سولتۇستىك كورەيانىڭ جاڭا قارۋى. فوتو: The New York Times.

سولتۇستىك كورەيادا بيلىك قۇرىپ تۇرعان ەڭبەكشىلەر پارتياسىنىڭ قۇرىلعانىنا 75 جىل تولعان ورايدا ەل ورتالىعى پيوڭياڭدا (پحەنيان) دابىرالى شارا ءوتتى. شارادا كحدر ءوزىنىڭ قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىرانىن جۇرتقا كورسەتتى. سولتۇستىك كورەيا كورسەتكەن جاڭا قارۋ قانداي؟ ودان ۇرەيلەنۋگە نەگىز بار ما؟ اقش، جاپونيا جانە وڭتۇستىك كورەيا سارپاشىلارى بۇل تۋرالى ءوز ويلارىن ءوز ەلدەرىندەگى باق-ىنا بولىسكەن.

سولتۇستىك كورەيا باسشىسى دا شارعا قاتىستى. فوتو: VOA

بۇل جاڭا قارۋ تۋرالى سولتۇستىك كورەيا باسشىسى كيم جوڭ ۋن (كيم چەن ىن/Kim JongUn)  بيىل جىل باسىندا، ەل حالقىنا جاڭا جىلدىق جولداۋ جاساعاندا ايتقان بولاتىن. ول سولتۇستىك كورەيانىڭ «الەمدى تاڭ قالدىراتىن زاماناۋي ەڭ وزىق قارۋعا» يە بولۋ الدىندا تۇرعانىن، بۇل جاڭا قارۋدىڭ «ستراتەگيالىق ماڭىزى زور» ەكەنىن اتاعان ەدى. سونداي-اق، بۇل قارۋ كحدر مەن اقش قاتىناسىنا دا ىقپال ەتەتىنى تۋرالى ءسوز ەتكەن.

شىنى كەرەك، سول تۇستا كوپتەگەن ەلدىڭ ساراپشىلارى، اقپارات قۇرالدارى ونى يادرولىق قارۋ تۋرالى ايتىپ وتىر دەپ قابىلدادى. الايدا، بۇل يادرولىق وق تۇمسىق ەمەس، قۇرلىق ارالىق بالليستيكالىق زىمىران بولىپ شىقتى. بۇل زىمىران سولتۇستىك كورەيادان اتىلسا اقش تەرريتورياسىنا ەركىن جەتە الادى. بۇل پيوڭياڭنىڭ ترامپ ساياساتىنا قارسى باعىتتاعان قارۋى.

اقش-تىڭ زىمىرانعا قارسى جۇيەسىنە جاڭا قاۋىپ

بۇعان دەيىن سولتۇستىك كورەيا ەكى رەت قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىراندى ءساتتى سىناپ ۇلگەردى. 2017 جىلى سىنالعان العاشقى زىمىران –Hwasong-14.  10 000 شاقىرىم قاشىقتىققا دەيىن ۇشىپ بارا الاتىن Hwasong-14 قۇراما شتاتتىڭ جانە ەۋروپانىڭ جارتىسىنا دەيىن يادرولىق وق تۇمسىقتى جەتكىزۋگە قابىلەتتى. سول جىلى تاعى 13 مىڭ شاقىرىمعا جەتە الاتىن Hwasong-15 تە ءساتتى سىناقتان وتكەن.

جاڭا زىمىراننىڭ ناقتى قانشا قاشىقتىققا ۇشىپ جەتەرى انىق ەمەس. سەبەبى، ول ءالى تولىق سىناقتان وتكەن جوق، بىراق، ولعان Hwasong-15 جۇيەسى قولدانىلاتىنى بەلگىلى. سولتۇستىك كورەيا جاڭا زىمىراننىڭ ۇشۋ ارالىعىن ۇزارتقان بولۋى مۇمكىن دەگەن العاشقى بولجامدار بار. بۇعان قوسا سولتۇستىك كورەيا يادرولىق وق تۇمسىعى بار بىرنەشە زىمىراندى قاتار ۇشىرۋ تەحنيكاسىن دامىتۋعا كۇش سالىپ جاتىر. ءدال بۇل ماسەلە اقش-تىڭ اۋە قورعانىس جۇيەسىن جاڭا سىناققا تاپ قىلماق.

اسكەري مامانداردىڭ نازارىن اۋدارعان تاسىمال كولىكتەرى

سولتۇستىك كورەيا بۇعان دەيىن ءوزىنىڭ بالليستيكالىق زىمىراندارى جانە يادرولىق قارۋلارى ارقىلى وزگەلەردى قورقىتىپ كەلگەنىمەن، زىمىران ۇشىرۋ جۇيەسىنىڭ كەمشىلىگى ولاردىڭ باستى السىزدىگى قاتارلى ايتىلعان. اقش اسكەري بارلاۋ قىزمەتى ءار كەزدەگى بارلاۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە سولتۇستىك كورەيادا زىمىران ۇشىرۋ جۇيەسىنەن 6 داناسى بار ەكەنىن انىقتاعان. بىلايشا ايتقاندا، ءبىر ۋاقىتتا 12 زىمىران ۇشىرۋعا مۇمكىندىگى بار. بۇعان قۇراما شتاتتاردىڭ اۋە قورعانىس جۇيەسى تولىق توسقاۋىل بولا الادى دەگەن بولجامداردا ايتىلعان.

بىراق، كەزەكتى اسكەري شەرۋدە كحدر ءوزىنىڭ جاڭا زىمىران ۇشىرۋ جۇيەسىن (زىمىراندى تاسۋشى جانە ۇشىرۋشى كولىك) كورسەتتى. بۇل اسكەري مامانداردىڭ نازارىن اۋدارعان ءتۇيىن ەدى. بۇدان 10 جىل بۇرىن سولتۇستىك كورەيا قىتايدان زاڭسىز جولمەن اۋىر اسكەري تاسىمال كولىكتەرىن ساتىپ الدى. ول كولىكتەر سولتۇستىك كورەيادا جاڭارتىلىپ جاڭا زىمىران تاسىمالداۋشى كولىكتەرگە اينالعان. پيوڭياڭ بۇعان دەيىن دە زاڭسىز جولدارمەن ءىرى تەحنيكالاردى ساتىپ الۋدا تاجىريبەلى.

بىلايشا ايتقاندا، سولتۇستىك كورەيا ءوزىنىڭ زاڭسىز جولدارمەن تەحنيكالاردى ساتىپ الىپ، ونى كۇردەلى وزگەرتۋلەر ارقىلى اسكەري تەحنيكاعا اينالدىرا الاتىنىن بايقاتتى. وسىنىڭ ءبارى سانكتسيا قىسىمدارىنا قاراماي جۇزەگە اسىرىلىپ جاتۋى دا سولتۇستىك كورەيانىڭ ەل شامالاعان دەڭگەيدە ەمەستىگىن دە اڭعارتسا كەرەك. بىرقاتار ەلدىڭ اسكەري سالا ماماندارى وسى ماسەلەگە باسا نازار اۋدارىپ، پيوڭياڭنىڭ كەزەكتى قادامىندا قاۋىپتەنۋگە نەگىز بار ەكەنىن العا تارتۋدا.

“The Qazaq Times”