ترامپ يرانعا قىل بۇراۋ سالىپ، قىسا تۇسپەك

وتكەن اپتانىڭ جۇما كۇنى اقش پرەزيدەنتى مالىمدەمە جاساپ، 2015 جىلى جاسالعان يران يادرولىق كەلىسىمىنە ايتارلىقتاي وزگەرتۋلەر ەنگىزىلمەيتىن بولسا قۇرما شتاتتاردىڭ كەلىسىمنەن شىعىپ كەتەتىنىن ايتتى. بۇل اقش ۇكىمەتى مەن ونىڭ ەۋروپالىق وداقتاستارى اراسىنداعى كۇردەلى كەلىسسوزدەرگە كوپ ۋاقىت قالماعانىن تۇسىندىرەدى. بۇل تۋرالى «WSJ»  باسىلىمى حابارلادى.

ترامپ ءوزىنىڭ جوعارى دارەجەلى كەڭەسشىلەرىمەن كەزدەسۋدەن كەيىن، يران يادرولىق ماسەلەسىنىڭ ايتارلىقتاي جاقسارماعانىن العا تارتا وتىرىپ، ير-عا جاڭا سانكتسيا جوباسىن جاساۋعا شەشىم قابىلداعان ەدى. قازىر ترامپ ۇكىمەتى بۇل سانكتسيا جوباسىن جاساۋعا كىرىسىپ كەتتى. جاڭا سانكتسيا 2015 جىلعى كەلىسىمگە سايكەس، يران يادرولىق باعدارلاماسىنا قاتىسى جوق سالالاردان سالۋعا تىرىسۋدا. جاڭا سانكتسيا سوڭعى كەزدەگى يراننىڭ ۇكىمەتكە قارسى نارازىلىق ەرەۋىلشىلەرىنە جاساعان قىسىمىن نەگىزگى باعىت ەتىپ العان. ترامپ بۇل جاڭا سانكتسيا تۋرالى مامىر ايىندا قايتالاي شەشىم قابىلداۋى دا مۇمكىن.

ترامپ شەشىمىندە ەكى ىقتيمال جولدى كورسەتىپ وتىر، ونىڭ ءبىرى – كەلىسىمگە ماڭىزدى وزگەرىس ەنگىزۋ، ەندى ءبىرى – قۇراما شتاتتاردىڭ كەلىسىمنەن شىعۋى. ونىڭ ايتۋىنشا 2015 جىلعى كەلىسىم يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا ايتارلىقتاي دەڭگەيدە شەكتەۋ قويماعان جانە سانكتسيالاردان جالتارۋعا مۇمكىندىك قالدىرعان. الايدا، كەلىسىمگە قول قويعان ەۋروپالىق ەلدەردىڭ باسشىلارى كەلىسىمدى وزگەرتۋگە قارسى. ولاردىڭ الاڭدايتىنى – بۇل جاعداي  يراننىڭ يادرولىق كەلىسىمىنەن تولىق باس تارتۋىنا جانە  يادرولىق قارۋدى دامىتۋ پروتسەسىن تەزدەتۋىنە سەبەپشى بولۋى مۇمكىن.

ەو-نىڭ ديپلوماتيالىق دەپارتامەنتى جۇما كۇنى مالىمدەمەسىندە،  ەۋرووداقتىڭ ترامپ شەشىمىن تالقىلايتىنى ايتىلدى. سونىمەن بىرگە، ەو يران يادرولىق كەلىسىمىن تولىق جانە تاباندى ىسكە اسىرۋعا بەل بايلاپ وتىرعانىن دا ءبىلدىردى.

ترامپ شەشىمىن جاريالاعاننان كەيىن يراننىڭ ءسىم باسشىسى جاۆات زاريت تۆيتتەر پاراقشاسىنا، ترامپ ۇكىمەتى يرانمەن جاساسقان وسى ءبىر كەلىسىمدى بۇزۋعا ارەكەتتەنىپ كەلەدى دەپ ايىپتادى. ول سوزىندە: «اقش-تىڭ بۇل شەشىمى ءۇشىن كەلىسسوزگە ورىن بەرىلمەيدى. قۇراما شتات ءوزىنىڭ ەسكى ادەتىن قايتالاماۋى كەرەك. كەرىسىنشە يران سەكىلدى كەلىسىمدى تولىق ساقتاۋى ءتيىس»، – دەدى.

2015 جىلعى كەلىسىمگە قول قويعان ەلدەردىڭ اراسىندا رەسەي مەن قىتاي دا بار. ولار دا كەلىسىمنىڭ وزگەرتىلۋىن قولدامايدى.

اقش ۇكىمەتىنىڭ جوعارى وكىلى مالىمدەمەسىندە، اقش يران كەلىسىمىنە قول قويۋشى ەل رەتىندە كەلىسىمدى جالعاستىرادى، بىراق بۇل كەلىسىم وزگەرتىلۋى كەرەك ەكەنىن العا تارتتى. ول وزگەرتۋ تالابىندا: «كەز-كەلگەن جاڭا كەلىسىم يراننىڭ يادرولىق بەلسەندىلىگى ارتا تۇسكەن جاعدايدا، امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن ونىڭ ەۋروپالىق سەرىكتەستەرى تەز ارادا قاتاڭ سانكتسيالاردى قالپىنا كەلتىرە الاتىن بولۋى ءتيىس. بۇل قاۋىپ ەشقاشان اياقتالمايدى»، – دەدى.

ترامپ كەلىسىمگە وزگەرىس ەنگىزۋ تۋرالى: «جاڭا كەلىسىم بويىنشا حالىقارالىق ينسپەكتورلارعا قوسىمشا وكىلەتتىك بەرىلۋى ءتيىس. ايتالىق ولار قاجەتتى تەكسەرۋ جۇرگىزە الاتىن بولۋى كەرەك. يراننىڭ ۇزاق مەرزىمدى زىمىران جوباسىن قامتيتىن، يادرولىق قارۋدىڭ بەلگىلى ءبىر تۇرىنە جاقىنداي تۇسكەنى بايقالسا جازالاۋ شارالارىن كۇشەيتۋگە جول بەرۋى ءتيىس»، – دەگەن.

بۇۇ اگەنتتىگىنىڭ كورسەتكەن اقپاراتىنا قاراعاندا، ينسپەكتورلار يراننىڭ بارلىق جەرلەرىندە تەكسەرۋ جۇرگىزە الادى، بىراق، تەھران (تەگەران) بيلىگى حالىقارالىق ينسپەكتورلاردى سەزىمتال اسكەري نىساندارعا تەكسەرۋىنە جول بەرمەگەن. ال اقش بولسا، بۇۇ ينسپەكتورلارى كۇدىكتى اۋماقتاردى باقىلاۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەر الۋى ءتيىس دەگەندى قۋاتتاپ وتىر.

قۇراما شتات شەندىلەرىنىڭ دە پىكىر ايىرماشىلىعىن بايقاي الامىز. ايتالىق، اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى رەكس تيللەرسون دا يراننىڭ كەلىسىمگە سايكەستىگى ماسەلەسىندە ەو مەن بۇۇ وكىلدەرىنىڭ پىكىرىن قولداپ وتىر.

ترامپتىڭ العا قويعان ساياساتى يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىن الداعى ون جىلعا ەمەس، ءبىر جولاتا قىسقارتۋعا باعىتتالعان. بۇعان قوسا، يران وسى كەلىسىمدى اتقارماسا اقش-تىڭ يادرولىق سانكتسيالارى بىردەن قالپىنا كەلتىرىلەتىن بولادى.

يران ءسىم-ءى وتكەن جۇما كۇنى «يسلام اقپاراتتىق اگەنتتىگى» (Islamic Republic News Agency) ارقىلى تاراتقان مالىمدەمەسىندە، اقش-تىڭ جاڭا ساياساتىن ايىپتادى جانە كەلىسىم تۋرالى كەلىسسوزدەردى قابىلدامايتىنىن، بۇرىنعى كەلىسىمگە وزگەرىس ەنگىزۋگە قارسى ەكەنىن ءبىلدىردى. مالىمدەمەدە، يراننىڭ باس پروكۋراتۋراسىنا باعىتتالعان شەكتەۋ شارالارى زاڭسىز، ول بارلىق حالىقارالىق قۇقىقتاردى بەلدەن باسۋ دەپ سىنعا الدى.

اقش-تىڭ جاڭا سانكتسياسىندا ەكى قىتايلىق ازامات تا تىركەلگەن. ولار يراننىڭ قارۋ-جاراق جانە يادرولىق باعدارلاماسىنا قولداۋ بىلدىرگەن دەگەن ايىپتار ارقالادى.

“The Qazaq Times”