ب.سادىكوۆا: مۇستافا شوقايعا جانى اشيتىنداردىڭ سانى جوقتىڭ قاسى

بىلتىرعى جىلدىڭ سوڭىندا «ەر جانىبەك حالىقارالىق قوعامدىق قورى» ساياساتتانۋ عىلىمىنىڭ دوكتورى باحىت سادىكوۆانىڭ “TÜRKİSTAN MİLLİ BİRLİĞİ” اتتى ەڭبەگىن شىعارعان ەدى. كىتاپ الاش قايراتكەرى مۇستافا شوقايدىڭ ەميگرانت رەتىندەگى ءومىرىن زەرتتەۋگە ارنالعان تسيكىلدى زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىنىڭ سوڭعىسى. بۇعان دەيىن اۆتوردىڭ وسى تاقىرىپقا ارنالعان بەس كىتابى جارىق كورگەن بولاتىن. تومەندە عالىممەن وتكىزگەن شاعىن سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

–  باحىت اپاي، كىتابىڭىز قۇتتى بولسىن. بۇگىنگى نارىقتىق زاماندا وسىنداي كىتاپ شىعارۋ قيىنعا سوقپاي ما؟

–  كىتاپ جازۋ جالپى ەشكىمگە وڭايعا تۇسپەيدى. ول بارشاعا ءمالىم. ال ەگەر اۆتور زەرتتەۋىن شەتەلدە جاتقان ارحيۆتىك قۇجاتتارعا نەگىزدەلىپ جازباق بولسا، ول نە باي بولۋ كەرەك نە بولماسا قالتالى دەمەۋشى تابۋى كەرەك. سەبەبى زەرتتەۋگە شىعارعان قاراجات اۆتوردىڭ قالاماقىسىنان 5-6 ەسە كوپ.  دەمەۋشىلەردىڭ كوبى تيىن قۋالاعان پەندەلەر. قولى اشىق، مۇستافا شوقايعا جانى اشىرلاردىڭ سانى جوقتىڭ قاسى. كىتابىمنىڭ سوڭىندا جازعانىمدى قايتالايىن: نەگىزگى دەمەۋشى فرانتسۋز پروفەسسورى، قۇرمەتتى لەگيون وردەنىنىڭ (بۇل فرانتسيا ەلىنىڭ ەڭ جوعارعى ماراپاتى) يەگەرى شانتال لەمەرسە-كەلكەجە حانىم بولدى.

–  بۇعان دەيىن مۇستافا شوقاي تۋرالى ءبىراز ەڭبەكتەر جارىققا شىققان. ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىزدىڭ باسقا باسىلىمداردان ايىرماشىلىعى نەدە؟ جاڭا دەرەكتەر تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟

– مەنىڭ ەڭبەكتەرىمنىڭ ايىرماشىلىعى – پولشا، اقش، فرانتسيا، المانيا، جاپونيا جانە كورشى بولا تۇرا، شوقايعا قاتىستى دەرەك كوزدەرىن تارس جابىق ساقتايتىن رەسەي مۇراجايلارىنا نەگىزدەلگەن.

جاڭا دەرەكتەر تۋرالى وقىرماندارعا ايتارىم: سول دەرەكتەرگە        نەگىزدەلگەن زەرتتەۋىمدى وقىپ تانىسقان ءجون.

–  بيىل الاشوردانىڭ 100 جىلدىعىنا وراي ۇكىمەت قانداي شارالاردى قولعا الۋى مۇمكىن. مۇستافانى زەرتتەۋشى رەتىندە كوڭىلىڭىز تولمايتىن تۇستار بار ما؟

–  الاشتىڭ 100 – جىلدىعىنا وراي دايىندالىپ جاتقان شارالار تۋرالى اقپاراتتى ۇكىمەت تاراپىنان، مادەنيەت مينيسترلىگىنەن سۇراپ بىلگەن ءجون. مەن ساياساتكەر ەمەس ساياساتتانۋشىمىن. زەرتتەۋ جۇرگىزۋىمنىڭ جالعىز-اق سەبەبى بار. ول  ماريا ياكوۆلەۆنا گورينا-شوقاي اپامىزدىڭ وسيەتىنە وراي مۇستافا شوقايدى كەڭەس پروپاگانداسى تاققان جالعان ايىپتارىنان تازارتىپ، الاش ارىستارىنىڭ ءبىرى شوقايدى اقتاۋ.

– مۇسافا شوقايدىڭ تۇرىك بىرلىگى يدەياسى باسقا تۇركى ۇلتتارى تاراپىنان قانشالىقتى قولداۋعا يە بولدى دەپ ويلايسىز؟

– بۇل ساياساتتانۋشىعا ەمەس ساياساتكەرگە قويىلاتىن سۇراق.

– بۇگىنگى كۇنى شوقايتانۋشى عالىمدار اراسىندا كەلىسپەيتىن پىكىر قايشىلىقتارى بار ما؟ بار بولسا ول قانداي ماسەلەلەر؟

– عالىمدار ءارتۇرلى. كوبى زەرتتەۋلەرىن تاريحي تۇرعىدان جۇرگىزەدى. مەن ساياسي تۇرعىدان زەرتتەيمىن. قازىرگى تەرمينمەن، ايتساق مەنىڭ نىسانام سوۆەتولوگيا.

– م.شوقايدى باسقا تۇركى حالىقتارى وزدەرىمەن بايلانىستىرا زەرتتەگەن ەڭبەكتەرى بار ما؟

– رەسەي، تۇركيا، فرانتسيا ەلدەرىندە تۇركىستان تاريحىنا قاتىستى ەڭبەكتەردە مۇستافا شوقايدىڭ ەسىمى مەن ەڭبەكتەرى ۇمىت قالمايتىنىن بىلەمىن.

– م.شوقاي تاقىرىبىنا بايلانىستى الدا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟

– ءبىراز جوسپارىم بار. ول تۋرالى ءسوز قوزعاۋ ءالى ەرتە.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

قويشىبەك مۇباراك

   “The Qazaq Times”