Алматының апорты алма сұрыпының ішіндегі ең әйгілісі. Үлкендігі мен хош иісі, дәмі аңызға айналған. Сол апорттар бүгінде көп кездеспейді. Оған әртүрлі себеп бар. 1913 жылы Мәскеуде Романовтар әулетiнiң таққа отырғанына 300 жыл толуына байланысты өткізілген тойға бiздiң қазақтың үш жүзiнен барған ақсақалдар патша тойына Алматының апортын алып барған. Оның әрқай­сысының салмағы 1 килограмм 200 грамм – 1 килограмм 300 граммнан шыққан екен. Тойға жиналған қауым сол жерде өлшеп көрiп, Алматының алмасына таңқалысады.
Одан бері бір ғасыр өтті, тарих үшін көп болмағанымен, бүгінгі күн үшін ұзақ уақыт. Апорттардың сапасы да, саны да төмендеді. Ең алдымен таудағы тәбиғи ортаны бүлдіріп көптеген құрылыстар салынды. биiк таудың басында, белгiлi бiр өзiне тән биiктiкте өскенде ғана нағыз апорт бола алады. Оның топырақты тез арада құнарсыздандырып тастайтын қасиетi тағы бар. Апортты өсiру үшiн осының бәрiн ойластырып отырмаса, түрi ұқсағанмен, өзi нағыз апорт болып шыға қоймайды.
Апорттың нашарлауының тағы бір себебін мамандар былай түсіндіреді: "апорт бірнеше вирус түрімен за­қым­далған. Оның ішінде төрт латентті ви­рус бар. Вирус инфекциясы іштегі құ­рт сияқты апорт ағашын іштен сорып, өнімін азайта­ды, алманың сапасын тө­мен­детеді"-дейді. Сондай-ақ соңғы жылдары телітуші ретінде қы­тай­дың және сібірдің уақ алма ағаш­та­рын қолданды. Олар апортқа сәйкес келмейді, тіпті бір-бірін бөтенсиді. Осылайша алма ұсақталып, сәтсіз зерттеу салдарынан да азайып кетті.
Апорт алмасының керемет болуы­ның басты факторы – ол Іле Алатауы­ның ерек­ше экологиялық жағдайы мен таби­ғаты. Бұл сортқа қолайлы жағдай – осы таудың теңіз деңгейінен 900-950 метр­ден 1300-1350 метр аралығындағы кеңістік. Жоңғар Алатауында бұл ке­ңіс­тік 850-1250 метр аралығында жатыр. Ал, апорт бағы бұдан жоғары орналасса, оған қажетті жылу жетіспейді, одан тө­мен болса, ар­тық­тық етеді. Өкінішке орай ол жерлерде өсіруге жағдай жасалмады, басқа жерге көшірілген, будандастырылған қаламшелер өзінің қасиетін жоғалтты. Мақтанышқа айналдырар апорт тұқымын сақтап, оны экспорттық өнімге айналдыруға болар еді, бірақ ол қолдан келер ме екен? Бұл жағы белгісіз.

Нұрбәтима Байтұрсын