بۇگىندە ءبىز قازاق قوعامى اينالامىزداعى قاۋىپتەر تۋرالى كوبىرەك ويلانامىز. دەگەنمەن، ءوزىمىزدىڭ توڭىرەككە جاسايتىن ىقپالىمىزدى شامالاي بىلمەيتىندەيمىز. سوعان ساي، جاس زەرتتەۋشى ەلدوس وردانىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىنا جاريالاعان مىنا ءبىر جازباسىن سايت وقىرماندارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك. 

"بۇل قۇجاتتىق ماتەريال "شەتەلدەگى بولشەكتەۋشى كۇشتەردىڭ شىعىس تۇركىستان جانە ۇلى قازاق مەملەكەتىن قۇرۋ جولىنداعى اتقارعان قىزمەتتەرى" دەگەن اتپەن دايىندالعان ەكەن. شاماسى 90- جىلدارى جارىق كورگەن ىشكى ساياسي ماتەريال. سول سەبەپتى رەسمي كىتاپحانا، دۇكەندەردەن تابۋ تىم قيىن.

نەشە ءجۇز بەتتىك ىشكى قۇجاتتى ىجداعاتپەن وقۋ بارىسىندا قىتاي، موڭعوليا جانە سوۆەتتىك قازاقستاندا ءبىر-بىرىمەن قاناتتاس وتىرعان قازاقتار تۋرالى جانە 80- جىلدىڭ سوڭى، 90- جىلدىڭ باسىندا پايدا بولعان ۇلتتىق قايتا ورلەۋ، ەس جيۋ كەزەڭىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن زەرتتەپ، ساراپتاپ وتىرعانىن بايقادىم.

دەرەكتى قۇجات شىڭجاڭ ولكەسىندە ىشكى ماتەريال ەسەبىندە جارىق كورگەن. ءتىلى ۇيعىرشا جانە ءتۇزۋشى ماماندار دا تاعى سولار. نەشە ءجۇز بەتتىك دەرەكتى ماتەريالدا "قازاق ماسەلەسى" ءۇشىن ارنايى جەكە تاراۋ ارناعان. ولار جەكە-جەكە مىناداي (سۇگىرەتتەگى):

­

1. سۇگىرەت:
*ۇلى قازاق مەملەكەتىن قۇرۋ جولىندا (ياعني پان-قازاقيزم)

2. سۇگىرەت:
*شەتەلدەگى ءبىر ءبولىم قازاق بۇلگىنشىلەردىڭ قارەكەتتەرى ء(ىس-قيمىلدارى)

3. سۇگىرەت:
*ۇلتتىق بۇلگىنشىلەردىڭ قازاق مەملەكەتىن قۇرۋ ارمانى جانە قارەكەتتەرى

مەنىڭ وقۋ بارىسىندا تاڭعالعانىم 80-جىلداردىڭ سوڭىندا الاش زيالىلارىنىڭ اقتالۋىمەن باستالعان ۇلتتىق ويانۋ كەزەڭىن (مىسالى، الاش پارتياسىن قۇرامىز دەيتىن ءىس-ارەكەتتەر، ازات قوزعالىسى، قازاق قاۋىمداستىعى، ت.ب.) جانە الىس-جاقىن شەتەلدەردەگى قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ قوعامدىق، ساياسي بۇكىل قىزمەت، ءىس-قيمىلدارىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن مايىن تامىزىپ وتىرىپ تالداپ جازعان. سونداي-اق، بۇنى پان-قازاقيزم قوزعالىسى دەپ باعالاعان، سونداي قورتىندى شىعارعان.

ەستەرىڭىزدە بولسا وسىدان ءۇش جىل بۇرىن (2017-ج) "قىتايدا قازاق قاۋپى بار ما" دەگەن ءبىر پوست دايىنداعان ەدىم. سول جىلدارى قىتايشا بىرقانشا اقپارات كوزدەرىنەن سونداي "قاۋىپتى" ايتىپ دابىل قاققان بىلگىنى (جازبالار، رەد.) وقىپ ەدىم، مىنا قولىما تۇسكەن دەرەكتى ماتەريال سونى ايعاقتاي ءتۇستى.

ىشكى قۇجاتتىق دەرەكتى ماتەريالدى دايىنداعان مامانداردىڭ اناليتيكاسىنا شىنىمەن دە تاڭعالدىم. ول جىلدارى ءبىز قىتاي تۋرالى دىم بىلمەي تۇرعان كەزىمىزدە ولار بىزدەگى ءىس-قيمىلدىڭ ءبارىن ابدەن ساراپتاپ ۇلگەرىپتى. ءسويتىپ كەلەشەكتە بۇل ايماقتاردان قانداي قاۋىپ كەلۋى مۇمكىن دەيتىن سۇراققا كۇنى بۇرتىن جاۋاپ دايىنداپ قويىپتى.

ءدال قازىرگى ساياسي الەۋەتكە تالداۋ جاساساق، قىتاي ورتالىق ازيا ايماقتارىنداعى ۇلتتىق، ءدىنني ورلەۋ كەزەڭى مەن قىر-سىرىن قانىق دەڭگەيدە بىلەدى. اۋعانىستانداعى ۇكىمەتكە بالاما ءدىني كۇشتەرمەن ىنتىماقتاسىپ ۇلگەردى، سايىپ كەلگەندە بۇل ايماقتاردان كەلەتىن ۇلتتىق، رۋقاني ءھام ءدىني قاۋىپ السىرەدى.

ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى ۇلتتىق نەمەسە ءدىني كۇشتەردىڭ قايتا جاندانۋى ءۇشىن اقش اراداعى ىقپالداستىققا ويىنشى رەتىندە قاتىسۋ پيعىلى باسىم. ورتالىق ازيا ەلدەرىندەگى اۆتوكراتتىق جۇيە تەز ارادا جىلدام دەموكراتيالانبايدى، بۇنى اقش تا ءبىلىپ وتىر، سوندىقتان دا قۇراما شتاتتار بۇل ايماقتا تىم كوبىرەك ءدىني كۇشتەرمەن ىنتىماقتاسۋ مۇمكىن، ويتكەنى ءدىني كۇشتەر جىلدام ءارى سەرگەك ءىس-قيمىلعا كوشەدى. بىراق، قازىر ايماقتاعى ەڭ بەلسەندى ءدىني كۇشتەر اقش-قا قاراعاندا قىتايمەن ەرتەرەك ءتىل تابىسىپ وتىر. سول تىپتەن قىزىق...

قازىر الەم كوروناۆيرۋسپەن ابىگەر... كوروناۆيرۋستان كەيىنگى الەمنىڭ اۋقىمدى ساياساتى مەن ايماقتار اراسىنداعى ساياسي قاتىناستارعا دا ويلانا بەرۋىمىز كەرەك. ولاي دەيتىن سەبەبىم، 90-جىلداردا ءبىز ەس ءجيىپ، ەتەك جەڭىمىزدى تۇرە الماي جاتقانىمىزدا شىعىستاعى كورشىمىز ءبىزدى بۇگە-شىگەمىزگە دەيىن ابدەن زەرتتەپ، بىزدەن كەلەتىن كەلەشەكتىڭ قاۋپىن بەسىگىندە تيداۋ سالىپ وتىرعان. ءدال بۇگىن ولار ءبىزدى ودان دا ساپالى، ودان دا ماڭىزدى اناليزدەرمەن ءجىتى باقىلاپ، بىزدەگى ساياسي تۇيسىكتى وزىمىزدەن ەرتە سەزىپ وتىرماسىنا كىم كەپىل؟!".

"The Qazaq Times"