قىتاي ءسىم باسشىسى ورتالىق ازيادا اۋعانستانمەن شەكارالاساتىن ەلدەرگە ساپارلاي كەلمەك. فوتو: Intellasia

قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۋاڭ ي ورتالىق ازيا ەلدەرىنە رەسمي ساپارمەن كەلمەك. انىقىراق ايتقاندا وزبەكستان، تاجىكستان جانە تۇركىمەنستانعا 4 كۇندىك ساپاردا بولادى. ول كەزەكتى ساپارى اياسىندا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ جانە شىۇ-اۋعانستان بايلانىس توبىنىڭ وتىرىسىنا دا قاتىسپاق.  

قىتاي باس ديپلوماتى ورتالىق ازياعا قانداي ماقساتتا كەلە جاتقانى ايتپا سا دا تۇسىنىكتى. اۋعانستاندا باقىلاۋ ايماعىن كۇن سايىن كەڭەيتىپ جاتقان «تاليبان» قوزعالىسى قىتاي ءۇشىن اسا سەزىمتال شىڭجاڭ شەكاراسىنا دا جاقىندادى. ۋاڭ ي وسى ورايدا اۋعانستانمەن شەكارالاس ورتا ازيا ەلدەرىمەن ديپلوماتيالىق مامىلەلەردى پىسىقتاۋدى كوزدەيدى.

اۋعانستانداعى جاعدايدىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى ورتالىق ازيا قاۋىپسىزدىگى قىتاي ءۇشىن دە باسا نازار اۋداراتىن ماسەلەگە اينالدى. ورتالىق ازيادا قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان جانە اۋعانستان قاتارلى ەلدەر شىجاڭمەن شەكارالاسىپ جاتىر. شىڭجاڭنىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعى تاقىرىبىن اۋعانستانداعى وزگەرىستەرگە بايلانىستى قايتا قاراستىرۋعا تۋرا كەلدى. قىتاي ءسىم باسشىسى وسى ساپارداعى رەسمي كەزدەسۋلەر مەن باس قوسۋلاردا ايماقتاعى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى جانە قىتايدىڭ جەرگىلىكتى مۇددەلەرىن قالاي قورعاۋ كەرەك دەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەيدى.

ورتا ازيا ەلدەرى اراسىندا تاجىكستاننىڭ اۋعانستانمەن شەكاراسى ەڭ ۇزىن، 1300 شاقىرىمنان اسادى. ونىڭ ۇستىنە اۋعانستان، تاجىكستان جانە قىتاي ۇشەۋى اۋعان كوريدورى ارقىلى شەكارالاسادى. تاريحي، گەوستراتەگيالىق ماڭىزدى شەكارا ايماق سانالاتىن  اۋعان كوريدورى شىڭجاڭداعى ەڭ سەزىمتال ءوڭىردىڭ ءبىرى قاشقارعا جاقىن. وسى فاكتورلار بەيجىڭ تۇرعىسىنان تاجىكستاننىڭ ماڭىزىن ارتتىردى. سوندىقتان دا قىتاي سوڭعى جىلدارى تاجىكستانمەن قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى بارىنشا دامىتتى.  سونداي-اق تاجىكستان، اۋعانستان جانە پاكىستاندى قامتىعان قاۋىپسىزدىك مەحانيزمىن وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن قۇرىپ ۇلگىرگەن.

ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە تاجىكستان قىتايمەن قاۋىپسىزدىك سالاسىندا ەڭ جاقىن ىنتىماقتاستىققا يە. ەلدەگى قىتايدىڭ جەرگىلىكتى ساياسي جانە ەكونوميكالىق مۇددەلەر كوبىرەك. ايتالىق، قىتاي تاجىكستاندا ينفراقۇرىلىمدارعا مولىراق ينۆەستيتسيا سالۋدى، ءارى، پرەزيدەنت پارلامەنت كەڭسە عيماراتتارىن سالۋعا جانە ەلدەگى ءتۇرلى پايدالى قازبالار كەن ورىندارىن وندىرۋگە كومەكتەستى. ەڭ ماڭىزدىسى تاجىكستان ورتا ازيا ەلدەرى اراسىنان قىتايعا ەڭ كوپ قارىز بولعان ەل.

«تاليبان» ۇيىمىنىڭ اۋعانستان عانا ەمەس ايماقتاعى ىقپالىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى بەيجىڭ دە وڭىردەگى ەلدەرمەن ديپلوماتيالىق بايلانىستارىن بەلسەندى ەتە ءتۇستى. كەزەكتى ساپارىندا قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى اۋعانستانعا شەكارالاس ەلدەرمەن قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى جاڭا كەلىسىمدەر جاساسۋى دا عاجاپ ەمەس. ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۋاڭ ي ساپارى الداعى ۋاقىتتاعى قىتايدىڭ ورتالىق ازيا ساياساتىن انىقتايدى.

“The Qazaq Times”