الماتىنىڭ اپورتى الما سۇرىپىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ايگىلىسى. ۇلكەندىگى مەن حوش ءيىسى، ءدامى اڭىزعا اينالعان. سول اپورتتار بۇگىندە كوپ كەزدەسپەيدى. وعان ءارتۇرلى سەبەپ بار. 1913 جىلى ماسكەۋدە رومانوۆتار اۋلەتiنiڭ تاققا وتىرعانىنا 300 جىل تولۋىنا بايلانىستى وتكىزىلگەن تويعا بiزدiڭ قازاقتىڭ ءۇش جۇزiنەن بارعان اقساقالدار پاتشا تويىنا الماتىنىڭ اپورتىن الىپ بارعان. ونىڭ ارقاي­سىسىنىڭ سالماعى 1 كيلوگرامم 200 گرامم – 1 كيلوگرامم 300 گراممنان شىققان ەكەن. تويعا جينالعان قاۋىم سول جەردە ولشەپ كورiپ، الماتىنىڭ الماسىنا تاڭقالىسادى.
ودان بەرى ءبىر عاسىر ءوتتى، تاريح ءۇشىن كوپ بولماعانىمەن، بۇگىنگى كۇن ءۇشىن ۇزاق ۋاقىت. اپورتتاردىڭ ساپاسى دا، سانى دا تومەندەدى. ەڭ الدىمەن تاۋداعى تابيعي ورتانى ءبۇلدىرىپ كوپتەگەن قۇرىلىستار سالىندى. بيiك تاۋدىڭ باسىندا، بەلگiلi بiر وزiنە ءتان بيiكتiكتە وسكەندە عانا ناعىز اپورت بولا الادى. ونىڭ توپىراقتى تەز ارادا قۇنارسىزداندىرىپ تاستايتىن قاسيەتi تاعى بار. اپورتتى ءوسiرۋ ءۇشiن وسىنىڭ ءبارiن ويلاستىرىپ وتىرماسا، ءتۇرi ۇقساعانمەن، ءوزi ناعىز اپورت بولىپ شىعا قويمايدى.
اپورتتىڭ ناشارلاۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبىن ماماندار بىلاي تۇسىندىرەدى: "اپورت بىرنەشە ۆيرۋس تۇرىمەن زا­قىم­دالعان. ونىڭ ىشىندە ءتورت لاتەنتتى ۆي­رۋس بار. ۆيرۋس ينفەكتسياسى ىشتەگى قۇ­رت سياقتى اپورت اعاشىن ىشتەن سورىپ، ءونىمىن ازايتا­دى، المانىڭ ساپاسىن ءتو­مەن­دەتەدى"-دەيدى. سونداي-اق سوڭعى جىلدارى تەلىتۋشى رەتىندە قى­تاي­دىڭ جانە ءسىبىردىڭ ۋاق الما اعاش­تا­رىن قولداندى. ولار اپورتقا سايكەس كەلمەيدى، ءتىپتى ءبىر-ءبىرىن بوتەنسيدى. وسىلايشا الما ۇساقتالىپ، ءساتسىز زەرتتەۋ سالدارىنان دا ازايىپ كەتتى.
اپورت الماسىنىڭ كەرەمەت بولۋى­نىڭ باستى فاكتورى – ول ىلە الاتاۋى­نىڭ ەرەك­شە ەكولوگيالىق جاعدايى مەن تابي­عاتى. بۇل سورتقا قولايلى جاعداي – وسى تاۋدىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن 900-950 مەتر­دەن 1300-1350 مەتر ارالىعىنداعى كەڭىستىك. جوڭعار الاتاۋىندا بۇل كە­ڭىس­تىك 850-1250 مەتر ارالىعىندا جاتىر. ال، اپورت باعى بۇدان جوعارى ورنالاسسا، وعان قاجەتتى جىلۋ جەتىسپەيدى، ودان ءتو­مەن بولسا، ار­تىق­تىق ەتەدى. وكىنىشكە وراي ول جەرلەردە وسىرۋگە جاعداي جاسالمادى، باسقا جەرگە كوشىرىلگەن، بۋدانداستىرىلعان قالامشەلەر ءوزىنىڭ قاسيەتىن جوعالتتى. ماقتانىشقا اينالدىرار اپورت تۇقىمىن ساقتاپ، ونى ەكسپورتتىق ونىمگە اينالدىرۋعا بولار ەدى، بىراق ول قولدان كەلەر مە ەكەن؟ بۇل جاعى بەلگىسىز.

ءنۇرباتيما بايتۇرسىن