Qıtayda ötip jatqan QKP Wlttıq s'ezi sol eldiñ sayasi bolmısında asa mañızdı. El tarihındağı iri sayasi özgerister men reformalar osı Wlttıq s'ezinde jariyalanıp jatadı. Qazirgidey älemdik boljausızdıq jağdayında jahandıq geosayasi kartinağa äser etetin Qıtay sındı eldegi sayasi nauqandar onıñ strategiyalıq bäsekelesteri men körşiles, jii qarım-qatınas jasauşı elderdiñ nazarında boladı.
S'ezdiñ alğaşqı aşıluında söylegen Qıtay basşısı Şi Jinpiñniñ (Si Czin'pin) wzaq bayandaması, onda wsınğan jaña sayasi jobalar, koncepciyalar qazir qwrıltaydıñ türli jabıq esiktegi mäjilisterinde talqılanıp jatır. S'ezdiñ qorıtındı otırısında qabıl alınğan jobalar ayqındaladı. QKP Wlttıq s'eziniñ dästürinen qarağanda birinşi hatşınıñ wsınğan sayasi jobaları men wstanımdarı qabıldanbay qalmaydı. Sonımen, nazarımızdı audarğan mına mäseleler turasında bölise keteyin, jeke pikir retinde qabıldañızdar.
1. Qıtay ekonomikalıq sayasatı işke qaray bağıt aladı
Şi bayandamasında narıqtıq ekonomikadan köri marksizmge köbirek toqtaldı. Osıdan bwrın köp talqı bolğan «eki aynalım» koncepciyasın wsındı. Bwnı «birinşi aynalımda işki narıq, ekinşi aynalımda sırtqı narıq» dep tüsinuge boladı. Bılayşa aytqanda, Şi qıtaylıq öndiruşiler men qızmetöteu käsibi salasın Qıtaydıñ işki narıqtağı swranısına nazar audaruğa şaqırıp otır. Sırtqı investiciyağa täueldi bolmaudı basa ayttı. Onıñ üstine memlekettiñ narıqtı basqaruı jüyeli türde küşeytiletinin aşıq ayttı. Osığan qarap, aldağı uaqıtta Qıtay narığı şeteldik käsiporındar men transwlttıq kompaniyalar üşin qolaysız bola tüsedi. Qıtay endigi jerde tübegeyli josparlı ekonomikağa ötpegen künde de, narıqtıq ekonomikanıñ zañdılıqtarına bağınbaydı.
2. Ekonomikalıq damudıñ jaña koncepciyası
Qıtay bwrınğıday joğarı ösimdegi ekonomikalıq damuğa män bermeytin boldı. 2011 jılğa deyin Qıtay rekordtıq körsetkişterde ekonomikalıq ösimmen damıp kelgen. Şi däuirinde bwl körsetkişter birtindep tömendedi. Biıl jıl basında bilik 5,5 payızdıq ösimdi josparlağan, biraq üşinşi toqsandağı körsetkiş soñğı 3 jıldağı eñ tömen deñgeyge tüsken degen derekter bar. DVQ mejesine qarağanda biıl Qıtay ekonomikasınıñ ösimi nebarı 3,2 payız boluı mümkin eken. Bwl köp jıldan beri bolıp körmegen qwldırau. Biraq.... Biraq, OK bwnı elemeytin sıñay tanıttı. «Maqsatımız joğarı ösimdegi ekonomika emes» degen mändegi sözdi qoldanıp jatır. Bwğan deyin QKP-nıñ ekonomikalıq sayasatı «Joğarı ösimdi ekonomikalıq damu» wstanımı bolsa, endigi jerde «Joğarı sapalı damu» degen jaña koncepciyanı alğa şığardı. Osınıñ bäri Şi-diñ «Qıtay ülgisindegi modernizaciya» degen jaña sayasi jobası ayasında wsınılıp otır.
3. «Qauipsizdik, qauipsizdik, qauipsizdik ....»
Qıtay basşısı kezekti bayandamasında «qauipsizdik» degen sözdi 73 ret qaytalağan eken. Salıstırmalı türde «reforma» sözin 16 ret qoldanğan. 19-şı s'ezde «qauipsizdik» sözin 55 ret, «reforma» 70 ret aytqan edi. Osıdan-aq qarap biluge boladı, Qıtay ükimeti endigi jerde wlttıq qauipsizdik, wlttıq müdde mäselelerin bastı orınğa qoyadı. Şi sözinde QKP jetekşiligi köñil böletin eñ negizgi eki mäsele: birinşi – geosayasi qauipsizdik, ekinşi – ideologiyalıq qauipsizdik ekenin ayttı. Bwnıñ mäni özdiginen tüsinikti bolar. Şi bilikke kelgenge deyin kommunistik bilik ekonomikalıq damudı birinşi orınğa qoyıp kelgen.
4. «Tayuan (Tayvan') mäselesi – Qıtaydıñ öz mäselesi».
Däl osılay ayttı. Endi Tayuan mäselesine Qıtay tipti de qatañ wstanımdı saqtaydı. Tipti, keybir boljauda aldağı 5 jıl işinde bwğazda soğıs boluı mümkin ekenin de aytadı. Bwnıñ ıqtimaldığı joğarı, Beyjiñ Tayuanğa degen qısımdı twraqtı türde joğarlatadı. Qısım qaşan da agressiyağa alıp keledi. Tap osı Tayuan mäselesinde Şi «bwl kommunistik partiyanıñ jaña ğasırlıq mindeti jäne mindetti türde jüzege asatın is» dep qaytaladı. Bıltır QKP 100 jıldığı boldı, ol turasında Şi «biz partiyanıñ alğaşqı ğasırlıq mindetin tabıstı orındadıq» degen. Al, Tayuandı Qıtaymen biriktiru Şi alğa qoyıp otırğan QKP-nıñ endigi bastı mindetteriniñ biri.
5. Jahandıq deñgeydegi armiya
Halıqtıq-Azattıq armiyasın jahandıq deñgeydegi quattı armiyağa aynaldıru bastamasın köterdi. Qauipsizdik mäselesin bastı orınğa qoyğan Qıtay endigi jerde qorğanıs salasına investiciyalaudı maksimaldı deñgeyge köteredi. Resey-Ukrain soğısı jäne onıñ qazirgi nätijesi Qıtayğa ülken sabaq bolğanı anıq, Şi söz arasında qorğanıs salasındağı wşqışsız wşu apparattarı men jasandı sana tehnologiyasın basa damıtudı atap ketti. Qıtay qorğanıs salasında özine eñ qajetti tehnologiyalardı memlekettik investiciyamen basa damıtadı. Onıñ äserinde AQŞ-tan tartıp Japoniya, Oñtüstik Koreya, OŞA elderi, Ündistan, Tınıq mwhit elderine deyin qorğanıs salasın investiciyalau artadı. Bwl twraqtı türde jahandıq qauipsizdikke qater töndire beredi.
6. Üşinşi ökiletti kezeñ
Şi talassız üşinşi ökiletti kezeñge otıradı (qanday da bir tosın jağdaylar bolmasa). S'ezdiñ ekinşi küninen-aq, Qıtaydıñ joğarı lauazımdı twlğaları, komissiyalar bir uaqıtta onıñ liderligi turalı ügit-nasihatqa wqsaytın sözder ayta bastadı. Bılayşa aytqanda adaldığın tanıta bastadı. Degenmen, narazılıq ta joq emes. Biliktiñ joğarı etalondarınan bolmasa da belgil deñgeyde qarsılıqtıñ bar ekeni anıq bayqalıp twr. Beyjiñ qalasındağı ülken köpirge Şi-ge qarsı plakat ilinip, bwl da bir eleuli oqiğa retinde tariha qaldı. Al, memlekettik BAQ onday narazılıqtıñ bar ekenin eşqaşan aytqan emes, aytpaydı da.
7. Bilik frakciyalarında Şi biligine qarsı küşter bar ma?
Menşe bar. Bwl jolı bwrınğı Qıtay törağası 96 jastağı Jañ Zımın (Cyan Czemin) men sol kezdegi prem'er Ju Rınji (Çju Rundji) s'ez alğasına qatıspadı. Şimen birge s'ezge qatıspaudıñ özi qarsılıqtıñ bir türi deuge boladı. Al, Şige ornın bergen aldınğı Qıtay törağası Hu bolsa jwrtpen birge Şidiñ bayandamasında qol soqqan joq. Salqın otırdı. Bılay qarasañ bwlardıñ mañızı joqtay köringenimen, bwl Qıtaydıñ bilik frakciyalarındağı qayşılıqtıñ biz oylağannan da küşti ekenin körsetedi.