جاھاندىق مۇناي نارىعىنداعى تۇرلاۋسىزدىققا قاتار جاڭا مۇمكىندىكتەر دە پايدا بولۋى مۇمكىن. فوتو: انادولى

ۋكرايناداعى سوعىس الەمدىك ەنەرگەتيكا نارىعىنا ۇلكەن سوققى ۇردى. مۇناي مەن گاز نارىعى تەڭسەلىپ تۇر، رەسەي مۇنايى مەن گازىنا سۇرانىس ازايعان كەزدە باعا شارىقتاپ ءار باررەل مۇناي 110 دوللارعا دەيىن (بەيسەنبى كۇنى) كوتەرىلدى. جالپى ۋكرايناداعى جاعداي جاھاندىق ەنەرگيا نارىعىنا جەتكىزۋدىڭ قيىندىعى مەن باعانىڭ كوتەرىلۋى سىندى ەڭ قاۋىپتى اسەرىن تيگىزدى. ونىڭ ۇستىنە قاقتىعىس قانشا ۋاقىتقا سوزىلارى بەلگىسىز بولعاندىقتان، ەنەرگيا نارىعىندا دا بولجاۋسىزدىق كۇشەيىپ تۇر.

شىن مانىندە، ۋكرايناداعى جاعداي ەنەرگيا باعاسىن ءتىپتى دە شارىقتاتىپ جىبەرەتىن ءتۇرلى بەلگىسىز فاكتورلارعا تولى. اسكەري قاقتىعىستىڭ قانشا ۋاقىتقا جالعاسارى جانە ونىڭ شەشىمى قالاي بولارى بەلگىسىز. ونىڭ ۇستىنە ۋكرايناعا شابۋىل جاساۋ ارقىلى رەسەي حالىقارالىق جويقىن سانكتسيا سوققىسىنا ۇشىرادى، ال وسى سانكتسيالاردىڭ رەسەيلىك، ودان بارىپ جاھاندىق ەنەرگيا نارىعىنا قالاي ەتەتىنىن ءبىز ءالى ناقتى بولجاي الماي وتىرمىز.

مۇناي مەن گازعا دەگەن سۇرانىسى مول ەلدەردى دە قوسا العاندا ايتارلىقتاي كوپ ەل رەسەي ەنەرگياسىنان باس تارتتى. بىراق، بۇل قاجەتتىلىكتىڭ توقتاپ قالعانىن بىلدىرمەيدى، وسى ەلدەر ءوزىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى سۇرانىستارىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن رەسەي ەنەرگياسىنا بالامالار ىزدەيدى. ونىڭ ءوزى دە ۋاقىت پەن بارىستى قاجەت ەدى. وسى ارالىقتا جاھاندىق ەنەرگيا نارىعى تۇرلاۋسىزدىقپەن قاتار ءومىر سۇرمەك.

جاھاندىق ءىرى اقپارات كوزدەرىندەگى حابارلارعا قارايتىن بولساق، ەۋروپالىق مۇناي-گاز كومپانيالارى شاتۋشىلاردىڭ بالاما كوزدەرىن بەلسەندى تۇردە ىزدەپ جاتقانىن كورەمىز. بۇل مۇناي ءوندىرۋشى وزگە ەلدەرگە قاتەرمەن قاتار جاڭا مۇمكىندىكتەردىڭ پايدا بولعانىن دا اڭعارتادى. ايتالىق، قازاقستان ءۇشىن دە بەلگىلى مۇمكىندىكتەر بەرەدى، بىراق سانكتسيا مەن وزگە دە قاتەرلەردى ناقتى باعالاۋدى قاجەت ەتەدى.

وسى ورايدان پايدالانىپ كەيبىر قىتايلىق مۇناي كومپانيالارىنىڭ پايدا تاپقالى وتىرعانى دا كورىنىپ قالدى. بىلتىر سانكتسيالارعا قاراماستان يراننان كوپ مولشەردە شيكى مۇناي ساتىپ العان قىتايلىق كومپانيالار بالاما كوزىن تولتىرۋعا دايىندالىپ جاتقانى انىق. ولاردىڭ اراسىندا شاندۋندا ورنالاسقان ۋرال جانە ESPO سەكىلدى رەسەيلىك نەمەسە بىرلەسكەن كومپانيالارى دا بار. بۇعان قوسا رەسەيلىك كومپانيالار سانكتسيادان جالتارۋ نەمەسە مۇناي ترانزاكتسياسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قىتاي بانكتەرىندە ەسەپشوت اشۋعا ۇمتىلادى دەگەن بولجامدار دا بار. سونىڭ وزىندە شىعىنداردان ساقتانىپ قالۋ قيىن.

دەگەنمەن، قاقتىعىستار ەنەرگيا سالاسىنداعى بەلگىسىزدىكتى ارتتىرىپ قانا قويماي تاۋەكەل مەن توسىن سىيلاردىڭ مۇمكىندىگىندە ارتتىرادى. ايتالىق، رەسەيگە سالىنعان سانكتسيالار بىرتىندەپ جاھاندىق ەنەرگيا نارىعىنداعى باعانى تومەندەتۋى دە مۇمكىن دەپ بولجايتىندار دا بار. ايتالىق، ءبىر كۇن بۇرىن CNN ارناسىنا بەرگەن پىكىرىندە ۋاشينگتوندىق ساراپشى پول سالليۆان وسىنداي كوزقاراس ايتتى. ول جانە كەيبىر مۇناي كومپانيالاردىڭ رەسەيدەن كەتىپ جاتۋى نەمەسە باس تارتۋى جەتكىزۋ تارماعىن بۇزاتىنىن ايتتى.

جاعدايدىڭ جالپى كارتيناسىنان ءبىز تاعى مىناداي ءبىر سيتۋاتسيانى كورىپ وتىرمىز: رەسەيلىك شيكى مۇنايدىڭ كوپ بولىگى Trafigura Group سياقتى حالىقارالىق ساۋدا كومپانيالارى ارقىلى ساتىلادى، ال از بولىگى عانا تىكەلەي رەسەيلىك كومپانيالار ارقىلى ساتىلادى. رەسەيدىڭ شيكى مۇنايىنا سانكتسيا سالىنۋى رەسەيدىڭ جالپى تەڭىزدەگى ەكسپورتتىق ساۋداسىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى ديناميكالىق نەگىزىن وزگەرتىپ جىبەرۋى مۇمكىن. بۇل دەگەنىمىز باتىستىق ءىرى مۇناي كومپانيالارى رەسەيمەن جاساسقان ۇزاق مەرزىمدىك كەلىسىم جوبالارىنان ءبىر جولا كەتۋى دە مۇمكىن ەكەنىن اڭعارتادى.

The Qazaq Times