ادولف گيتلەر. فوتو: Times LIVE.

جاپونيا ورتالىق بانكىندەگى بەدەلدى قىزمەتكەردىڭ ءبىرى 29 ماۋسىم كۇنى الەمگە اتى ايگىلى گەرمانيالىق ءۇشىنشى رەيح توتاليتارلىق ديكتاتۋراسىنىڭ كوشباسشىسى گيتلەردىڭ ەكونوميكادا ۇستانعان ساياساتىن ناسيحاتتايمىن دەپ، جاپون قوعامىنىڭ كۇشتى قارسىلىعىنا تاپ بولدى. ونىڭ گيتلەر تۋرالى پىكىرلەرى بۇگىنگى جاپونيانىڭ كوپ ساندى جۇرتشىلىقتىڭ اشۋىن تۋدىردى. بۇل تۋرالى  قىتايدىڭ «شينحۋا» اگەنتتىگىنىڭ رەسمي  سايتىندا جازىلعان بولاتىن.

جاپونيا ورتالىق بانك قىزمەتكەرى يۋان تيانتاي. فوتو: Bloomberg.com.

يۋان تيانتاي ەسىمدى بۇل بەدەلدى ەكونوميست سول كۇنى توكيوداعى  ءمالىم ءبىر  ماڭىزدى كونفەرەنتسيادا گيتلەردىڭ ەكونوميكا ساياساتىن جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاپ وتسە كەرەك. سونداي-اق، ول گيتلەر ۇكىمەتىنىڭ قىسقا ۋاقىت ىشىندە بارلىق مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىرۋىنە ونىڭ نارىقتاعى دارا ساياساتى سەبەپ بولعان دەپ اتاپ كورسەتتى. ونىڭ پىكىرىنشە، گيتلەردىڭ قازىنا مەن اقشاعا ۇستانعان ساياساتىندا كۇللى ادامدار ۇركە قارايتىنداي قاتەلىكتەر جوق. كەرىسىنشە، ودان شابىت الىپ، ۇيرەنىپ، بۇگىن دە ونىڭ زاماناۋي فورماسىن الىپ كەلۋ كەرەك ەكەن.

جاپونيانىڭ ورتالىق بانكىنىڭ قىزمەتكەرى ورتاعا سالعان بۇل پىكىر جاپون جۇرتشىلىعى اراسىندا قولداۋ تاپقاندى بىلاي قويىپ، ونىڭ ءوز باسىنا اۋرە بولىپ ءتيدى. جۇرتشىلىق بولسا ەكىنشى دۇنيە سوعىسىنىڭ باستى كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى گيتلەردى ونەگە تۇتۋ دەگەن سوزىنە نارازى. قاشاندا كوپشىلىك پىكىرگە مويىنسىنىپ ۇيرەنگەن جاپون قوعامى يۋان تيانتايدى اقىرى جۇرتتاردان اشىق كەشىرىم سۇراۋعا ءماجبۇر ەتتى. قىزمەتكەرىنىڭ جۇرتقا ۇناماعان پىكىرى ءۇشىن جاپون ورتالىق بانكى دە مەديا قۇرالدارى ارقىلى جاپونيا حالقىنان كەشىرىم سۇرادى. الايدا، جاپونيانىڭ نەگىزگى اقپارات ورتالىقتارى مۇنداي باتىل پىكىردى «ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن قۇبىلىس» رەتىندە باعالادى.

دەسە دە، جاپوندىقتاردىڭ گيتلەر جايلى القاۋ سوزدەرى ءبىرىنشى رەت جۇرتقا جاريا بولىپ وتىرعان جوق. 2013 جىلى 29 شىلدە كۇنى جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى اسو تارو (Aso Taro)  توكيودا بايانداما جاساپ تۇرىپ، گەرمانيانىڭ اتا زاڭىنان ۇلگى الاتىن تارماقتاردىڭ كوپ ەكەنىن اتاپ كورسەتكەن ەدى. ونىڭ بۇل بايانداماسى جاپوندىقتاردىڭ عانا ەمەس، حالىقارادا كوپتەگەن ەلدەردىڭ سىنىنا ۇشىراعان. اقىرى، ول دا كۇللى اقپارات كوزدەرىنىڭ الدىندا الەم حالقىنان كەشىرىم ءوتىنىپ، ءوز ءسوزىن تەرىستەپ شىققان ەدى.

ساياسي ارەنادا ءمۇلت كەتكەن بىرەر اۋىز ءسوز ءۇشىن تالاي ساياساتكەردىڭ باسى داۋدا قالۋى كوپ كەزدەسەدى. گيتلەر تاقىرىبى جاپون قوعامىندا عانا ەمەس، قازاق قوعامىندا ءالى داۋلى كۇيدە. بۇل تاقىرىپ ءۇشىن ءبىزدىڭ كەيبىر باسىلىمدار مەن جەكەلەگەن ازاماتتاردىڭ باسى داۋدا قالعانىن انىق بىلەمىز. جاپونيانىڭ ءار باسقان قادامىن اڭدىپ، تاريحي جاۋلاستىعىن بۇگىنگە دەيىن سۇيرەپ كەلە جاتقان قىتاي اقپارات كوزدەرى بۇل وقيعاعا: «گيتلەر جايلى جاعىمدى ءسوزدىڭ جاپونيادا بيلىكتىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ادامداردىڭ اۋزىنان ەستىلۋى تەگىننەن تەگىن ەمەس»، – دەگەن پىكىر ءبىلدىرىپتى.

 ادىلەت احمەتۇلى

«The Qazaq Times»