AQŞ-tıñ bwrınğı jäne qazirgi prezidentteri. Foto: Politico

Qazirgi uaqıtta Amerikadağı prezident saylauınıñ datasın keyinge şegeru taqırıbı qızu talqığa tüsken. Pandemiya kezinde 3 qaraşağa belgilengen saylau «ädiletsiz ötui mümkin» dep boljağan Tramp saylau merzimin özgertu scenariyin wsınğan. Prezidenttiñ bwl wsınısı demokrattar men sarapşılardıñ öatañ sınına ilikti. Osı rette Aq üydiñ baspasöz hatşısı Kayli Makineni jurnalisterge arnalğan kezekti brifingte saylaualdı dayındıq jäne pandemiya kezinde şaranıñ ötkizilui jaylı saualdarğa jauap berdi.

Saylau küniniñ özgerui jaylı pikir demokartiya men respublikalıq partiya ökilderiniñ dauına wlastı. Negizinen AQŞ Konstituciyasına say prezidenttik saylaudı keyinge qaldıruğa tek Kongrestiñ ğana uäkilettiligi bar. Sonımen qatar Qwrama Ştattardıñ üş federaldı zañı dauıs beru küniniñ özgermeytinin şegelep eskertken. Negizgi data – qaraşanıñ alğaşqı seysenbisi. Bwl – tarihta 1845 jıldan beri qalıptasqan ereje.

Bwl jolı saylau ädiletsiz ötui mümkin dep boljap, sol sebepti datanı auıstıru kerek dep sanaytın Tramp birden demokrattardıñ kontr-pikirine wşıradı. Öziniñ Twitter paraqşasındağı jazbasında ol: «Men dauıs beru datasın özgertkim kelmeydi. Tek ädiletsiz ötken saylaudı körgim kelmeydi. Sebebi poşta arqılı dauıs beru üderisi qanşalıqtı şınayı ötedi eken? Soñında byulleten'der joğalıp, dauıstardı esepteu birneşe ayğa sozıluı mükmin. Men tek azamattarımızdıñ öz erkimen, qolındağı qwjatımen saylau uçaskelerine kelip tañdau jasağanın qalaymın», – degen.

Baspasöz hatşı Makineni sözinde: «Resmi Aq üy saylaudıñ ädil ötkiziluin, kesteniñ şekteuli boluına basa nazar audaradı», – dedi.

Körneki suret

Amerikalıq sarapşılar men zañgerlerdiñ aytuınşa, pandemiyağa qaramastan saylaudı keyinge qaldıru scenariyi is jüzinde orındalmaydı. Bwl üşin saylau ötkizudi retteytin federaldı zañdarğa özgertuler engizu qajet. 1845 jılğı prezidenttik saylau küni turalı zañda dauıs beru «qaraşanıñ adğaşqı seysenbide ötedi» delingen. Sondıqtan saylau künin keyinge qaldıru tiisti zañ jobasın AQŞ Kongresiniñ Senatı men Ökilder palatasınıñ maqwldauın jäne oğan Tramptıñ qol qoyuın talap etedi.

Sarapşı Bill Berrou: «Aldımen saylauğa qatıstı erejeler zañda jazılğanın ayta keteyin. Tramp onı oñay özgerte almaydı. Odan bölek aldağı uaqıtta ekinşi toqsannıñ ekonomikalıq esebi şığadı. Onda qarjınıñ qısqarğanı turalı aytıladı. Ol ärine panedmiyağa baylanıstı. Biraq aq üy basşısına virustıñ aldın ala almağanı turalı ayıptar tağıla bastaydı. Sondıqtan Tramp tipti qarapayım halıqtı dauıs beru künin özgertuge köndire almaydı», – deydi.

Saylaudı äzirge ötkizbeu mäselesi odan da kürdeli. AQŞ Konstituciyasına engizilgen 20-şı tüzetu prezidenttiñ jäne vice-prezidenttiñ «20 qañtarda tüske deyin» (qızmetke kirgennen keyin tört jıl) merziminiñ ayaqtaluın qarastıradı. YAğni eger saylau toqtatılsa da, Tramp pen onıñ vice-prezidenti Mayk Pens öz ökilettikterin joğaltadı. Demek zañda qarastırılğan normalardı özgertu AQŞ prezidentiniñ qwzıretinde emes.

Tramptıñ datanı özgertu jaylı wsınısın qatañ sınğa alğandar qatarında AQŞ memlekettik qayratkeri, demokrat Kris Van Hollen de bar. Ol: «Tramp saylauda özi jeñilip qalatının bilip, qorqıp otır. Sondıqtan da dauıs berudi keyinge qaldırğısı keledi. Jürgizilgen saualnamalar twrğındardıñ köñilinen bwl prezidenttiñ şıqpağanın körsetti. Ol eldi koronavirustıñ dendep ketuine jol berdi. Ekonomikanı qwldırattı. Qazir qorıqqannan, mäseleden şığudıñ osınday jolın tapqan ğoy», – deydi.

28 şildede AQŞ Bas prokurorı Uil'yam Barr Kongresstegi tıñdalımba qaraşadağı saylauda poştamen dauıs beru saylau nätijelerin bwrmalauı mümkin dep mälimdegen. Sonday-aq Ädilet ministrliginiñ basşısınan prezidenttiñ saylau künin keyinge qaldıru qwqığı bar ma dep swraldı. Biraq prokuror bwl saualğa jauap bergen joq.

Donal'd Tramp – käsipker, Amerikanıñ 45-şi prezidenti, Respublikalıq partiya ökili. Biıl saylauda Tramptıñ bastı qarsılası, demokrat Djozef Bayden boladı. Älem jäne eldegi ahualğa qaramastan, Tramp halıqtıñ bwl jolı da özine dauıs beretinine kämil senimdi.

"The Qazaq Times"