وت پەن سۋداي وتاسا الماعان وڭتۇستىك جانە سولتۇستىك كورەيانىڭ تاتۋلىعىنا نە سەبەپ؟

2017 جىلى الەمنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعى، دامۋ باعىتى سولتۇستىك كورەياعا تىكەلەي بايلانىستى بولدى. جاڭا جىلدىڭ كەلۋىمەن بۇل وڭىردە بولعان قانداي دا ءبىر ساياسي وزگەرىستەر الەم ەلدەرىن ەلەڭدەتپەي تۇرمادى. جاڭا جىلدى قارسى الۋ كەشىندە پيوڭياڭ (پحەنيان/Pyongyang) جىلداعىداي ەمەس سالتاناتتى وتشاشۋمەن قارسى الدى. دەسە دە، وتشاشۋ سالتاناتى پيوڭياڭنىڭ الەمدىك ءىرى قالالاردىڭ قاتارىنا قوسىلعانىنا كورسەتكىش بولا المايدى. بىراق، سولتۇستىك كورەيانىڭ جاڭا جىلدى وتشاشۋ سالتاناتىمەن قارسى الۋى BBC-ءدىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ، بۇل تۋرالى الەم ەلدەرىنە حابارلادى.

سولتۇستىك-شىعىس ازيا داعدارىسى

قۇراما شتاتقا جاڭا پرەزيدەنت كەلگەن سوڭ، اقش-وڭتۇستىك كورەيا بىرلەسىپ اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلار وتكىزۋ ارقىلى سولتۇستىك كورەياعا سەس كورسەتتى. الايدا، ويلاماعان جەردەن سولتۇستىك كورەيا «ستراتەگيالىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە قاتەر ءتوندىردى» دەپ باعالاپ، «ءوز-ءوزىن قورعاۋ» جەلەۋىمەن بىرنەشە ايدا جاڭا بالليستيكالىق زىمىرانداردى ۇشىرىپ، سۋتەگى بومباسىن ءساتتى سىناقتان وتكىزگەن.

سولتۇستىك كورەيا سول كەزدە قىتاي تارابىنىڭ «قوس تاراپتى توقتاتۋ» (سولتۇستىك كورەيانى زىمىران جانە يادرولىق سىناقتارىن توقتاتۋىعا، اقش-وڭتۇستىك كورەيانى بىرلەسكەن وقۋ-جاتتىعۋلارىن توقتاتۋعا شاقىرۋ) ۇندەۋىنە قۇلاق اسپادى. ال وسىمەن قاتار، وڭتۇستىك كورەيانىڭ «ساد» زىمىران قورعانىس جۇيەسىن ورناتۋى تۇبەك جاعدايىن ءتىپتى دە شيەلەنىستىرىپ جىبەردى. تۇبەك ماسەلەسى شيەلەنىس شەگىنە جەتكەندە، وتكەن جىلدىڭ 23 جەلتوقساندا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى سولتۇستىك كورەياعا باعىتتالعان سانكتسيانى كۇشەيتتى.

كيم جوڭ ۋننىڭ (كيم چەن ىن/ Kim Jong Un) ەل حالقىنا جاساعان جاڭا جىلدىق جولداۋىندا، وزدەرىنىڭ يادرولىق قارۋلارىن العا تارتا وتىرىپ، وڭتۇستىك كورەيامەن كەلىسسوز ۇستەلىنە بارۋعا دايىن ەكەنىن بىلدىرگەن ەدى. وسى ارادا سولتۇستىك كورەيانىڭ توسىننان پوزيتسياسىن وزگەرتۋى، ەكى ەل اراسىنداعى تىكەلەي بايلانىس جەلىسىنىڭ قوسىلۋى، سولتۇستىك كورەيا 2018 جىلعى قىستىق وليمپياداعا قاتىساتىن بولۋى، ەكى كورەيا اراسىنداعى كەلىسسوزدەردىڭ ءوتۋىنىڭ ءبارى دە ساراپشىلاردىڭ وينا دا كىرمەگەن ىستەر ەدى.

سوڭعى جىلدارى سولتۇستىك كورەيا يادرولىق ماسەلەسى اقش، قىتاي، وڭتۇستىك كورەيا جانە جاپونيا اراسىنداعى ەڭ ۇلكەن قايشىلىقتى تاقىرىپ بولىپ كەلدى. قىتاي سولتۇستىك كورەيانىڭ ەڭ نەگىزگى ارقا سۇيەر بولعانىمەن، كورەي تۇبەگىنىڭ يادرولىق قارۋسىز بولۋىن قولداپ كەلدى.

جاقىندا دونالد ترامپ جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇقپاتىندا: «مەن كيم جوڭ ۋنمەن جاقسى  ارالاسىپ كەتە الامىن، مەن وزگەلەرمەن تەز ءتىل تابىسام. بۇل جاعداي سىزدەردى تاڭعالدىراتىن شىعار»، – دەگەن. ترامپتىڭ بۇل ءسوزى راسىندا الەمدىك باق-تى تاڭقالدىردى.  سەبەبى، جازدا ترامپ كحدر باسشىسىنا «زىمىران ادام» دەگەن لاقاپ ات تاقسا، ءوز كەزەگىندە كيم جوۋ ۋن ترامپتى «الجىعان شال» دەپ اتاعان بولاتىن.

نە سەبەپ؟

سولتۇستىك-شىعىس ازيا شيەلەنىسىنىڭ جاقسارۋىنىڭ سەبەبىن كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەر ەكونوميكالىق قىسىمنىڭ ناتيجەسى دەپ قارايدى. سوڭعى سانكتسيا كەزىندە سولتۇستىك كورەيانىڭ يمپورت ەتەتىن مۇناي ءونىمى 90 پايىزعا دەيىن قىسقارعان بولاتىن. ال، ۇقساماعان پىكىردىڭ ءبىرى ۇلىبريتانيا ارقىلى وڭتۇستىك كورەياعا قاشىپ بارعان سولتۇستىك كورەيانىڭ بۇرىنعى سىرتقى ىستەرگە جاۋاپتى جەتەكشىسى تاي يوڭ حاۋدىڭ ايتۋىنشا، تۇبەك قايشىلىعىنداعى تاراپتار قىتاي العا تارتقان «قوس تاراپتى توقتاتۋ» ۇندەۋىنە كەلىسىم بەرگەن. دەسە دە، بۇنىڭ شىندىققا قانشالىقتى جاقىن ەكەنى بەلگىسىز.

“The Qazaq Times”