B.Sadıkova: Mwstafa Şoqayğa janı aşitındardıñ sanı joqtıñ qası

Bıltırğı jıldıñ soñında «Er Jänibek halıqaralıq qoğamdıq qorı» sayasattanu ğılımınıñ doktorı Bahıt Sadıkovanıñ “TÜRKİSTAN MİLLİ BİRLİĞİ” attı eñbegin şığarğan edi. Kitap Alaş qayratkeri Mwstafa Şoqaydıñ emigrant retindegi ömirin zertteuge arnalğan cikildi zertteu eñbekteriniñ soñğısı. Bwğan deyin avtordıñ osı taqırıpqa arnalğan bes kitabı jarıq körgen bolatın. Tömende ğalımmen ötkizgen şağın swhbattı nazarlarıñızğa wsınamız.

–  Bahıt apay, kitabıñız qwttı bolsın. Bügingi narıqtıq zamanda osınday kitap şığaru qiınğa soqpay ma?

–  Kitap jazu jalpı eşkimge oñayğa tüspeydi. Ol barşağa mälim. Al eger avtor zertteuin şetelde jatqan arhivtik qwjattarğa negizdelip jazbaq bolsa, ol ne bay bolu kerek ne bolmasa qaltalı demeuşi tabuı kerek. Sebebi zertteuge şığarğan qarajat avtordıñ qalamaqısınan 5-6 ese köp.  Demeuşilerdiñ köbi tiın qualağan pendeler. Qolı aşıq, Mwstafa Şoqayğa janı aşırlardıñ sanı joqtıñ qası. Kitabımnıñ soñında jazğanımdı qaytalayın: negizgi demeuşi francuz professorı, Qwrmetti legion ordeniniñ (bwl Franciya eliniñ eñ joğarğı marapatı) iegeri Şantal' Lemers'e-Kelkeje hanım boldı.

–  Bwğan deyin Mwstafa Şoqay turalı biraz eñbekter jarıqqa şıqqan. Sizdiñ eñbegiñizdiñ basqa basılımdardan ayırmaşılığı nede? Jaña derekter turalı aytıp berseñiz?

– Meniñ eñbekterimniñ ayırmaşılığı – Pol'şa, AQŞ, Franciya, Almaniya, Japoniya jäne körşi bola twra, Şoqayğa qatıstı derek közderin tars jabıq saqtaytın Resey mwrajaylarına negizdelgen.

Jaña derekter turalı oqırmandarğa aytarım: sol derekterge        negizdelgen zertteuimdi oqıp tanısqan jön.

–  Biıl Alaşordanıñ 100 jıldığına oray ükimet qanday şaralardı qolğa aluı mümkin. Mwstafanı zertteuşi retinde köñiliñiz tolmaytın twstar bar ma?

–  Alaştıñ 100 – jıldığına oray dayındalıp jatqan şaralar turalı aqparattı ükimet tarapınan, Mädeniet ministrliginen swrap bilgen jön. Men sayasatker emes sayasattanuşımın. Zertteu jürgizuimniñ jalğız-aq sebebi bar. Ol  Mariya YAkovlevna Gorina-Şoqay apamızdıñ ösietine oray Mwstafa Şoqaydı keñes propagandası taqqan jalğan ayıptarınan tazartıp, Alaş arıstarınıñ biri Şoqaydı aqtau.

– Mwsafa Şoqaydıñ türik birligi ideyası basqa türki wlttarı tarapınan qanşalıqtı qoldauğa ie boldı dep oylaysız?

– Bwl sayasattanuşığa emes sayasatkerge qoyılatın swraq.

– Bügingi küni Şoqaytanuşı ğalımdar arasında kelispeytin pikir qayşılıqtarı bar ma? Bar bolsa ol qanday mäseleler?

– Ğalımdar ärtürli. Köbi zertteulerin tarihi twrğıdan jürgizedi. Men sayasi twrğıdan zertteymin. Qazirgi terminmen, aytsaq meniñ nısanam sovetologiya.

– M.Şoqaydı basqa türki halıqtarı özderimen baylanıstıra zerttegen eñbekteri bar ma?

– Resey, Türkiya, Franciya elderinde Türkistan tarihına qatıstı eñbekterde Mwstafa Şoqaydıñ esimi men eñbekteri wmıt qalmaytının bilemin.

– M.Şoqay taqırıbına baylanıstı alda qanday josparlarıñız bar?

– Biraz josparım bar. Ol turalı söz qozğau äli erte.

– Äñgimeñizge rahmet!

Qoyşıbek Mübarak

   “The Qazaq Times”