"Reyhstagqa tu tigu". (Sovet fotografı Haldey tüsirgen qoyılımdıq suret). 1945 jıl. Foto: aşıq derekköz

Belgili publicist Marat Baydildawlınıñ ekinşi jahan soğısına desovetizaciya közimen qarağan jandı pikirin nazarıñızğa wsınamız. 

1939 jılı Germaniya men SSSR-diñ Pol'şağa basıp kiruinen bastalğan Ekinşi jahan soğısı sol kezdegi kartada belgilenilgen 73 memlekettiñ 62-sin şarpıdı. YAğni bwl alapat jer şarı halqınıñ 80 payızın qamtıptı. Germaniya men Sovet Odağı arasındağı soğıs Ekinşi jahan soğısınıñ bir bölşegi ğana. 1941 jılğı 22 mausımda bastalıp, 1945 jılı 8 mamırda ayaqtalğan bwl soğıstı orıstar «Wlı Otan soğısı» dep atadı. Batıs elderinde bolsa bwl teketirestiñ atı – «Şığıs maydan». Al Germaniyada bwl soğıs «Nemis-sovet soğısı» atauına ie.

Älemdik tarhşılar qauımdastığı «Wlı Otan soğısı» atauın qabıldağan joq. Älbette, ämrika, pransuz, ağılşın, t.b. taraptarğa bwl mülde üylespeydi. Olar qajet bolsa Resey tarapı german-sovet soğısın «Sovet Odağınıñ Wlı Otan soğısı» dep atasın degen wsınıs bildirip jür.

Aldında keñestik, keyin reseylik nasihattıñ jeteginde jürip biz de nemis-keñes soğısın «Wlı Otan soğısı» atap keldik. Qazir biz täuelsiz elmiz. Qazaqstan reseylikterdiñ ideologiyalıq «kombikormın» endi soqır tauıq qwsap tere bermeui kerek. Oğan birneşe sebep bar.

«Wlı Otan soğısındağı» jeñis taqırıbı bügingi tañda Resey üşin älemdegi külli orıstıñ basın qosatın ideologiyalıq bastı qwralğa aynalıp ketti. Faşistik Germaniyanı jeñuge aytulı üles qosqan, Mäskeuin keudesimen qorğağan, Reyhstagına jeñis jalauın tigip bergen qazaqtardıñ eñbegi mülde dalada qaldı. Jauğa atılğan on oqtıñ toğızı Şımkent qorğasın zauıtınan şıqqanın qay orıs aytıp jür? Biz tügili ortaq jaudı jeñuge orasan ülesi bar AQŞ pen Wlıbritaniya eske alınbaydı. Qısqasın aytqanda Jeñis «jekeşelenip» ketti!

Sondıqtan tarihi twrğıdan bwl soğısqa qatıstı öz wstanımımızdı belgileuimiz kerek. Arada 75 jıl ötse de keler wrpaq üşin ayqındıq asa mañızdı.

Biz üşin «Wlı Otan soğısı» («Otan soğısı») – aqiqatında 1635-1770 jıldardağı joñğar basqınşılığına qarsı Qazaq-joñğar soğısı. Faşistik qoñır imperiya men Qızıl imperiyanıñ soğısı biz üşin «Sovet-german soğısı» bolu kerek. Äkelerimiz de özderi qatısqan soğıstı däl osılay ataytın.

Eger biz «Wlı Otan soğısı» degen kal'kanı paydalana beretin bolsaq Vlasov siyaqtı orıs generaldarınıñ satqındığınan twtqınğa tüsken nemese tağdır täleyimen türli sebeppen maydan şebiniñ arğı betine tap bolğan qandastarımızdı «faşist, satqın» degen keñestik ayıptaudan qwtqara almaymız. Okoptıñ qay jağında bolğanına qaramastan Ekinşi jahan soğısına qatısqan ärbir qazaq bizge qımbat. Olardıñ tağdırı qımbat, olardıñ wrpaq aldındağı abıroyı qımbat. 9 mamırda barşasınıñ aruağına arnap qwran bağıştaymız!

Ekinşi jahan soğısın bastağan qazaq halqı emes. Ol osı soğıstıñ qwrbandığı ğana. Tağı bir eskeretin jayt, birqatar qazaqtar Batıstağı qarsılasu qozğalıstarınıñ qatarında, «Türkistan» legionında soğısqanda Qazaq elin sovet-resey bodandığınan qwtqaru üşin soğıstı. Olardı alğa jetelegen de sovet ükimetine degen jekköruşilik sezimi bolatın. Olar Qazaqstannıñ täuelsizdigin añsadı.

1948 jılğa deyin Ukraina Köterilisşiler armiyasınıñ (UPA) qatarında Ukrainanıñ azattığı üşin bol'şevikterge qarsı soğısqan «Kolya» degen laqap atqa ie qazaq jigiti Omar Alayot slovak jerinde kezdesken orıs politrugine: «Kolya voeval za otdel'nuyu respubliku iz zemli UPA. Moskal' – bandit, zavoeval Kazahstan, dal kolhoz i Sibir'» dep aşınuı osığan dälel (Margulan Boranbay paraqşasınan).

Sondıqtan 75 jıldığı atalıp ötilmek jeñiske sebep bolğan «Wlı Otan soğısınıñ» atauın özgertip «Sovet-german soğısı» atauın ornıqtırayıq.
Sizder qalay qaraysızdar?

Marat Bäydildawlınıñ äleumettik jelidegi jazbası

"The Qazaq Times"