Qazir älem elderinde, iri aqparat qwraldarınıñ bärinde de bir ğana bastı taqırıp bar, ol bolsa – Covid-19 indeti. Älemde tirşilik toqtap qalğanday. Külli dünie halqınıñ törtten birinen astamı karantinde. İndettiñ älem ekonomikasına salğan ziyanı men şığını tolıq eseptelip bolğan joq. Biraq, sarapşılardıñ pikirine sensek koronavirustan keyin älem ekonomikasınıñ şığını bwğan deyingi dünie jüzilik soğıstardan da asıp tüsui mümkin eken. Sondıqtan da Batıs elderi bolaşaq ekonomikanı demeuşi salalarğa qazirden bastap qıruar qarjı böle bastağan.

Damığan elderdiñ köbinde tötenşe jağday jariyalanıp, karantin rejimi birneşe ayğa jalğasuı mümkin ekeni bayqaldı. Qazirşe osı elderdiñ naqtı qanşalıq ekonomikalıq şığınğa batqanın eseptep şığu qiın. Degenmen, olardıñ şığınıñ kölemin ekonomikanı qoldau üşin bölip jatqan qarajattarına qarap-aq bayqauğa boladı.

Eñ ülken qauiptenu Amerika Qwrama Ştattarında, olar ekonomikanı qoldau üşin antikrizis salımı retinde 2 trillion dollar qarjı böldi. Bwl AQŞ tarihındağı ekonomikanı qoldauğa salınğan eñ ülken soma. Al, Europa Odağı jarım trln dollar köleminde qarjı böldi. Biraq, bwl tek bastpaqısı, alda bwdan da qomaqtı qarjı bölinui mümkin. Jalpı körsetkişti aytar bolsaq, «Ülken jiırmalıqqa» (G20) kiretin elder naurızdıñ soñına qaray dağdarısqa qarsı salğan qarjısı 5 trillion dollardı qwraydı.

Osı taqırıptağı birqatar saraptamalıq materialdardan bilgenimizdey, bwl retki dağdarıstıñ bwrınğılardan ayırmaşılığı köp. Aytalıq, bwrınğı dağdarıstarda ortalıq bankter jaña aqşa birligin basıp şığaratın, bwl jolı mäsele onımen şeşilmeydi. Äñgime aynalımdağı aqşanı qayda jwmsauda. Aldağı mehanizmniñ türi zardap şekkenderdi qoldaudı küşeytu. Sebebi, dağdarıstan jeñgender men jeñilgenderdiñ bolmaytındıqtan, bir-birine kömektesuden basqa jol joq.

Kezekti dağdarıstıñ 2009 jılğı ekonomikalıq dağdarıstan kem bolmaytının, tipti odan da auır boluı mümkin ekenin Halıqaralıq Valyuta qorınıñ jetekşisi Kristalina Georgieva da rastaydı. Onıñ pikirinşe, indetti tez arada tizgindep, odan zardap şekken tarmaqtardı qalpına keltirgen jağdayda 2021 jılı ekonomikada alğa ilgerileu payda boluı mümkin.

Biraq, bwl damudı qamtamasız etu üşin bir ğana ekonomika salasında ğana salım salu jetkiliksiz. Bankrot jağdayın, jwmıs orındardıñ qısqaruın toqtatuğa küş jwmsau kerek boladı, biraq bwl aytqanğa ğana oñay. Soñğı kezde barlıq el ükimetteri antikrizistik şaraları turalı mälimdeme jasap jatır, qatarında Qazaqstan da bar. Bärinde de aytılatın ortaq uädeler negizinen biznesti jebeu, qaytarımsız nemese tömen ösimdi nesieler, käsipkerlerdiñ şığının jauıp berub t.b.

Kimder ne istep jatır?

Älemde dağdarısqa qarsı jäne äleumettik qoldau şaraları boyınşa alda twrğan Qwrama Ştattar. Älemniñ eñ bay eli AQŞ dağdarısqa qarsı 2 trln dollar böluden tıs, äleumettik järdemdi de küşeytti. Al, orta-şağın biznes 500 mlrd dollar köleminde qoldauğa ie boladı, şağın käsipkerlerdi qoldauşı nesie retinde 380 mlrd dollar böldi. Däl osınday somada indet sebebinen jwmıssız qalğan azamattarğa äleumettik qoldau retinde bölinip otır.

Europa Odağı bolsa äli tolıq soñğı şeşim şığarıp bolmadı. Biraq, jekelegen europalıq elder öz işinde qoldau qarjısın ayamay bölip jatır. Germaniya dağdarısqa qarsı 150 mlrd evro bölgen. Bwl eldiñ JİÖ-niñ 4,5 payızın qwraydı. Aldağı uaqıtta bwl somanı altı eseden köbirek arttıratının ayttı. Europada dağdarısqa qarsı bölingen qarjı boyınşa alda twrğan francuzdar, bwl el koronavirustan eñ köp zardap şekken el qatarında twr. Franciya 350 mlrd evro jwmsamaq, bwl eldiñ jalpı işki öniminiñ 15 payızın qwraydı.

 

“The Qazaq Times”