Foto: livejournal.com

Jahanda sät sayın türli sayasi oqiğalar orın alıp, älemdik qarjılıq baylanıs kürdelenip baradı. Türkiya men AQŞ qarım-qatınasınıñ şielenisui sonıñ birden-bir däleli.

Büginde jahandıq bwqaralıq aqparat qwraldarı eki alıp arasındağı bwl qadamdı jarısa jazıp jatır. AQŞ pen Türkiya baylanısınıñ uşığuına özara ekonomikalıq soğıs pen dollar bağamınıñ künnen-künge ösui ıqpal etti. Erdoğan dollardan tübegeyli bas tartudı maqsat etes, Amerika men Qıtay ekeuara kelissöz jürgizuge niet bildirip otır.

Qaqtığıs: Türkiya men Amerika baylanısı neden älsiredi?

Äñgimeni arıdan bastasaq. 2016 jılı qazanda amerikalıq pastor Endryu Bransonğa «tıñşılıq jasadı» degen ayıp tağılıp, Türkiyada twtqındaldı. AQŞ-tıñ pastordı üy qamaqtan şığaru turalı wsınısına Izmir sotı kelisken joq. Bwl şeşim şamına tigen Qwrama Ştattarı Türkiyağa qarsı sankciyalardı birinen soñ birin qarşa borattı. «Daudıñ bası – pastordıñ äreketinen» soñ, ekeuara qaqtığıs tipten kürdelenip ketti. Aldımen, Amerika Türkiyada importtalatın qwrış pen alyuminiyge baj salığın saldı. İzinşe Türkiya da jauap qaytardı. Esesine, älemdi uısında wstap twrğan dollar bağamı artıp, lira qwnsızdandı. Bwl mäselege qatıstı Türkiya prezidenti Rejep Tayıp Erdoğan Amerikağa «senderde dollar bolsa, bizde Qwday bar!» – dep dollardan bas tartu turalı mälimdeme jasadı.

Şeginerge jol joq – sankciya!

Şielenisken jağdaylarğa qaramastan, 23-27 qırküyek aralığında türik köşbasşısınıñ AQŞ-qa resmi issaparı josparlanğan bolatın. Alayda Erdoğan Donal'd Tramppen kezdespeytin boldı. Sarapşalardıñ pikirinşe, eki alpauıt memleket jay ğana pastordan şıqqan oqiğanı halıqaralıq ekonomika soğısına asqındırıp, balanıñ äreketin jasap otır. Türkiya bwl rette naqtı şeşim şığarğan joq. Al Beyjiñ Donal'd Tramptıñ eki qaytara salğan baj salığına köz jwma qarap, dostasudı maqsat eteninin aytqan. Tramptıñ ekonomikalıq swraqtar boyınşa keñesşisi Larri Kudlou: «Qıtay ükimetiniñ bizben kelissöz jürgizgisi keletini mälim boldı. Qanday jağday bolsa da, ekeuara tüsinispeuşilikti til tabısu arqılı şeşkendi qwp köremiz. Eki tarapqa da qol qusırıp otıra beruge bolmaydı. Eger Qıtay rasımen de şın niettense, Vaşington kelissöz jasauğa tas tüyin dayın».

AQŞ vs Qıtay: Sauda soğısı sıylastıqqa wlasa ma?

Qıtay sauda-ekonomikalıq baylanıs jönindegi basşıları AQŞ tarapımen kelissöz jürgizuge qwlıqtı ekenin aytqan. Amerikalıq tarap AQŞ-qa tauar importtaytın qıtaylıq käsiporındarğa qatıstı ädil şeşim şığaradı dep ümittenip otır. Tağdırı qıl üstinde twrğan Qıtay üşin eñ bastısı mämilege kelu bolmaq. YAğni Qıtay sauda soğısın toqtatu üşin bar küşimizdi salamız deydi. Biraq, Tramp bwl jaylı pikir bildiruge tübegeyli qarsı. Eger atalğan kelissöz jüzege assa, Qıtay AQŞ-tıñ 200 milliard dollar kölemindegi tauarına baj salığın salu şeşimin özgertui ıqtimal. AQŞ prezidenti Donal'd Tramp tağı bir sankciya salu turalı qwjatqa qol qoyıptı. Bwl jolı nısanağa Beyjiñ emes, Resey ilinui mümkin. Tramptıñ jaqında engizgen josparına say, barlau jäne memlekettik departament agenttikteri özge eldiñ saylauğa aralasqanı turalı naqtı derekter wsınsa, qatañ sankciyalar avtomattı türde küşine enedi. Amerika endi amerikalıq saylaularğa özge elderdiñ aralasqanına tübegeyli qarsı. Jarlıq jeke jäne zañdı twlğalarğa jäne bütin bir elge qoldanıladı.  Bwl jospar boyınşa, ayıpqa ilingen elder Amerikamen kelissözderge tıyım saladı. Eksport pen importqa şekteu qoyıladı. Sonday-aq küdikke ilingen memlekettiñ aktivteri tügeldey bwğattalatın boladı. Dälirek aytqanda, sezik tudırğandardıñ barlığı sazayın tartadı.

Ekijaqtı pikir

Türkiyamen aradağı baylanıstıñ kürt qwldırap ketuine baylanıstı AQŞ prezidenti Donal'd Tramp «Reuters» agenttigine swhbat bergen bolatın. Ol  öz sözinde: «Qazirgi tañda bwl memlekettiñ äreketi men üşin öte ayanıştı. Olar dollarğa qarsılıq bildiruimen qatar, Amerika elşisi Bransondı qamauğa alu arqılı öreskel qatelikke boy aldırdı. Endi şeginuge jol joq. Qanday jağday bolmasın, Branson bizdiñ nağız patriotımız bop qala bermek. Türkiyanıñ ekonomikalıq jağdayına keletin bolsaq, meni eşteñe alañdatpaydı, äri mağan qatısı joq! Al sankciya mäselesi jaylı naqtı pikir bildirmeymin. Men Türkiyanı jaqsı köremin. Mağan ondağı qarapayım halıq wnaydı. Özderiñiz biletindey, Türkiya prezidentimen jaqsı sayasi qarım-qatınasta boldıq. Biraq, bwl degen birjaqtı kelissözdiñ bolatının bildirmeydi», – dep esepteydi.

Tüyin

Biıl türik lirası 38%-ğa qwnsızdanğan. Oğan Ankaradağı AQŞ elşiligin atqılau jäne S&P Global, Moody’s Türkiyanıñ wzaq merzimdi reytingisin tömendetui türtki bolğan. Türkiyadağı inflyaciyanıñ ondağan payızğa jetui ekonomikalıq damudı tejeydi. Jaqında Katar men Türkiyanıñ özara valyuta ayırbastau turalı ekijaqtı kelisiminen soñ türik ortalıq bankine 15 mlrd dollar köleminde investiciya qwyıladı. Bwl Erdoğan üşin jağımdı jañalıq bolsa da, dollar bağamınıñ jan-jaqtan qıspaqqa aluı quanıştı wzaqqa sozbadı.

Büginde älemdik ekonomika tikeley Tramptıñ şeşimine «baylanğan» desek, artıq bolmas. Sebebi swrapıl sankciyalardı engizu Tramp sayasatınıñ bastı bağıttarınıñ biri. Resey, Qıtay men Türkiyağa türli sankciya jaudırıp jatqan Amerika halıqaralıq qarjı bağamın «aşsa alaqanında, jwmsa jwdırığında» wstap twr. Demek, sankciyanı bopsalau dep qabıldaytın Resey sındı memleketterdiñ tağdırı uaqıt enşisinde.

"The Qazaq Times"