىنان ونىڭ وتستاۆكاعا كەتۋى تالاپ ەتىلگەن. وسىدان كەيىن كوپ وتپەي مەركەل پارتيانىڭ باسشىسى بولدى. ال، 2005 جىلعا جەتكەندە انگەلا مەركەل گەرمانيا تاريحىنداعى العاشقى ايەل كانتسلەر بولىپ سايلاندى.

«داعدارىستا جول تاپقان كوشباسشى»

مەركەلدىڭ كانتسلەر بولىپ تاعايىندالۋىن كوپتەگەن ساياساتكەرلەر قابىلداي الماعان. ءتىپتى، ونىڭ ساياساتىن ءوزى سەكىلدى «تالعامسىز كيىنۋ» دەپ سىنعا العان. الايدا مەركەل داعدارىس جىلدارىندا بيۋدجەتتىك شىعىنداردى ۇقىپتىلىقپەن باسقارۋمەن، ارتىق شىعىندى قاتاڭ تەجەۋمەن ايگىلى بولا باستادى. ءتىپتى، وسى تۇستاردا گەرمانيا ەو-نىڭ داعدارىستان ەسەڭگىرەگەن ەلدەرىنە قۇتقارۋشى بولىپ كورىندى. ەۋروپا وداعىنداعى ورتاق ۆاليۋتانىڭ جالپىلاما بولۋىنا دا مەركەلدىڭ ۇلكەن ىقپالى بولدى.

گەرمانيانىڭ سوڭعى جىلدارداعى ەكونوميكالىق دامۋى مەن قوعامدىق كورسەتكىشتەرىنە قاراي وتىرىپ، انگەلا مەركەلدىڭ دە ابروي-اتاعى اسپانداي ءتۇستى. ءتىپتى، نەمىس ەلى وعان قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە جول تاۋىپ، ەلدى الىپ شىققان پاراساتتى كوسەم رەتىندە قارايدى. دەگەنمەن، 2013 جىلعا جەتكەندە گەرمانيا ەركىن دەموكراتيالىق پارتياسىنان ۇتىلىپ قالىپ، ەندىگى جەردە مەركەل سوتسيال-دەموكراتتارمەن بىرلەسۋگە ءماجبۇر بولدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ ساياساتى قاتال ەكونوميكالىق ساياسات رەتىندە كورىنە باستادى.

«ەگەر ماعان مۇرسات بەرگەندە ...»

انگەلا مەركەل كانتسلەر بولىپ تۇرعان جىلداردا ونىڭ ەڭ كوپ باس قاتىرعان ءىسى – ميگرانتتار ماسەلەسى بولدى. 2015 جىلى ول ميگرانتتارعا قاراتا «ەلدەگى كەيبىر ادامدار ۇيىنە قايتۋىنا تۋرا كەلەدى» دەگەندە، كوپشىلىك جۇرت ونى «مەيىرىمسىز، تاسباۋىر» دەپ اتاستى. الايدا، ميگرانتتاردىڭ اعىمى كۇشەيگەندە ول ەو ەرەجەلەرىن ۋاقىتشا توقتاتا تۇرىپ، شەكارالاردى اشۋ كەرەك دەگەن ۇستانىممەن ورتاعا شىقتى. مەركەلدىڭ بۇل ساياساتى بۇۇ جاعىنان دا جوعارى باعالاندى جانە «Time» باسىلىمى ونى سول جىلدىڭ «جىل ادامى» اتاعىنا لايىق دەپ تاپتى.

ەڭ ءبىر ايتۋعا تۇرارلىعى – مەركەل پارتياسىنىڭ «ءبىزدىڭ قۇشاعىمىز اشىق» دەگەن ۇرانى نەمىستەردىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىندا قولداناتىن سوزىنە اينالدى. الايدا، ونىڭ ميگرانتتارعا اشىق ساياساتى وڭشىل «گەرمانيا ءۇشىن التەرانتيۆا» پارتياسىمەن قايشىلىققا ۇلاستى. بۇل پارتيانىڭ ىقپالىندا انتي-يسلامدىق قادامدار ەلدىڭ شىعىسىنان باستالىپ، تۇتاس گەرمانياعا جايىلىپ كەتتى. بۇعان تەررورلىق شابۋىلدار قوسىلىپ، مەركەلدىڭ ساياسي بەدەلىنە كەرى اسەر ەتتى جانە ونىڭ ورتاق كواليتسيا قۇرۋ ىسىنە دە ۇلكەن كەدەرگى كەلتىردى. بۇل تۋرالى مەركەل ءبىر سوزىندە: «ەگەر ۋاقىتشا ارتقا قايتا تۇرۋعا مۇرسات بەرگەندە، وندا گەرمانيانى ميگراتسيا اعىمىنا توتەپ بەرە الاتىن كۇيگە كەلتىرەتىن ەدىم»، – دەگەن.

مىنە، بۇل ءتورتىنشى رەت گەرمانيا كانتسلەرى بولعان انگەلا مەركەل حانىمنىڭ ساياسي كارەراسىنىڭ لەزدىك كارتيناسى. قالاي دەسە دە، ول ەۋروپا قۇندىلىعى ءۇشىن كۇرەسكەن ساياسي قايراتكەر رەتىندە ەو-نىڭ جانە الەم ەلدەرىنىڭ قۇرمەتىندە يە بولىپ قالدى.

“The Qazaq Times”