بۇگىندە الەمدىك باق بەتتەرىندە جاھاندى جايلاعان پاندەميانىڭ سالدارىنان ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق كورسەتكىشىنىڭ ارتقانى ايتىلۋدا. مامانداردىڭ سوزىنشە، مەكەمەلەر مەن كاسىپورىندار جۇمىسىنىڭ توقتاۋى، مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردىڭ جابىلىپ، كارانتين ەنگىزىلۋى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ كوبەيۋىنە، كۇيزەلىسكە جانە وتباسىلىق جانجالدىڭ تۋىنا سەبەپ بولىپ وتىر. كوپشىلىكتىڭ پىكىرىنشە، ۇكىمەت قابىلداعان شارالار ۆيرۋستىڭ تارالۋىنا جول بەرمەگەنىمەن، ايەلدەر مەن بالالارعا جاسالعان زورلىق-زومبىلىقتى ۋشىقتىرىپ وتىر. وسى ورايدا "كارانتين ۋاقىتىندا وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق كورسەتكىشى ارتتى ما؟" دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازاقستاندا وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا تاپ بولعان ايەلدەرگە كومەك كورسەتەتىن 41 داعدارىس ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. بيىل كارانتين ەنگىزىلگەن 16 ناۋرىزدان باستاپ اتالعان ورتالىقتارعا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان 308 ايەل قابىلدانعان.
ەلوردادا ورنالاسقان وسىنداي ورتالىقتىڭ ءبىرى - "قورعاۋ استانا". بۇل ورتالىق 2005 جىلدان بەرى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا تاپ بولعان نازىك جاندىلار مەن بالالاردى جاتىن ورىنمەن قامتاماسىز ەتىپ، پسيحولگيالىق قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. اتالمىش قور جەتەكشىسى اننا ءرىلدىڭ سوزىنشە، كارانتين ۋاقىتىندا ورتالىققا حابارلاسقان جانداردىڭ سانى ەكى ەسەگە ارتقان.
"كارانتينگە دەيىن ءبىز ورتا ەسەپپەن ايىنا 20 ايەلگە تەلەفون ارقىلى كەڭەس بەردىك. جالپى كارانتيننىڭ ءبىرىنشى اپتاسىندا قوڭىراۋلار سانى از، تىنىش بولدى. الايدا ودان كەيىنگى اپتالاردا كوبەيىپ، 46-عا جەتتى. نەگىزى ءبىز 5-8 ايەلدى اي سايىن داعدارىس ورتالىعىنا ورنالاستىرامىز. ال كارانتين كەزىندە 19 ايەل مەن 41 بالانى قابىلدادىق. سالىستىرمالى تۇردە بۇل وتە كوپ. ورتالىقتا زارداپ شەككەن ايەلدەر بالالارىمەن بىرگە تۇرادى. تاماق جانە تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتارمەن قامتاماسىز ەتەمىز. سونىمەن قاتار بۇل 19 ايەلدەن بولەك، 2 ايەل ادامعا پاتەر جالداۋعا كومەكتەستىك. 21 ادام دەپ ايتساق تا بولادى. بىزگە حابارلاساتىن ايەلدەردىڭ كوبىسى الەۋمەتتىك وسال توپتاردان. كارانتينگە دەيىن نەگىزى ۇيدە وتىرعان ايەلدەر حابارلاساتىن. ال كارانتين كەزىندە باس ماماندار، مۇعالىمدەر، بۋحگالتەر ايەلدەر قوڭىراۋ شالا باستادى. ولاردىڭ كۇيەۋلەرى دە جۇمىس ىستەيدى، ءارى قىزمەتتە بەدەلدى ادامدار. ماسەلەن، ماعان ءبىر ايەل حابارلاستى. ول جولداسىمەن اجىراسقىسى كەلەدى. ونى كۇيەۋى بۇعان دەيىن دە ۇرىپ-سوققان. ال كارانتين ۋاقىتىندا جاعداي ۋشىعا تۇسكەن. ول سەرىگىپ قايتۋ ءۇشىن دالاعا شىعىپ، ۇيىنە قايتىپ كەلگەندە بىرنەشە ساعات بويىنا ۇرىپ، سوققىعا جىققان", - دەيدى قور باسشىسى.
وسى ورايدا، ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى زاڭدى قاتايتۋ كەرەك، ويتكەنى قازىرگى كەزدە ايەلىنە قول كوتەرىپ، ساباعان ەركەكتەر تەك ەسكەرتۋ الۋمەن عانا شەكتەلىپ وتىر.
"بىزدە ايەلىنە دەنە زاقىمىن كەلتىرگەن ەركەكتەرگە تەك ەسكەرتۋ عانا بەرىلەدى. ەگەر ول باسقا ادامدى ۇرسا، وندا ونىڭ ۇستىنەن بۇزاقىلىق جاساعانى ءۇشىن ءىس قوزعالىپ، جازاسىن بەرۋشى ەدى. ال جاڭاعى ايەلدى بىرنەشە ساعات بويىنا ۇرعان، ماسەلەن. اياق-قولىنىڭ ءبارى كوگەرىپ كەتكەن، بىراق سىنباعان. زاڭ بويىنشا بۇل دەنەگە جەڭىل زاقىم كەلتىرۋ بوپ سانالادى. مۇنداي كوگرەۋلەر جەڭىل ەمەس، باسقا اۋىر ساناتتارعا جاتقىزىلۋى كەرەك.
ونىڭ سوزىنشە، زورلىق-زومبىلىقتىڭ ارتۋىنا كارانتين كىنالى ەمەس. "وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق بۇرىننان بار ماسەلە، كارانتين كەزىندە ادامدار ەشقايدا شىعا الماي، تىپتەن ۋشىعىپ كەتتى. ماسەلەن، كارانتين ۋاقىتىندا داعدارىس ورتالىعىنا تۇسكەن ايەلدەردىڭ سوزىنشە، مۇنداي جاعدايلار بۇعان دەيىن دە بولعان", - دەپ اتاپ ءوتتى ورتالىق باسشىسى.
بۇدان بولەك ءوز سوزىندە ورتالىق ديرەكتورى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى تاعى ءبىر پروبلەمانى قوزعاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق دەگەندە تەك ايەلدەردى عانا ايتامىز، ال بالالاردىڭ جاعدايى ۇنەمى سىرت قالىپ جاتادى. "بىزگە كەلگەن ءار ايەلدىڭ ءۇش-تورتتەن بالاسى بار. سول بۇلدىرشىندەردىڭ دە قىسىم كورىپ وتىرعانىن ەشكىم ويلاپ وتقان جوق. ولار دا سوققىعا جىعىلادى جانە اكەسىنىڭ اناسىن ۇرعانىن كورىپ، ايقاي-شۋ ەستىپ وسەدى. بۇل دا بالا پسيحولوگياسىنا سالماق تۇسىرەدى. بۇدان كەيىن ولار ايتقان ءتىلدى المايدى، ساباقتارىنا كوڭىل بولمەيدى، ناشار وقي باستايدى. بۇل بالالار ەسەيگەن سوڭ اكەسىنىڭ جاساعانىن قايتالاۋى مۇمكىن", - دەپ تۇيىندەدى ول.
بۇل ەل استاناسىنداعى جالعىز ورتالىق ەمەس. 2013 جىلدىڭ 1 قاراشاسىندا ەلوردا اكىمدىگىنىڭ جانىنان قۇرىلعان ء"ۇمىت" داعدارىس ورتالىعىنا دا وتباسىندا زورلىق-زومبىلىق كورگەن ايەلەر كوپتەپ حابارلاسادى. داعدارىس ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى گاليحان يحسانۇلىنىڭ ايتۋىنشا، كارانتين كەزىندە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق بويىنشا سەنىم تەلەفونىنا تۇسكەن قوڭىراۋلار سانى بىلتىرعى وسى ۋاقىتتاعى كورسەتكىشپەن سالىستىرعاندا 32%-عا وسكەن.
"كارانتين كەزىندە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق بويىنشا سەنىم تەلەفونىنا تۇسكەن قوڭىراۋلار سانى 
بىلتىرعى كورسەتكىشپەن سالىستىرعاندا 32%-عا ارتتى. مىسالى، بىلتىر سەنىم تەلەفونىنا زورلىق-زومبىلىق بويىنشا 16 ناۋرىزدان 21 مامىرعا دەيىن 43 كەڭەس بەرىلسە، بيىل 57 كەڭەس بەرىلدى. جالپى، 2020 جىلدىڭ باسىنان بەرى 78 جابىرلەنۋشى كەلىپ ءتۇستى، ونىڭ ىشىندە 25 ايەل، 53 بالا بار. قازىرگى تاڭدا قىزمەتالۋشىلار سانى 23 بولسا، ونىڭ 10-ى - ايەل، ال قالعان 13-ءى -بالا", - دەدى ورتالىق باسشىسى.
گاليحان يحسانۇلىنىڭ سوزىنشە، اتالمىش ورتالىق كارانتين كەزىندە ىندەتتىڭ تارالۋىنا جول بەرمەس ءۇشىن ۋاقىتشا جابىلعان. بۇل كەزەڭدە تەلەفون ارقىلى كەڭەس بەرىلگەن، زورلىق كورگەن ايەلدەردى قالاداعى اشىق باسقا داعدارىس ورتالىقتارىنا جىبەرىپ وتىرعان.
"16 ناۋرىزدان 11 مامىرعا دەيىن ءبىزدىڭ ورتالىعىمىز قىزمەتالۋشىلاردى قابىلداعان جوق. 11 مامىردان باستاپ قايتا بارلىق سانيتارلى نورمالاردى ساقتاي وتىرىپ، قىزمەتالۋشىلاردى قابىلداۋدى باستادىق. ال كارانتين كەزىندە بىزدەن كومەك سۇراعانداردى باسقا داعدارىس ورتالىقتارىنا جولدادىق. 11 مامىردان بەرى 2 ايەل مەن 4 بالانى قابىلدادىق", - دەدى ورتالىق ديرەكتورى.
جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، تەك استانادا عانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە بار مۇنداي ورتالىق. سونىڭ ءبىرى تەك الماتى قالاسىنان عانا ەمەس، رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ايماعىنداعى وتباسىندا زورلىق-زومبىلىق كورگەن ايەلدەرگە اراشا ءتۇسىپ، جاردەم بەرەتىن "اراشا" باسپاناسى. بۇل ورتالىققا شىمكەنت، قوستاناي، اتىراۋ، اقتاۋ سەكىلدى قالالاردان حابارلاسىپ، كومەك سۇرايدى. باسپانا باسشىسى مارگاريتا وسكەمباەۆانىڭ ايتۋىنشا، ورتالىققا ورتا ەسەپپەن كۇنىنە ءبىر ادام جاردەم سۇراپ، حابارلاسادى.
"بىزگە كوبىنەسە تىعىرىققا تىرەلگەندە، قاتتى قينالعاندا قوڭىراۋ شالادى. ستاتيستيكامىز بويىنشا، كۇنىنە 
ورتاشا ەسەپپەن ءبىر ادام حابارلاسادى. ءبىز زارداپ شەكككەندەردى قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قابىلدايمىز. الماتى ۇلكەن ءارى ورتالىق قالا بولعان سوڭ، كوپشىلىگى الماتىعا كەلگىسى كەلەدى. شىمكەنت، اقتاۋ، قاراعاندى، قوستاناي قالالارىنان، وبلىس ورتالىقتارى، اۋىلاردان كەلەدى", - دەدى باسپانا باسشىسى.
باسپانا ديرەكتورىنىڭ سوزىنشە، وتباسىندا زورلىق كورگەن ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى الماتىدا وزدەرىن تانىمايتىن ورتادا جاڭا ءومىر باستاپ، جاڭا جەرگە جۇمىسقا تۇرام دەپ ۇلكەن ارمانىن ارقالاپ كەلەدى.
"كوپشىلىگىنە ءوز ايماقتارىندا نەگە قالمايتىنىن سۇرايمىن. ولار وزدەرىن ەشكىم تانىمايتىن الماتى سياقتى ۇلكەن قالادا جاڭا ءومىر باستاعىسى كەلەتىنىن ايتادى. مىسالى، ءبىر كەلىنشەك ءوزى الماتىدان، اناسى الماتىدا تۇرادى، بىراق ءوزى باسقا قالاعا تۇرمىسقا شىققان. "اناممەن ارالاسپاسام دا، الماتىدا تۇرعىم كەلەدى دەيدى". بىزگە سەنەدى، جاردەم بەرەتىنىمزى بىلەدى. ودان سوڭ الماتىدا جۇمىس ورنى كوپ، قىزمەتكە تۇرىپ كەتەم، بەيىمدەلۋگە دە ىڭعايلى قالا دەپ ويلايدى", - دەدى مارگاريتا وسكەمباەۆا.
ونىڭ سوزىنشە، كارانتين كەزىندە كوپ ادامدار داعدارىس ورتالىعىن جابىق دەپ ويلاپ، حابارلاسپاعان.
"وتكەندە ماعان ءبىر ايەل حابارلاستى. كوبىسى كارانتين كەزىندە ءبىز سەكىلدى ورتالىقتاردى جابىق دەپ ويلاعان. سول سەبەپتى قينالسا دا، ەشكىم وعان كومەك كورسەتە المايدى دەپ ويلاپ، ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن قوڭىراۋ شالماي جۇرە بەرگەن. ابدەن تاڭداۋ قالدىرماعان كەزدە، ماعان قوڭىراۋ شالىپتى. كوپ ادام كارانتين كەزىندە دە جۇمىس ىستەپ، قىزمەت كورسەتكەنىمىزدى بىلە بەرمەيدى ەكەن", - دەپ تۇيىندەدى ورتالىق ديرەكتورى.
جوعارىدا ايتىلعان مالىمەتتەردى ەسكەرسەك، كارانتين كەزىندە وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ ارتقانىن كورەمىز. دەسەك تە، رەسمي دەرەككە كوز سالايىق. ءىىم اكىمشىلىك پوليتسيا كوميتەتىنىڭ اعا ينسپەكتورى، پوليتسيا مايورى اقمارال سەرىكباەۆانىڭ سوزىنە سەنسەك، ەلىمىزدە توتەنشە جاعدايدىڭ جانە كارانتيندىك شەكتەۋ شارالارىنىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق كورسەتكىشى وسكەن. ونىڭ ايتۋىنشا، كارانتين باستالعان العاشقى 20 كۇن ىشىندە قازاقستاندا وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا وتباسىلىق-تۇرمىستىق قاتىناستار سالاسىنداعى قىلمىستىڭ سانى 26 پايىزعا ارتقان.
سونىمەن قوسا اقمارال سەرىكباەۆا وتباسىلىق-تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ 70 پايىزى ىشىمدىكتىڭ سالدارىنان تۋىنداعانىن اتاپ ءوتتى.
"كارانتين كەزىندە ورىن العان قىلمىستاردىڭ سەبەبىنە تالداۋ جاساعاندا ولاردىڭ 70 پايىزى ىشىمدىكتىڭ سالدارىنان تۋىنداعانى انىقتالدى. كارانتيندىك شارالار ەنگىزىلگەلى بەرى ۇيدە وتىرىپ، ىشىمدىكتى بۇرىنعىدان دا كوپ مولشەردە تۇتىنۋ وتباسىنداعى جانجالداردىڭ تۋىنداۋىنا اكەلىپ سوعىپ وتىر", - دەدى ول.
ال قر باس پروكۋراتۋراسىنىڭ قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ جونىندەگى كوميتەتى سايتىنداعى سانداردى سويلەتسەك، 2020 جىلدىڭ العاشقى ءتورت ايىندا 296 وتباسىلىق-تۇرمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن. ال وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىندە بۇل كورسەتكىش 287-ءنى قۇراعان. ەندى توتەنشە جاعداي رەجيمى ەنگىزىلگەن كەزەڭدى وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرىپ كورەلىك. بىلتىر ناۋرىز بەن ءساۋىر ايىندا 159 وتباسىلىق-تۇرمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن بولسا، بيىلعى ناۋرىز بەن ساۋىردە 179 قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەن. ال 2020 جىلدىڭ قاڭتار-اقپان ايلارىندا 117 قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلگەنىن ايتىپ وتكەن ءجون.
وسىعان ۇقساس قۇبىلىس كورشىلەس ەلدەردە دە بايقالۋدا. وسى ورايدا ورتا ازياداعى مەملەكەتتەردى الىپ قارايتىن بولساق، بۇعان دەيىن رەسمي تۇردە تاجىكستان مەن تۇركىمەنستان مەملەكەتتەرىندە كوروناۆيرۋس جاعدايى تىركەلگەنى جونىندە اقپارات جوق. سول سەبەپتى قىرعىستان مەن وزبەكستانداعى جاعدايعا توقتالايىق.
توتەنشە جاعداي رەجيمىن قىرعىزستان مەملەكەتى بىزدەن ءبىر اپتا كەيىن، ياعني 23 ناۋرىزدان باستاپ ەنگىزدى. قىرعىز ۇكىمەتى دە قازاقستان سەكىلدى ازاماتتارىن كارانتيندىك تالاپتاردى ساقتاۋعا شاقىردى. اشىق دەرەكتەردەگى اقپارات كوزدەرىنە سۇيەنسەك، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، توتەنشە جاعداي ەنگىزىلگەننەن بەرى تىركەلگەن تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق وقيعالارىنىڭ سانى وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 62%-عا ارتقان.
قىرعىز مەملەكەتىندە بىزدەگى سياقتى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى بىرقاتار داعدارىس ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. وسى ورايدا قىرعىزستانداعى جاعدايى بىلمەك ءۇشىن بىشكەك قالاسىندا ورنالاسقان "سەزىم" داعدارىس ورتالىعىنا حابارلاستىق. اتالمىش مەكەمەنىڭ ديرەكتورى رىسقۇلوۆا بيۋبيۋسارa ورتالىقتىڭ قىزمەتىمەن ءبولىسىپ، كارانتين كەزىندەگى وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى قولعا العان شارالارى تۋرالى ايتىپ بەردى. ونىڭ سوزىنشە، كارانتين كەزىندە زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن "سەزىم" داعدارىس ورتالىعى قۇقىق قورعاۋ جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەگەن.
"توتەنشە جاعدايدىڭ ەنگىزىلۋىمەن "سەزىم" ورتالىعى كليەنتتەر مەن قىزمەتكەرلەردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ ماقساتىندا ايەلدەر مەن بالالاردى باسپاناعا قابىلداۋدى اقىتشا توقتاتتىق. ءبىزدىڭ كاسىبي پسيحولوگتار، زاڭگەرلەر جانە الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر جۇمىسىمىزدى جالعاستىرۋ ءۇشىن دەرەۋ ونلاين-پلاتفورمالار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردى قولدانۋدى قولعا الدى. 23 ناۋرىز مەن 28 ءساۋىر ارالىعىندا "سەزىمگە" ەلدىڭ 5 ايماعىنان (بىشكەك قالاسا مەن چۋي، نارىن، ىستىقكول، جالال-اباد جانە وش وبلىستارى) 92 كومەك سۇرالدى. ونىڭ ىشىندە 32 شاعىم - تۇرمىستىق جانە جىنىستىق زورلىق-زومبىلىق بويىنشا، 11-ءى - قۇقىقتىق كومەك; 30-ى باسپانا، تاماق نەمەسە قارجىلىق قولداۋ بويىنشا، ال قالعان 15-ءى COVID-19 جاعدايىنداعى كۇيزەلىسكە بايلانىستى پسيحولوگيالىق كومەك سۇرادى", - دەدى ورتالىق باسشىسى.
مەكەمە ديرەكتورى رىسقۇلوۆا بيۋبيۋسارانىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، توتەنشە جاعداي كەزىندە زارداپ شەكككەندەردى قابىلداۋ توقتاتىلعانىمەن، ورتالىقتا كارانتينگە دەيىن زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان ايەلدەرگە قىزمەت كورسەتۋ جالعاسىن تاپقان.
ء"بىزدىڭ باسپاناعا جانە ترانزيتتىك الەۋمەتتىك ۇيگە جاڭا جابىرلەنۋشىلەردى قابىلداۋ توقتاتىلعان كەزدە، ترانزيتتىك ۇيدە توتەنشە جاعداي ەنگىزىلگەنگە دەيىن 5 ايەل مەن 4 بالا تۇراتىن. ولار ءۇشىن بارلىق كارانتيندىك تالاپتار ساقتالىپ، جاعداي جاسالدى. ايەلدەر مەن بالالار كارانتين كەزەڭىندە قاۋىپسىز ءومىر سۇرۋگە، سونىمەن قاتار كەرەكتى قىزمەتتەرگە قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك الدى", - ەدى ول.
سونىمەن قوسا ورتالىق باسشىسىنىڭ سوزىنشە، كارانتين كەزىندە ورىن العان زورلىق-زومبىلىق كەيستەرىمەن كارانتين بىتكەن كەيىن داعدارىس ورتالىعى جۇمىس ىستەيتىن بولادى.
"ماسەلەن، ارينا ەسىمدى قىز سەنىم تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالدى، ونىڭ اناسى جىنىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولعان. كەشكە ۇيگە ورالعاندا ونى 30 جاستاعى كورشىسى زورلاپ كەتكەن. ول قىزىنا ايتىپ، ارينا پوليتسيا شاقىردى. ايەل ارىز جازىپ، سوت-مەديتسينالىق ساراپتامادان ءوتتى. "سەزىم" ورتالىعىنىڭ زاڭگەرى مەن پسيحولوگى زورلىق-زومبىلىق قۇربانىمەن جانە ونىڭ قىزىمەن ونلاين-كەڭەس وتكىزدى. زارداپ شەككەن ايەل قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا سەنبەيتىنىن جانە ءىستىڭ جابىلۋى مۇمكىن دەپ الاڭدايتىنىن ايتتى. "سەزىم" ورتالىعى بۇل ءىستى باقىلاۋدا ۇستايدى. قازىرگى ۋاقىتتا كىنالى ادام قاماۋدا. ءبىزدىڭ ورتالىق كارانتين اياقتالعاننان كەيىن سوتتا ادۆوكاتتىق جانە قوعامدىق قورعاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن بولادى", - دەدى رىسقۇلوۆا بيۋبيۋسارا.
ال وزبەكستاندا كوروناۆيرۋسپەن اۋىراعان العاشقى ناۋقاس 16 ناۋرىزدا انىقتالدى. كەيىن ءبىر اپتادان سوڭ قوعامدىق كولىكتەر توقتادى. الايدا تەك 6 ساۋىردەن باستاپ ازاماتتارعا وقشاۋلانۋ مىندەتتى بولدى. تەك 10 ساۋىردە عانا گەندەرلىك تەڭدىك كوميسسياسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ پوپۋلياتسيالىق قورىمەن جانە ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعىمەن بىرلەسىپ، وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا ارنالعان سەنىم تەلەفونىن ىسكە قوسقان. بۇل دا 24 ساعات بويىنا ەمەس، سايتتا كورسەتىلگەن مالىمەتكە سۇيەنسەك، تاڭعى 8.00-دەن كەشكى 18.00-گە دەيىن جۇمىس ىستەيدى ەكەن.
اشىق دەرەككوزدەردەن دە وزبەكتانداعى وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى ستاتيستيكالىق مالىمەت تابۋ قيىنعا سوقتى. الايدا پسيحولوگ ليانا ناتروشۆيلي CABAR.asia-عا بەرگەن سۇحباتىندا كارانتين ۋاقىتىندا زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى قوڭىراۋدىڭ كوبەيمەگەنىن ايتقان. ونىڭ سوزىنشە، كەرىسىنشە، زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان ايەلدەرگە كارانتين كەزىندە كومەك الۋ تىپتەن قيىن، ويتكەنى ولار ەش جەرگە بارا المايدى، ءبارى ۇيدە، سوندىقتان ءبىر ساعاتتىق بەينەقوڭىراۋعا ۋاقىت بولۋگە مۇمكىندىك تە جوق.
وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق تەك قازاقستان نەمەسە ورتا ازيا ەلدەرىندە عانا ەمەس، بۇكىل الەمدە بار پروبلەما. اقش-تا دا وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ پاندەميا كەزىندە ءورشي تۇسكەنىن شەتەلدىك باق-تان وقىپ ءجۇرمىز. وسى ورايدا ولار كارانتين كەزىندە تەك ايەلدەر عانا ەمەس، بالالاردىڭ دا زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراۋىن ماسەلە ەتىپ كوتەرىپ جاتىر. ماسەلەن، اقش-تىڭ پەنسيلۆانيا شتاتى فيلادەلفيا قالاسىندا تۇراتىن وتانداسىمىز دينا قاسىمبەكوۆا كارانتين كەزىندە ۇلى ءالتايردىڭ مەكتەپتەگى ۇستازدارى بالامەن ءاردايىم بايلانىستا بولۋعا تىرىسقانىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ سوزىنشە، مۇعالىمدەر ساباق بارىسىندا بالانىڭ كوڭىل-كۇيىنە، تارتىبىنە قاتتى نازار اۋدارعان. ول مۇنىڭ ءبارىن وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ بارىن انىقتاۋ ماقساتىندا جاسالادى دەيدى.
"تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق دەگەندە بالالار كوبىنە ايتىلمايدى. نەگىزى بالالار دا زارداپ شەگەدى. قازىر بالالاردىڭ ءبارى ۇيىندە بولعان سوڭ، ۇستازدارعا شىن جاعدايى بەلگىسىز. ءبىر كۇنى ۇلىمنىڭ كوڭىل-كۇيى بولماي، ساباق كەزىندە كامەرا مەن ميكروفوندى ءوشىرىپ-قوسىپ وتىرعان. مۇعالىمى الاڭداپ، بىردەن نازار اۋدارىپ، سۇراي باستادى. ول سويلەگىسى كەلمەي، ۇستازىنا "مەنىڭ كوڭىل-كۇيىم جوق" دەپ جازىپ جىبەرگەن. ال ۇستازى دەرەۋ نەگە كوڭىل-كۇيى جوقتىعىن سۇراپ، قايتا جازعان. وسىندايدا جاۋاپ رەتىندە بالالار "ماعان كومەكتەسىڭىزشى، مەنى ۇيدە ۇرىپ جاتىر" دەگەندەي جاۋاپ قايتارۋى مۇمكىن. نەگىزى بالا ۇيدە زورلىق-زومبىلىق كورسە، كومپيۋتەرگە جاقىندامايدى، جاقىنداعىسى دا كەلمەيدى دەپ ويلايمىن", - دەدى ول.
"Washingtonpost" باسىلىمىندا جارىق كورگەن ماقالادا ۆاشينگتوندا كارانتيندە بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق تۋرالى شاعىمدار وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 62%-عا، ۆيردجينيادا 94%-عا ازايعان. دەسەك تە، بۇل قۋانارلىق جايت ەمەس دەيدى ول.
"بۇعان دەيىن كوبىنەسە بۇل جونىندە مۇعالىمدەر، تاربيەشىلەر نەمەسە مەكتەپ اۆتوبۋسىنىڭ جۇرگىزۋشىلەرى حابارلايتىن بولعان. ۇستازدار مەكتەپتەردىڭ جابىلۋىنا بايلانىستى بالالاردى كورمەيدى. ال، وتباسى مۇشەلەرىنەن تۇسكەن قوڭىراۋلار سانى از. ءاردايىم كوڭىلدى جۇرەتىن مەنىڭ ۇلىمنىڭ دا كوڭىل-كۇيىنىڭ جوقتىعىن ۇستازدارى وتباسىنداعى زورلىقپەن بايلانىستىرعان بولۋى مۇمكىن", - دەدى دينا قاسىمبەكوۆا.
الماتى وبل پركۋراتۋراسى. بەلسەندىلەر: «جالعان جالامەن قاماۋداعى ايگەرىم مەن دۋمانعا بوستاندىق!»
ارمان الىمبەكوۆ: مەن ول جەردىڭ رەزيدەنتسيا ەكەنىن بىلمەدىم. ەشنارسە بۇلدىرمەدىم.
قوساي ماحامباەۆ: وق تيگەن ادامدى قۇتقارام دەگەندە ءوزىمدى اتىپ تاستادى
رەزيدەنتسيا ءىسى. ورىنعازى سەرىكبول: بەيبىت شەرۋگە شىقتىم. ال، 269 باپتى مويىندامايمىن
كيبەرشابۋىلعا ۇشىراعان باق وكىلدەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ارىز ءتۇسىردى