يادرولىق سوعىس قاۋىپى قاي دەڭگەيدە: كىمدە قانشا يادرولىق قارۋ بار؟

ءوزىنىڭ يادرولىق قارۋلارىنان باس تارتقان قازاقستان بۇگىندە دۇنيە ەلدەرىنە  يادرولىق قارۋسىز الەم قۇرۋدى ۇسىنىپ كەلەدى. دەگەنمەن، سوڭعى كەزدەرى الەم ەلدەرى اراسىندا قاقتىعىستار جيىلەپ، يادرولىق سوعىس قاۋپى كۇشەيە ءتۇستى. سولتۇستىك كورەيا وتكەن جىلى يادرولىق باعدارلامالاردى دامىتۋدا تىڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. اقش پرەزيدەنتى ترامپ ەلدىڭ يادرولىق ارسەنالىن تولىقتاي جاڭارتۋعا بۇيرىق بەردى.

3 قاڭتار كۇنى «انىقتامالىق اقپارات جەلىسى» (Reference information network)  ارگەنتينانىڭ «بۋەنوس-ايرەس ەكونوميكا جاڭالىقتارى» سايتىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، سولتۇستىك كورەيا باسشىسى كيم جوڭ ۋن «يادرولىق تۇيمەنى» (يادرولىق قارۋدى ىسكە قوسۋشى قوبديشا) جۇمىس ۇستەلىنە الىپ شىعۋ قاۋىپى بار دەپ حابارلادى. وسىدان بىرنەشە ساعات وتكەننەن كەيىن اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ءوزىنىڭ تۆيتتەر پاراقشاسىنا «مەنىڭ قولىمداعى «يادرولىق تۇيمە ونىڭ قارۋىنان الدە قايدا ۇلكەن ءارى قۋاتتى» دەپ جازعان. الەم ليدەرلەرىنىڭ بۇل ارەكەتى ادامدارعا يادرولىق سوعىس قاۋىپىن ەلەستەتپەي قويمايدى.

جاز ايلارىندا اقش پەن سولتۇستىك كورەيا اراسىنداعى شيەلەنىس دۇنيەنى الاڭداتپاي قويمادى.  اقش ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق اكتيۆتەرىنە دەيىن سولتۇستىك كورەياعا جاقىن سۋ ايدىندارىنا الىپ كەلدى. كورشىلەس ايماقتار مەن مەملەكەتتەر سولتۇستىك كورەيانىڭ توسىننان يادرولىق سوعىس قوزعاۋىنان الاڭداعان ەدى. دەسە دە سوڭعى كەزدەرى سولتۇستىك كورەيا ماسەلەسى ءبىرشاما وڭدى ناتيجەلەرىن كورسەتىپ، كەلىسسوزگە نيەت تانىتا باستادى. ايتالىق ەكى كورەي ەلىنىڭ رەسميلەرى 9 قاڭتاردا كەزدەسىپ، سويلەسپەك.

الەمنىڭ يادرولىق قارۋ باسەكەسىنىڭ كوش باسىندا كىم تۇر؟

وسى سۇراققا وراي، «Washington Post» باسىلىمىنىڭ، وتكەن جىلى تامىز ايىندا جاريا ەتكەن اقش بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ەسەبىنە نازار اۋدارۋعا تۋرا كەلەدى. ونداعى مالىمەتكە سايكەس، بۇكىل الەمدەگى يادرولىق وق تۇمسىقتاردىڭ سانى 14995 دانا. سونىڭ ىشىندە سولتۇستىك كورەيانىڭ زىمىراندارعا ارنالعان يادرولىق قارۋلارى دا بار. قازىردىڭ وزىندە سولتۇستىك كورەيادا 60 يادرولىق قارۋ بار، ءارى بۇل ەلدە يادرولىق قارۋلاردى ءوندىرۋ قارقىندى تۇردە ءجۇرىپ جاتىر.

«اتوم عىلىمىنىڭ بيۋللەتەنى» باسىلى امەريكالىق عالىمدار فەدەراتسياسى مەن قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ساراپشىلارى كورسەتكەن مالىمەتتەردى العا تارتقان. وندا 2017 جىلدىڭ تامىز ايىنا دەيىن، الەمدە 9 مەملەكەتتە جيىنى 14 مىڭ 995 دانا يادرولىق قارۋ بار دەپ كورسەتكەن.

رەسەي 7 مىڭ دانا يادرولىق وق تۇمسىقپەن يادرولىق قارۋ بويىنشا الەمنىڭ ءبىرىنشى ورىنىندا تۇر. بۇل يادرولىق قارۋلاردىڭ 1910 داناسى پايدالانۋ تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. ال، 2700 داناسى جويىلدى نەمەسە جويىلۋ ۇستىندە. 2390 دانا يادرولىق قارۋ تولىق جابدىقتاۋدان وتپەگەن.

دەگەنمەن، قۇراما شتاتتىڭ يادرولىق ارسەنالى دا رەسەيدەن قالىسا قويمايدى. اتالعان مالىمەتتە، اقش-تا 6800 دانا يادرولىق قارۋ بار بولىپ، ونىڭ 1800 داناسى پايدالانۋعا دايىن دەپ كورسەتىلگەن.

بۇل ەكى دەرجاۆامەن سالىستىرعاندا وزگە جەتى يادرولىق قارۋعا يە ەل ءبىرشاما ارتتا قالعان. فرانتسيادا 300 دانا، قىتايدا 270 دانا (بۇنىڭ قانشا داناسى تولىق جابدىقتالعانى انىق ەمەس), ۇلىبريتانيادا 215 دانا، پاكىستاندا 140 دانا، ءۇندىستاندا 130 دانا، يزرايلدە 80 (كەي دەرەكتەردە 120 دانا بار بولۋى مۇمكىن دەلىنگەن), سولتۇستىك كورەيادا 60 دانا يادرولىق وق تۇمسىق بار.

“The Qazaq Times”