پۋتين جاتتىعۋدى باقىلاۋدا. فوتو: Euronews.

الەم گەوساياساتى ابىر-سابىر كۇيدە تۇرعاندا، اسىرەسە اقش-رەسەي، رەسەي-ناتو، رەسەي-ەۋروپا، اقش-سولتۇستىك كورەيا، اقش-يران ارالارىندا شيەلەنىسكەن قايشىلىقتار كوبەيىپ، باتىس پەن شىعىستىڭ قۇلاعى وق داۋىسىنا ءتۇرۋلى تۇرعان ساتتە، رەسەي مەن بەلارۋس بىرلەسكەن «باتىس-2017» اتتى زور كولەمدى اسكەري وقۋ-جاتتىعۋىن (بۇدان بىلاي ءاوج) وتكىزدى. بۇعان كۇللى باتىس جۇرتىنىڭ الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەنى راس. سەبەبى، بۇل جولى الەمدەگى ەكىنشى ءىرى اسكەري دەرجاۆا ءوزىنىڭ اسكەري قۋاتىن تولىق كورسەتۋگە تىرىستى.  

باتىس ەلدەرى نەگە «باتىس»-تان قورىقتى؟

رەسەي جاق بۇل جولعى ءاوج-نى اشىق-جاريا تۇردە وتكىزدى. دەمەك، «باتىس-2017» باتىس ەلدەرىن ۇرەيلەندىرگەنىمەن سول ەلدەردەگى قورعانىس كۇشتەرى ءۇشىن رەسەيدىڭ اسكەري قۋاتىن ناقتى سارالاي الۋىنا ۇلكەن وراي بولدى. ياعني، رەسەيلىك قارۋلى كۇشتەردىڭ قارۋ-جاراق، وزگە دە وزىق سوعىس قۇرالدارىنداعى جاڭالىقتار مەن وزگەدە رەفورمالارىن انىق باقىلاۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، اسكەري قولباسشىلىق تەورياعا ايرىقشا ءمان بەرە وتىرىپ، ستراتەگيالىق جاتتىعۋلار بارىسىندا جاڭا ۇلگىلەر قالىپتاسىپ شىعادى ءارى سىننان وتەدى. سوندىقتان دا مۇنداي كولەمدى اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلار تۇتاس ارميانىڭ قانشالىقتى دايىندىقتا ەكەنىن دە انىق كورسەتە الادى.

رەسەي تارابى بۇل رەتكى اسكەري وقۋ-جاتتىعۋعا 13 مىڭعا تاياۋ اسكەر قاتىسقانىن العا تارتقان ەدى. الايدا، باتىس ساراپشىلارى جاتتىعۋدىڭ سالماعىن سارالاي كەلە رەسەي كورسەتكەن بۇل مالىمەتكە سەنە المادى. ولار جاتتىعۋعا قاتىسقان اسكەر سانى بۇل شامادان كەمىندە ءبىر ەسەگە كوپ بولۋى مۇمكىن دەپ قارايدى.

«باتىس» اسكەري جاتتىعۋى كەزىندە ناتو تارابى كىرپىك قاقپاستان اڭدۋمەن بولدى دەۋگە بولادى. رەسەي مەن بەلارۋس اسكەري قۋاتىن ناقتى باعامداۋ ءۇشىن ولار سپۋتنيك پەن رادارلارىنىڭ بارلىق مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، جاتتىعۋدى قاداعالادى. سونىڭ ناتيجەسىندە ناتو تارابى رەسەيدە بولىپ جاتقان اسكەري قۋاتتى جاڭارتۋ باعدارلاماسىنىڭ دەڭگەيىنەن ءبىرشاما مالىمەت الا الدى. سەبەبى، بۇل اسكەري جاتتىعۋعا كرەمل جاق جۇزەگە اسىرعالى وتىرعان اسكەري قارۋ-جاراقتى جاپپاي جاڭارتۋ جانە دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ ىقپالى بولماي قالمايدى. ولار جاتتىعۋ الاڭىنا جاڭا سوعىس قۇرالدارى مەن تەحنيكالارىن الا كىرگەنى دە بەلگىلى.

جالپى زاماناۋي جابدىقتالعان ارميا مەكەن مەن ورىندى تالداماستان، ماقساتتى ورىنداۋعا قابىلەتتى بولماق. ايتالىق، قۇرلىق، اۋە جانە سۋدا دا بەرىلگەن مىندەتتى وپەراتسيانى ورىنداي الادى. قازىرگى كەزدە ناتو-عا مۇشە ەلدەردەن قۇرالعان ارميا وسىنداي دەڭگەيدە دەۋگە بولادى. اسكەري ساراپشىلار بۇل دەڭگەيدى ارقاشان ەڭ جوعارى دايىندىق كۇيدە تۇراتىن، ۇيلەسىم تاپقان، وزىق تەحنيكامەن جابدىقتالعان ءارى كەرەكتى ينفراقۇرلىمى تولىق بولعان اسكەري قۋات دەپ تۇسىندىرەدى.

بارلىق ەلدەردىڭ كوزقاراسىندا رەسەي 2008 جىلعى گرۋزيامەن بولعان قاقتىعىستىڭ جەڭىمپازى دەپ قارالادى. سول رەتتە رەسەي قارۋلى كۇشتەرى ءوزىنىڭ الەمنىڭ الدىنعى قاتارلى اسكەري جەتىستىكتەرىن پاش ەتىپ الدى دەۋگە بولادى. «باتىس» جاتتىعۋىن سارالاۋشىلاردىڭ ءبارى دە رەسەيدىڭ ءسۇريا مەن ۋكرايناداعى قادامدارىن بۇل رەتكى جاتتىعۋمەن قاتار سارالاۋعا تىرىسىپ وتىر. سەبەبى، وسى ءۇش ورتاداعى رەسەيدىڭ اسكەري ارەكەتتەرىن باقىلاۋ ارقىلى ولاردىڭ قانداي باعىتتا جاڭا دامىتۋلار جاساعالى وتىرعانىن بىلۋگە بولادى، دەپ قارايدى اسكەري ىستەر ساراپشىلارى.

ناتو نەگە رەسەيدىڭ اسكەري قيمىلدارىن كوزدەن تاسا قالدىرمايدى؟

رەسەيدىڭ اسكەري مودەرنيزاتسياسى قاي دەڭگەيگە كەلدى؟ ماڭىزدىسى رەسەي جوسپارلاپ وتىرعان ستراتەگيالىق قورعانىستى جاڭارتۋعا قانشالىق قارجى كەتۋى مۇمكىن؟ ءارى بۇل قارجىنى رەسەيدىڭ قالتاسى كوتەرە الا ما؟ ناتو مەن وعان مۇشە ەلدەردىڭ اڭدىعانى وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابى.

«باتىس» ءاوج ءوز مارەسىنە جەتتى. ول تۋرالى ءارتۇرلى باعالار ايتىلىپ جاتىر. كوپ ساندى پىكىرلەر رەسەيدىڭ 2030 جىلعا دەيىن جوسپارلاپ وتىرعان اسكەري مودەرنيزاتسياسىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى جۇزەگە اسقان دەۋگە بولادى. سولاي بولا تۇرسا دا، كەيبىر جاقتاردا رەسەي ارمياسى ءوزىنىڭ بۇرىنعى قابىلەتتەرىن جوعالتا باستاعان. ايتالىق، رەسەي ارمياسى قايتادان ۇلكەن ديۆيزيالاردى جاساقتاۋعا كىرىسكەن. بىراق، سونىڭ كەيبىرەۋلەرىنە ادامداردىڭ جەتىسپەي جاتقانى بىلىنەدى. بىراق جالپىلاما جەتىستىگى رەسەي ارمياسىندا قۇرالداندىرۋ جاپپاي جۇرگىزىلىپ جاتقاندىقتان ناتو كۇشتەرىمەن بولعان تەحنيكالىق كورسەتكىش بارعان سايىن قىسقارا تۇسەدى.

رەسەي ءۇشىن ءوزى جوسپارلاعانداي اسكەري جاڭارتۋدى تولىق قارجىمەن قامداۋ قيىنعا سوعادى. باتىس ەلدەرىمەن بوعان تەكە-تىرەستەر، اقش-پەن بولعان قىرعي-قاباق قارىم-قاتىناس كرەملگە كوپتەگەن سانكتسيالاردىڭ سالماعىن سالىپ وتىر. سوڭعى بەس التى جىلدان بەرى رەسەيدى شىرماعان سانكتسيا ونىڭ ەكونوميكاسىن دا ءتيىستى دارەجەدە تومەندەتتى. تاپ وسى كۇيدەگى رەسەي تەك ىشكى قۋاتتىڭ جانە بازانىڭ كەڭدىگىنەن عانا شىداستىق بەرىپ كەلەدى. سونداي كەزدەردە الەمنىڭ ەكىنشى ورىنىنداعى ارمياسىن تولىقتاي جاڭارتىپ شىعۋ قيىننىڭ قيىنى.

رەسەيگە اسكەري قۋاتتى جاڭارتۋ نەگە كەرەك بولدى ؟

مەيلى قالاي بولسا دا كرەمل سول ەلدىڭ قورعانىس قۋاتىن ەسەلەي ارتتىرۋعا بىلگىر. وعان سەبەپ تە جەتەرلىك. ناتو-نىڭ ىرگەسى كەڭەيگەن سايىن، رەسەي ءوزىنىڭ شەكاراسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنەن الاڭداۋلى. وعان قوسا اقش-تىڭ اسكەري بيۋدجەتىن ەشبىر ەل قايتالاي المايتىنداي دەڭگەيگە كوتەرۋى، رەسەيگە الدا بولۋى مۇمكىن قاۋىپتىڭ دابىلىن قاقتى. اسكەري قاراجاتتىڭ كولەمى مەن تەحنيكانىڭ كەمەلدىگى جاعىنان اقش-تىكى رەسەيدەن باسىم. دەسە دە، اقش-تىڭ دا كەي جەردە رەسەيگە جول بەرەتىن كەزدەرى بار. اسىرەسە، زىمىران قوزعالتقىشتارى مەن عارىش سالاسىندا رەسەيدىڭ باسىم جاقتارى كوپ.

كەڭەس وداعى كەزىندە ءبىرى كوممۋنيزمدى، ەندى ءبىرى دەموكراتيانى جاپپاي الەمگە ناسيحاتتاپ جارىسقا ءتۇستى. بۇل بۇگىنگى رەسەي مەن قۇراما شتات اراسىنداعى باسەكەنىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى. قازىردىڭ وزىندە ورتا، تاياۋ-شىعىستاعى جانە وزگە ايماقتارداعى جاسالىپ جاتقان رەسەيلىك جانە امەريكالىق قادامداردىڭ ءبارى دە كوبىنە كوپ وسى اتالعان ەكى ەلدىڭ باسەكەسىنىڭ سەريالدى جاۋاپتارى بولىپ كەلەدى. ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىن جاپپاي دامىتىلعان اقش قورعانىس قۋاتى بۇل كۇندە الەمنىڭ الدىندا. ۋاشينگتون رەسەيدەن ساقتانا قاراۋىن ءبىر ءسات توقتاتقان ەمەس. سوندىقتان، اقش شەتەلدەگى اسكەري بازالارىنىڭ كوبى دەرلىك رەسەيدىڭ جولىن توسۋعا ستراتەگيالىق ماڭىزدى جەرلەرگە ورنالاستىرىلعان. اۋعانستان سوعىسىنان تارتىپ، ۋكراينا داعدارىسىنا دەيىن ەكى ەلدىڭ جاۋاپتاسۋى ءدال وسى ستراتەگيالىق باسىمدىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن دەۋگە بولادى.

“The Qazaq Times”