جولداۋ. "قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋىنىڭ" ءبىرىنشى باسىمدىعى

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆتىڭ كەزەكتى حالىققا جولداۋى بۇگىن تاڭنان باستاپ باق-تا تاراتىلدى.  «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى» اتالعان جولداۋ، بۇدان بۇرىنعى «قازاقستان-2050» ستراتەگيالىق ماقساتتارىنا جەتۋگە باعىتتالعان. ونداعى مىندەتتەر قازاقستاندى الەمدىك دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا جەتەلەمەك. سونىمەن قاتار، بۇل ۇلت جوسپارى – « 100 ناقتى قادام» بازاسىندا وتكىزىلمەك. اتالعان جولداۋ «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋىنىڭ»  بەس نەگىزگى باسىمدىعىنا قۇرىلعان. سونىڭ العاشقىسى مىناداي:

ءبىرىنشى باسىمدىق – ەكونوميكانىڭ جەدەلدەتىلگەن تەحنولوگيالىق جاڭعىرتىلۋى.

ءبىز تسيفرلىق تەحنولوگيانى قولدانۋ ارقىلى قۇرىلاتىن جاڭا يندۋستريالاردى وركەندەتۋگە ءتيىسپىز. بۇل – ماڭىزدى كەشەندى مىندەت.

ەلدە 3D-پرينتينگ، ونلاين-ساۋدا، ءموبيلدى بانكينگ، تسيفرلىق قىزمەت كورسەتۋ سەكىلدى دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ ىسىندە قولدانىلاتىن جانە باسقا دا پەرسپەكتيۆالى سالالاردى دامىتۋ كەرەك. بۇل يندۋستريالار قازىردىڭ وزىندە دامىعان ەلدەردىڭ ەكونوميكالارىنىڭ قۇرىلىمىن وزگەرتىپ، ءداستۇرلى سالالارعا جاڭا ساپا دارىتتى.

وسىعان وراي، ۇكىمەتكە «تسيفرلىق قازاقستان» جەكە باعدارلاماسىن ازىرلەۋدى جانە قابىلداۋدى تاپسىرامىن.

ءبىزدىڭ زاڭنامامىزدى جاڭا جاعدايعا بەيىمدەۋ كەرەك.

كوممۋنيكاتسيانىڭ دامۋى مەن وپتيكالىق-تالشىقتى ينفراقۇرىلىمعا جاپپاي قولجەتىمدىلىكتى دە قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. تسيفرلىق يندۋستريانى دامىتۋ باسقا بارلىق سالالارعا سەرپىن بەرەدى. سوندىقتان ۇكىمەت ءىت سالاسىن دامىتۋ ماسەلەسىن ەرەكشە باقىلاۋدا ۇستاۋعا ءتيىس.

جاڭا يندۋستريالار قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزدى شارتى يننوۆاتسيانى قولداۋ جانە ولاردى وندىرىسكە تەزىرەك ەنگىزۋ بولىپ سانالادى.

ۇكىمەتكە «ەكسپو-2017» نىساندارىنىڭ ءبىرىنىڭ بازاسىندا IT-ستارتاپتار حالىقارالىق تەحنوپاركىن قۇرۋدى تاپسىرامىن. ول الەمنىڭ بارلىق ەلىنەن كاسىپكەرلەر مەن ينۆەستورلار تارتۋدىڭ پلاتفورماسى بولۋعا ءتيىس. بۇل ءۇشىن ءتيىستى ينفراقۇرىلىم جانە سالىق جەڭىلدىكتەرىن، وڭايلاتىلعان ۆيزا مەن ەڭبەك رەجىمىن قوسا العاندا، قولايلى جاعداي كەرەك.

ءبىز جوعارى وقۋ ورىندارى، نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى جانە «الاتاۋ» ينننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار پاركى بازاسىندا ءوزىمىزدىڭ عىلىمي جانە يننوۆاتسيالىق الەۋەتىمىزدى دامىتۋىمىز كەرەك.

ەكىنشى كەشەندى مىندەت. جاڭا يندۋستريالار قۇرۋمەن قاتار ءداستۇرلى بازالىق سالالاردى دامىتۋعا سەرپىن بەرۋىمىز كەرەك.

بۇل – ونەركاسىپ، اگروونەركاسىپتىك كەشەن، كولىك پەن لوگيستيكا، قۇرىلىس سەكتورى جانە باسقا سالالار.

ءبىرىنشى. ەڭبەك ونىمدىلىگىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋ كەرەك.

بۇل جەردەگى نەگىزگى فاكتور ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋتسيا ەلەمەنتتەرىن جاپپاي ەنگىزۋ بولۋعا ءتيىس.

بۇل – اۆتوماتتاندىرۋ، روبوتتاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكت، «اۋقىمدى مالىمەتتەر» الماسۋ، تاعى باسقا مىندەتتەر.

ۇكىمەتكە بيزنەس وكىلدەرىمەن بىرگە 2025 جىلعا دەيىن بازالىق سالالاردى تەحنولوگيالىق تۇرعىدان قايتا جاراقتاندىرۋدىڭ كەشەندى شارالارىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.

ەكىنشى. باسىمدىعى بار سالالارداعى باسەكەگە قابىلەتتى ەكسپورتتىق ءوندىرىستى دامىتۋدى كوزدەيتىن يندۋستريالاندىرۋدى جالعاستىرۋ كەرەك.

ۇكىمەت الدىندا قازىردىڭ وزىندە 2025 جىلعا قاراي شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتى 2 ەسە ۇلعايتۋ مىندەتى تۇر.

بۇل باعىتتاعى جۇمىستى جانداندىرۋ ءۇشىن ەكسپورتتى دامىتۋ مەن ىلگەرىلەتۋ تەتىكتەرىن ءبىر ۆەدومستوۆاعا شوعىرلاندىرۋ قاجەت. ەكسپورتتاۋشىلارعا «ءبىر تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا وڭىرلەردە دە قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.

ۇكىمەت جانىنان ەكسپورت ساياساتى جونىندەگى كەڭەس قۇرۋدى تاپسىرامىن. وعان بيزنەس قوعامداستىعىنىڭ وكىلدەرى كىرۋگە ءتيىس.

بيىلعى 1 قىركۇيەككە دەيىن ۇكىمەت اكىمدەرمەن جانە بيزنەس وكىلدەرىمەن بىرلەسىپ، بىرىڭعاي ەكسپورت سترەتەگياسىن ازىرلەۋى كەرەك.

قازاقستان شەتەل ينۆەستيتسيالارىن تارتۋ ىسىندەگى كوشباسشىلىعىن ساقتاپ قالۋى قاجەت.«استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى ەل ەكونوميكاسىنا قارجى رەسۋرستارىن تارتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارۋعا ءتيىس.

ءبىز تاۋار ءوندىرۋ مەن وتكىزۋ، قىزمەت كورسەتۋ ءىسىن جاھاندىق جەلىگە بەيىمدەۋىمىز كەرەك. مۇنى، ەڭ الدىمەن، ترانسۇلتتىق كومپانيالاردى تارتۋ ارقىلى جاساعان ءجون.

قازاقستاندا وندىرىستەر اشۋ جونىندەگى قىتايمەن بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالىق باعدارلامانى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ كەرەك. قىتاي تاراپىمەن ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىلدى. نىساندار بەلگىلەندى. ناقتى جۇمىس ىستەۋ قاجەت.

بۇل قازاقستاندىقتار ءۇشىن 20 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنىن اشاتىن زاماناۋي ءوندىرىس بولماق. قازىر 6 جوبا جۇزەگە اسىرىلا باستادى، ال 2 جوبا ىسكە قوسىلدى. سونىڭ ءبىرى – گيبريدتىك جانە تولىقتاي ەلەكترلى JAC اۆتوموبيلدەرىن ءىرى قۇرىلعىلاردان قۇراستىراتىن زاۋىت.

قاجەتتى ينفراقۇرىلىم قالىپتاستىرۋ جايىن ەسكەرىپ، ەكسپورتقا باعدارلانعان ەلەكتروموبيل ءوندىرىسىن ودان ءارى دامىتۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋدى تاپسىرامىن.

تۇتاستاي العاندا، قازاقستاننىڭ ءوز ينۆەستيتسيالىق ستراتەگياسى بولۋعا ءتيىس. ۇكىمەت ونى بيىلعى 1 قىركۇيەككە دەيىن ازىرلەۋى كەرەك.

حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق اياسىندا ۇلتتىق ەكونوميكالىق مۇددەلەردى قورعاپ، ىلگەرىلەتۋ قاجەت. بۇل، ەڭ الدىمەن،  ەاەو، شىۇ ىشىندە جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىمەن ۇشتاساتىن جۇمىستارعا قاتىستى. ول ءۇشىن ەكونوميكالىق ديپلوماتيا جۇمىسىن قايتا قۇرىپ، جانداندىرا ءتۇسۋ قاجەت.

ءۇشىنشى. ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ تۇراقتىلىعى ءۇشىن ەلدىڭ تاۋ-كەن مەتاللۋرگياسى مەن مۇناي-گاز كەشەندەرى ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزىن ساقتاۋعا ءتيىس.

الەمدىك سۇرانىس باسەڭدەپ كەتكەن كەزدە جاڭا نارىقتارعا شىعىپ، ءونىم جەتكىزۋ اۋماعىن كەڭەيتۋ كەرەك. مينەرالدىق-شيكىزاتتىق بازانى كەڭەيتۋگە باسا نازار اۋدارىلۋعا ءتيىس. گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن بەلسەندى جۇرگىزۋ كەرەك.

بۇل سالالاردى ودان ءارى دامىتۋ ءىسى شيكىزاتتى كەشەندى تۇردە قايتا وڭدەۋدى تەرەڭدەتە تۇسۋمەن بەرىك ۇشتاستىرىلۋى ءتيىس.

جىل سوڭىنا دەيىن جەر قويناۋى تۋرالى جاڭا كودەكستى قابىلداپ، سالىق زاڭنامالارىنا قاجەتتى وزگەرىستەر ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.

 

***

ءتورتىنشى. اگرارلىق سەكتور ەكونوميكانىڭ جاڭا درايۆەرىنە اينالۋى كەرەك.

قازاقستاننىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ بولاشاعى زور.

كوپتەگەن پوزيتسيالار بويىنشا ءبىز الەمدە ءىرى اگرارلىق ەكسپورتتىق ءونىم وندىرۋشىلەردىڭ ءبىرى بولا الامىز. بۇل، اسىرەسە، ەكولوگيالىق تازا تاعامدارعا قاتىستى. «Made in Kazakhstan» برەندى سونداي ونىمدەردىڭ ەتالونى بولۋعا ءتيىس.

سونىمەن قاتار، استىق ونىمدەرى بويىنشا ءبىز ەۋرازيادا «نان كارزەڭكەسى» بولۋىمىز كەرەك. شيكىزات وندىرىسىنەن ساپالى وڭدەلگەن ءونىم شىعارۋعا كوشۋ قاجەت. تەك سوندا عانا ءبىز حالىقارالىق نارىقتاردا باسەكەگە قابىلەتتى بولا الامىز.

وسى ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن  ۇكىمەت پەن اكىمدەرگە مىناداي تاپسىرمالار بەرەمىن:

بىرىنشىدەن, سۋبسيديالاردى ءبولۋ قاعيدالارىن قايتا قاراستىرىپ، بىرتىندەپ ءونىمدى ساقتاندىرۋعا كوشۋ قاجەت;

ەكىنشىدەن، بەس جىل ىشىندە 500 مىڭنان استام جەكە ءۇي شارۋاشىلىقتارى مەن شاعىن فەرمەرلەردى كووپەراتيۆتەرگە تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جاعداي جاساۋ كەرەك;

ۇشىنشىدەن, ونىمنىڭ وڭدەۋ ساپاسىن جاقسارتىپ، تاۋارلاردى ساقتاۋدىڭ، تاسىمالداۋدىڭ جانە وتكىزۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋ قاجەت;

تورتىنشىدەن، ەڭبەك ونىمدىلىگىن بەلسەندى تۇردە ارتتىرىپ، ءوندىرىس شىعىندارىن تومەندەتۋ كەرەك;

بەسىنشىدەن، جەردى پايدالانۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا ءتيىسپىز. سۋارمالى ەگىس الاڭىن 5 جىل ىشىندە 40%-عا كەڭەيتىپ، 2 ميلليون گەكتارعا جەتكىزۋ قاجەت;

التىنشىدان، وندىرىستە سۇرانىسقا يە اگرارلىق عىلىمي زەرتتەۋلەرگە سالىناتىن ينۆەستيتسيا كولەمىن ارتتىرۋ كەرەك.

اۋىل شارۋاشىلىعىن ءارتاراپتاندىرىپ، 2021 جىلعا قاراي ازىق-تۇلىك تاۋارى ەكسپورتىن 40%-عا كوبەيتۋدى تاپسىرامىن.

بۇل مىندەتتەر اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋدىڭ جاڭا مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا ىسكە اسىرىلۋى قاجەت.

 

***

بەسىنشى. جاڭا ەۋرازيالىق لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ – ماڭىزدى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى.

وعان قازىردىڭ وزىندە قوماقتى ينۆەستيتسيا جۇمسالدى. ەندى ودان ەكونوميكالىق قايتارىم الا باستاۋ قاجەت.

ۇكىمەتكە 2020 جىلعا قاراي ترانزيتتىك تاسىمالدىڭ جىلدىق كولەمىن:

— كونتەينەرلەرمەن تاسىمالداناتىن جۇكتەر ءۇشىن 7 ەسە – 2 ميلليون كونتەينەرگە دەيىن;

— جولاۋشىلاردى اۋە كولىگىمەن تاسىمالداۋدى 4 ەسە – 1,6 ميلليون ترانزيتتىك جولاۋشىعا دەيىن ارتتىرۋدى تاپسىرامىن.

ترانزيتتىك تاسىمالداۋدان تۇسەتىن تابىستى 5,5 ەسە – جىلىنا 4 ميلليارد دوللارعا دەيىن كوبەيتۋ قاجەت.

2015 جىلى مەن «نۇرلى جول» ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ باعدارلاماسىن ۇسىندىم. وتكەن 2 جىل ىشىندە باعدارلاما ءوزىن تولىق اقتادى.

بيىل رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 4400 شاقىرىم اۆتوجول قۇرىلىسى مەن قايتا جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. جىل سوڭىنا دەيىن سونىڭ كەم دەگەندە 600 شاقىرىمى پايدالانۋعا بەرىلىپ، كەزەڭ-كەزەڭىمەن اقىلى جۇيە ەنگىزىلەدى.

ەلىمىزدىڭ كولىك جانە ترانزيت الەۋەتىن تولىق اشۋ ءۇشىن كورشى ەلدەرمەن ۇيلەسىمدى ءىس-قيمىل قاجەت. جۇكتەردىڭ ەركىن ءترانزيتىن، كولىك دالىزدەرىن قۇرۋ مەن ولاردى جاڭعىرتۋ ءىسىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. كولىك ينفراقۇرىلىمىن باسقارۋعا، قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا جانە اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى جويۋعا ەرەكشە كوڭىل اۋدارۋ قاجەت.

ترانسكاسپي ءدالىزى بويىنشا تاسىمالداۋ كولەمىنىڭ ۇلعايۋىنا بايلانىستى قۇرىق پورتىن سالۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى – اۆتوموبيل وتكەلى قۇرىلىسىن ىسكە اسىرۋعا كىرىسۋ قاجەت.

التىنشى. ۋربانيزاتسيا ۇدەرىسى قۇرىلىس سەكتورىن دامىتۋ قاجەتتىگىن العا تارتىپ وتىر. ول وتاندىق ەكونوميكانىڭ تولىققاندى درايۆەرىنە اينالۋعا ءتيىس.

جول، تۇرعىن ءۇي جانە باسقا دا ينفراقۇرىلىم قۇرىلىسىنا ينۆەستيتسيا سالا وتىرىپ، ءبىز قالالارىمىزدىڭ ۇزاق جىلدارعا دەيىن سىرتقى جانە تەحنولوگيالىق كەلبەتىن ايقىندايتىنىمىزدى ۇمىتپاعانىمىز ءجون. سوندىقتان قۇرىلىسقا دا، قۇرىلىس ماتەريالدارىن ءوندىرۋ سالاسىنا دا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ كەرەك. ول ءۇشىن بىزدە قازىر جاقسى مۇمكىندىكتەر بار.

مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا بيىل «نۇرلى جەر» تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلا باستايدى. ول اسا ماڭىزدى مىندەتتى ورىنداۋعا – الداعى 15 جىلدا 1,5 ميلليون وتباسىن تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.

باعدارلامادا تۇرعىن ءۇي نارىعىن دامىتۋدىڭ كەشەندى شارالارى كورىنىس تاپقان. سونىڭ ءبىرى – «دامۋ» اكتسيونەرلىك قوعامى ارقىلى مەملەكەتتىڭ سۋبسيديا بەرۋى ەسەبىنەن قۇرىلىس سالۋشىلار ءۇشىن بانك نەسيەسىن ارزانداتۋ. تۇرعىندار ءۇشىن «قازاقستان يپوتەكالىق كومپانياسى» اكتسيونەرلىك قوعامى ارقىلى بانكتەر بەرەتىن يپوتەكالىق نەسيەنى سۋبسيديالاۋ جۇزەگە اسىرىلادى. «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» سالىمشىلارى ءۇشىن اكىمدىكتەردىڭ نەسيەلىك تۇرعىن ءۇي سالۋى جالعاسادى. وعان ىلگەرىدە بولىنگەن قارجى «رەۆولۆەر» قاعيداتى  بويىنشا قايتا پايدالانىلادى.

اكىمدىكتەر حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز توپتارى ءۇشىن ساتىپ الۋ قۇقىعىنسىز ارەندالىق تۇرعىن ءۇي ءبولۋ ءىسىن دامىتا بەرەتىن بولادى. جاپپاي تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى ءۇشىن اكىمدەر ءتيىستى جەر تەلىمدەرىن بولۋگە ءتيىس.

ءبىز قالالاردا جەكە تۇرعىن ۇيلەردىڭ بىرىڭعاي ساۋلەت ستيلىندە سالىنۋىنا ءمان بەرەتىن بولامىز. بۇل ءۇشىن مەملەكەت قاجەتتى ينفراقۇرىلىم تۇرعىسىنان كومەك كورسەتەدى.

ۇكىمەت اكىمدەرمەن بىرلەسىپ، ۇلكەن قالالاردىڭ ىرگەلەس ورنالاسقان ەلدى مەكەندەرمەن كولىك بايلانىسىن دامىتۋ جونىندە شارالار قابىلداۋى قاجەت.

 

ءۇشىنشى كەشەندى مىندەت – ەڭبەك نارىعىن جاڭعىرتۋ.

جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى ءداستۇرلى سالالاردا ەڭبەك رەسۋرستارى بوساپ قالاتىن بولادى. سونىمەن بىرگە، جاڭا يندۋستريا قۇرىپ، دامىتۋ جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جانە ازاماتتاردىڭ ناقتى تابىسىن ءوسىرۋدىڭ قوسىمشا مۇمكىندىگى بولۋعا ءتيىس.

ۇكىمەت پەن اكىمدەرگە ەڭبەككەرلەردىڭ باسقا سالالارعا باسقارۋ اياسىندا اۋىسۋى ءۇشىن جاعداي جاساۋدى تاپسىرامىن.

ءبىزدىڭ ءىرى كاسىپورىندار اكىمدىكتەرمەن بىرلەسە وتىرىپ، ءتيىستى جول كارتالارىن ازىرلەۋى كەرەك. وندا قىسقارتىلاتىن جۇمىسشىلاردى قايتا دايارلاۋ، ولاردى ءارى قاراي جۇمىسپەن قامتۋ ءۇشىن بىرلەسىپ ينۆەستيتسيا سالۋ جايى قاراستىرىلۋى قاجەت. باسى ارتىق جۇمىس كۇشى بار وڭىرلەردەن باسقا جەرلەرگە، سونداي-اق، اۋىلداردان قالالارعا جۇمىس كۇشىن ۇتىمدىلىقپەن تارتۋعا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.

ۇكىمەت جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىن رەفورمالاپ، بارلىق بوس جۇمىس ورىندارى مەن بۇكىل ەلدى مەكەندەردە بىرىڭعاي ونلاين پلاتفورما قالىپتاستىرۋى قاجەت.

“The Qazaq Times”