كوروناۆيرۋس بۇكىل الەمدە سينوفوبيانى ءورشىتتى: قىتاي الەمنەن وقشاۋلانا ما؟

قىتايدا باستاپ تارالعان «كوۆيد-19» قاۋىپتى جاڭا ۆيۋسىنان كەيىن الەم حالىقتارىنىڭ ازيالىقتارعا، ونىڭ ىشىندەگى قىتايلىقتارعا دەگەن مامىلەسى وزگەرگەنى بايقالادى. كەيبىر باتىس ەلدەرىندە قالىپتى سىرقاتپەن ەمحاناعا بارعان قىتاي ازاماتتارىن سول ەلدەردەگى ەمحانالار قابىلداماي قويعان.

جاڭا كوروناۆيرۋس تاراۋدان بۇرىن دا سينوفوبيا الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە بەلەڭ العان. «كوۆيد-19» ۆيرۋسى تارالعاننان كەيىن قىتايلارعا دەگەن مۇنداي مامىلە ءتىپتى كۇشەيىپ كەتتى. بۇنداي قارسىلىق مامىلەسى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءتۇرلى فورمادا كورىنۋدە. اسىرەسە، اقش پەن اۋستراليادا (اۆستراليا) قىتايلاردى «لاس جانە مادەنيەتسىز» دەپ اتاۋ سوڭعى كەزدەرى جيىلەگەن، ال كەيبىر ەلدەردە قىتايلارعا «ۆيرۋس» دەگەن ات قويىپ، ايدار تاعا باستاعان.

جاڭا ۆيرۋس تۋرالى كوپتەگەن وتىرىك پەن شىنى ارالاس اقپاراتتاردا ۆيرۋستىڭ ازىق-تۇلىك بازارىندا باستاپ تارادى دەگەن مالىمەتتە جۇرگەنىن بىلەمىز. ءارى، ۋحانداعى اتى جايىلعان سول بازاردىڭ اڭ-قۇستان تارتىپ، باقا-شايانعا دەيىن ساتىلاتىنى تۋرالى دا الەۋمەتتىك جەلىلەر دە ءتۇرلى فوتو جانە ۆيدەو جازبالاردا تاراپ ءجۇردى. بۇل اقپاراتتاردىڭ كەڭ تارالعانى سونشالىق، الىس قۇرىلىق ادامدارىنا دەيىن «قىتايلار قىبىرلاعاننىڭ ءبارىن جەيدى» دەگەن ءسوزدى ءجيى ايتاتىن بولعان. ءتىپتى، قىتايدىڭ كوممۋنيستىك بيلىگى الەم حالقىن قولدان جاسالعان ۆيرۋسپەن قىرىپ سالادى دەگەن ۇرەيگە جاقىن پىكىرلەر دە بار.

گونكونگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى دونالد لوۋ سينوفوبيانىڭ كۇشەيۋىنە بايلانىستى: «باتىس ەلدەرى قىتايدان ءبىرشاما الىس بولىپ، قىتاي تۋرالى تەرەڭ ءبىلىپ كەتپەيتىندىكتەن سينوفوبيا كۇشەيدى; ال، شىعىس جانە وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرى قىتايعا جاقىن بولىپ، قىتاي تۋرالى جاقسى بىلەتىندىكتەن سينوفوبيا كۇشەيتتى»، – دەگەن پىكىرىن بىلدىرگەن.

سينگاپۋر مەن مالايزيا قاتارلى وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرىندە قىتاي ازاماتتارىن ەلگە كىرگىزبەۋ تۋرالى قوعامدىق قارسىلىق كۇشەيىپ، ۇكىمەتكە وسىنداي ۇسىنىس جاساعان مىڭداعان حاتتار كەلىپ ءتۇستى. ال، جاپونيادا بولسا قىتايلاردى «بيو تەرروريستتەر» دەپ اتاي باستاعان.

قىتاي تاريحتان بەرى ازياداعى ىقپالدى ويىنشىلاردىڭ ءبىرى بولىپ كەلگەن. وعان جاقىن مەملەكەتتەر مەن مەملەكەتى جوق حالىقتارمەن تاريحي ارازدىعى، تەرريتوريا تالاسى جانە مۇددەلىك قاقتىعىستارى بولعانى دا بەلگىلى. ونىڭ ۇستىنە الەمدەگى ەڭ كوپ حالىق سانىنا يە مەملەكەت رەتىندە قىتاي جارىلعالى تۇرعان بومبا ىسپەتتى كورىنىپ كەلدى. كوممۋنيستىك بيلىك قىتايدى ۋىسىنا ۇستاعاننان بەرى دە جاقسى اتى كوپ شىققان ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، شىنجاڭداعى، تيبەت جەرىندەگى، وزگە دە از ساندى ۇلتتارعا جاساعان قىسىمى دا الەم ەلدەرىنە سينوفوبيانى ورشىتە ءتۇستى. اسىرەسە، شىنجاڭداعى مۇسىلمان ازشىلىقتارىنا جاساعان قىسىمى وزىنە جاقىن بىرنەشە ءجۇز ميلليون حالىق سانى بار مۇسىلمان الەمىنىڭ قارسىلىق پىكىرىنە قالدى. بۇدان باسقا دا سينوفوبيانى ورشىتكەن سەبەپتەر تولىپ جاتىر.

“The Qazaq Times”